Муса
Му́са (шир.-ӏебар. מֹשֶׁה [Моше́] — «хи чуьра схьаваьккхинарг»; Ӏаьр. مُوسَى) — иза исламан пайхамар а, элча а, Делан къамелхо а ву. Улул-Ӏазм олучу элчанех цхьаъ ву. Къуръан чохь уггар дукха хьехийнарг ву, цу чохь масийтта сурат чохь хьехош ду цуьнан дийцар[1]. Къуръан чохь хьаха ма-дарра Муса ӏаш хилла Пирӏунан заман чохь. Иштта хьехийна йу коьрта совцу меттигаш: хи чуьра и схьаэцар а, иза Мадьян-махка вахар а, Сийлахьчу тогӏичохь Делаца цуьнан хилла долу къамел а, Мисаран баланаш а, Цӏен хӏорд бекъар а, Синай лома тӏийра экъанаш схьаэцар а, исраилхоша дашо старгӏана ӏибадат дар а, Тихӏ (къам Мисарера арадаккхар) олу хилам а.
| Муса | |
|---|---|
| Ӏаьр. موسى | |
 | |
| КалимуллахӀ, СафийюллахӀ | |
| Вина терахь | 1463 в. э. тӏейале |
| Вина меттиг | Мисар |
| Кхелхина терахь | 1316 в. э. тӏейале |
| Кхелхина меттиг | Синайн гӀум-аре |
| Къам | исраилхой, жуьгтий |
| Да | Ӏимран ибн КъахӀат |
| Нана | Юкабад |
| Зуда | Саффурат |
| Бераш | Джиршум, Элиӏазар |
| Динлелор | ислам |
| Лоруш волу динаш | ислам, жуьгталла, керсталла |
| Дозуш хилла адамаш | Хӏарун, Пирӏун, Асият, Шуӏайб, Хизр |
| Доссийна жайна | Таврат |
| Силсил | Муса ибн Ӏимран ибн Къахӏат ибн Лави ибн Яӏкъуб ибн Исхьакъ ибн Ибрахӏим аль-Халил |
Дахар дӀайаздар Нисйе
Дуьнен чу валар а, жималла а Нисйе
Муса а, цуьнан дахар а Къуръан чохь масийтта тайп-тайпанчу меттигашкахь ма-дарра хьахийна ду.
[ХIай, Мухьаммад!] Оха дуьйцу хьуна Муса [пайхамаран] а, пирIунан а дийцар ма-дарра, бакъонца тешаш болчу нахана [хIунда аьлча цуьнах пайда оьцуш берш уьш болун дела] Баккъалла а, ПирIуно [Мисаран] лаьтта тIехь кураллаш йина, цуьнан бахархой тобанашка а бекъна цо. Царех цхьаболучарна гIелонаш йина цо: церан кIенташна арсаш хьоькхуш а, церан зударий дийна буьтуш а. Боккъалла а, бохамашбечарех вара иза Баккъалла а, къинхетамбан лиира Тхуна [Мисаран] лаьтта тIехь гIелбиначарех [я сийсазбиначарех]. Царех тхьамданаш [имамаш] бан а [лиира Тхуна]. Царех верасаш бан а [лиира Тхуна] [Мисаран а, Шемин а] лаьтта тIехь церан кара Iедал а делла [я церан аьттонаш а бина], пирIунна а, ХIаманна а, цаьршиннан эскарна а гайта лаьа Тхуна, уьш шех ларлуш хилларг Оха Муса [пайхамаран] нене хаам бира: «Накха ло цунна [я вакхаве иза дуьненчу ма ваьллинехь]. Нагахь хьоьга [хьайн кIантана Мусана цхьа бохам хиларна] кхерам хIоттахь, хи чу таса иза. Кхера а ма кхера я гIайгIане а ма хила хьо. Оха юхаверзор ву хьуна иза [хьан кIант Муса], элчанех а вийр ву Оха иза»[2].
Пирӏуно Мисаран бахархой масийтта декъе бекъна хиллера. Ткъа царах цхьана тобана гӏелойеш вара иза, уьш исраилхой бара, Яӏкъуб пайхамаран тӏаьхьенах долу къам. Цу заман чохь лаьтта тӏехь уггар дика къам дара иза. Оцу зуламе, керста, къиза ӏазапхо волчу паччахьо царна тӏехь куьйгалла дора, шена ӏибадат дар а, шена гӏуллакх дар а лоьхура цергара. Церан зударий ӏад а буьтуш, церан кӏентий байара цо арсаш хьоькхуш. Хӏунда аьлча Пирӏунна гӏенах гина хиллера Байтул-Макъдисан агӏора цхьа цӏе тӏейеана, тӏаккха цо Мисаран хӏусамаш а, берриге бахархой а багош, амма исраилхошна зе ца дира цо. Юха самаваьлча оцу гӏено кхерийнера иза, тӏаккха цо схьагулбира мозгӏарш а, бозбуунчаш а. И гӏан тида аьлла цо дехначу хенахь цара элира: Хӏара кӏант ву оцу нахах (исраилхошха) дуьнен чу вера волуш, Мисар бахархой хӏаллакхиларан бахьана цуьнан куьйгахула хир ду. Цундела цо омра дира церан кӏентий байа аьлла, йоӏарий ӏадбита аьлла.
Мусан нана Юкабад доьзалхочух йолчу хенахь кхерайеллера Пирӏуно шен кӏант верна. Цу хенахь Пирӏун вар исраилхойн берашна арсаш хьоькхуш, уьш дойъуш. Тӏаккха цо и вина чул тӀаьхьа, Дала вахьйу дира (дагчу тесира) цунна и тускар чу а виллий, хӏорда чу кхосса аьлла, тӏаккха цо и кхочуш дира. Цу тускарца хӏорд чухула лийлира иза. Цул тӏаьхьа и схьаийцира цу хӏорд чуьра Пирӏунан зудчо Асията, и дукха а вийзира цунна, Пирӏунан гӏали чу а вигира. Шен цӏийндега Пирӏуне дийхира цо и шайца вита аьлла. Тӏаккха цо цунна цӏе тиллира «Муса» аьлла, цуьнан маьӏна «хи чуьра схьаваьккхинарг» бохург ду. Мусан нанас цуьнан йише Марьяме аьллера и волу меттиг мичахь йу лаха аьлла. Муса йухакхийтира шена тӏе мел йалийначу бер дакхош йолчу зудчух. Цуьнан йишас элира церга ша цхьа зуда йалор йу и вакхо аьлла, тӏаккха шайн нана йалийра цо, цара и бер цуьнга йухадерзира. КӀант воккха хилира. Нанас иза ПирӀунан зудчуьнга дӀавелира. Вукхо иза, шен волуш санна, лелавора.
Пирӏунан къомах цхьа стаг вер а, вадар а Нисйе
Цхьана дийнахь, гӏалин цхьана некъахула дӏавоьдуш, Мусана гира цхьана мисархочо шен къомах волчу Ӏебархочунна (исраилхочунна) йетташ. Мисархочунна лиънера ӏебархочунга болх байта, ткъа иза йухахьаваьллера и ца беш. Муса гича исраилхочо орца дийхира цуьнга. Мусас тӏе а веана, буй тоьхна и мисархо вийра. Шена хьалха̄ и велла гича, делахь а, и вен лууш-м вацара иза, цо элира: «Баккъалла а, хӏара шайтӏанан болх бу, иза билггала нах тилош мостагӏ дер ма ду». Цул тӏаьхьа Муса кхоьруш вара гӏали чохь, ладоьгӏуш ша схьа маца лоцу те бохуш, некъахула ларлуш лелаш. Селхана шега гӏо дехна волу стаг гора цунна йуха а орца доьхуш, геннара мохь бетташ. Цунна тӏе а вахана Мусас элира цунга: «Баккъалла а, ма билггала галаваьлла ву-кх хьо». Шаьшинна мостагӏчунна тоха гӏерташ вара Муса, амма исраилхочунна и шена тоха воллу моьтнера.
Тӏаккха цунна (Мусана) шаьшиннан мостагӏчунна тоха лиъча‚ цо (исраилхочо) элира: «Хӏай Муса‚ со вēн лууш ву хьо‚ айхьа селхана стаг вēрах терра‚ хьо лууш ма вац лаьтта тӏехь (нахана) ницкъ беш верг хилий бен‚ хьо лууш ма вац маслахьат дечарах хила а».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)فَلَمَّا أَنْ أَرَادَ أَنْ يَبْطِشَ بِالَّذِي هُوَ عَدُوٌّ لَهُمَا قَالَ يَا مُوسَى أَتُرِيدُ أَنْ تَقْتُلَنِي كَمَا قَتَلْتَ نَفْسًا بِالْأَمْسِ إِنْ تُرِيدُ إِلَّا أَنْ تَكُونَ جَبَّارًا فِي الْأَرْضِ وَمَا تُرِيدُ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْمُصْلِحِينَ
Наха схьалецира исраилхочун дош, тӏаккха царна хиира селхана мисархо вийнарг Муса вуй. И хабар цу мисархочо даржийра пирӏунан гӏали чу кхаччалц. Тӏаккха Пирӏунан доьзал Муса вийца буьйлабелира, цуьнгара чӏира эцархьама. Церан къомаха волчу цхьана стага Мусага дӏахьедира и вен гӏерташ цара къайлаха барт бина аьлла, цундела гӏали чуьра вада веза аьлла. И хезча Муса кхеравелира, вада кечам а бира, хӏунда аьлча хилларг массанхьа хууш дар, Пирӏуне а кхаьчнера. Муса гӀала дӏа а тесна, Шема махка дӏавахара, Мадьянна дуьхьал. Мала хи а доцуш, йуург а йоцуш, дитташ тӏийра гӏаш а дууш дӏавахара иза Мадьянхойн къомана тӏекхаччалц. Мадьянхошна йукъахь цунна карийра Ибрахӏимах тӏаьхьенах болу цхьа доьзал, Ибрахӏиман кӏентан Мадьянах схьабевлла, иза исраилхойн девежарех цхьа деваша ву, шена хуъушехь вахана хила мега иза царна тӏе, уьш шен гергара болу дела.
Беркате вовшахкхетар Нисйе
Бехха некъ бина чул тӀаьхьа Муса Мадьяне кхечира. Мусас эмгаралла дира цхьана шина йоӏана, хьоьжуш ӏаш йолу божарий хи эцна бовллалц, тӏаккха цо хаьттира цу шинга: «Хӏун гӏуллакх ду шу шиннан?». И шиъ бехказйелира шаьшшимма хи малочу балхах шайн доьзалах болу божарий шаьшшинца бац аьлла.
Мадьянхойн хинан коьрте дӏакхаьчча‚ цунна (Мусана) цигахь цхьа нах байра хи малош (шайн бежнашна), цунна гира царна тӏехьа лаьтташ цхьа ши зуда (шайн уьстагӏий) дӏалоьхкуш (хи тӏе ца дохуьйтуш). Цо элира: «Хӏун гӏуллакх ду шу шиннан?» Цу шиммо элира: «Оха ца маладо (хи) и ӏуй чекх ца бевлча. Ткъа тхан да — воккха стаг ву».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَوَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَيْنِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُكُمَا قَالَتَا لَا نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعَاءُ وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ
Вуьшта аьлча, цуьнан ницкъ кхочур бац и гӏуллакх дан. Хьала а гӏаьттина
Цо хи малийра цаьршинна (церан уьстагӏашна)‚ тӏаккха ӏиндагӏе а ваьлла элира цо: «Сан Дела‚ Ахь суна доссийначу дикачуьнга хьашт ма ву (меца ву) со».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)فَسَقَى لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ
Цу шиннан да, воккха стаг цецваьллера и шиъ хьалххе йухайарах. Цу шиммо дийцира оцу хийрачу стагах (Мусах) лаьцна, шаьшинна хи малийна волу. Ткъа церан дас цу шиннах цхьаьнга элира и волчу йуха гӏо, ша волчу кхайкха аьлла, цо диначунна дуьхьал мах балархьама.
Цунна (Мусана) тӏейеара цу шиннах цхьаъ‚ эхь хеташ‚ цо элира: «Баккъалла а, сан дас кхойкху хьоьга, хьуна мах бала ахь (тхуна) хи малорна». Иза (Муса) цунна (воккхачу стагана) тӏевеъча‚ цо цуьнга хилларг дийцича‚ цо элира: «Ма кхера хьо! Хьо кӏелхьарваьлла зуламечу къомах».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)فَجَاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاءٍ قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءَهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ
Ӏеламнах бекъабелла оцу воккхачу стеган хьокъехь, дукхахболчара иза — Шуӏайб пайхамар ву аьлла, Мадьянхойн къомана ваийтина волу. Ткъа цхьаболчара иза Шуӏайбан къомах волуш, бусалба стаг хилла боху, хӏунда аьлча Шуӏайбний, Мусаний йукъахь йолу заманан йохалла гена хилла дела, ткъа хӏара ӏеламнехан гӏолехь йолу ойла йу.
Цу шиннах цхьаммо элира: «Да̄да‚ мехах болх бан вита иза‚ баккъалла а, ахь мехах болх бан вуьтур волчух уггар диканиг — ницкъберг а‚ тешаме а верг хир ву».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ
Да̄с тамаша бира шен йоьӏан ойланна. Тӏаккха цо Мусага маре йалае элира шен шина йоӏах цхьаъ, Мусас хи малийна йолу.
Цо (воккхачу стага) элира: «Суна лаьа хӏокху сан шина йоӏах цхьаъ хьуна йало, ахь суна бархӏ шарахь болх бийр белахь. Нагахь санна ахь итт шо хьаладузахь — и хьоьгара хир ду‚ хьуна хало йан лууш вац со. Хьуна карор ву со‚ Дала мукъалахь‚ дикачарах».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِنْدِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ
Цу кепара цо Мусана бехкам хӀоттийра, шен йоьӏан там бархӏ шарахь цо шена гӏуллакх дар бу аьлла. Нагахь цо итт шаре хьалдузахь, иза совдаьлларг хир ду, тӏедиллина а доцуш. Реза а хилла, воккхачу стагаца чӏагӏам бира Мусас, тӏаккха элира цо (Мусас): «Хӏара суна а, хьуна а йукъахь ду. Цу шиннах муьлхха а зама ас кхочушйахь, соьц мостагӏалла лело ца деза. Ткъа Дела вай олучунна ӏуналла деш (Теш) ву».
Цуьнан йоӏ маре йалийра Мусас. ӏеламнаха цуьнан цӏе «Саффурат» йу аьлла. И йоккхаха ерг а хилла. Ткъа цхьаболчара цуьнан жимах ерг «Лая» хилла боху цуьнан зуда. Муса ӏийра шен стунда, воккха стага волчохь Мадьянехь, бехкамо ма-бохху цунна гӏуллакх деш. Цо дӏайаьхьара цунна гӏуллакх деш йуьззина ши хан, и шиъ итт шо дара. Мадьянехь цуьнан зудчо Саффурата цунна кӏант вира, Мусас цӏе тиллира цунна «Джиршум» аьлла (иза «тамашена винарг» бохург ду).
Иза Мисаре йухавар Нисйе
Мусана дагадеанера шен доьзалца Мисаре йухаваха. Гӏур ву аьлла сацам бира цо, новкъа вала кечам а бира. Дӏакъаста лиъначу хенахь цо шен зудчуьнга элира цуьнан дега шайн уьстагӏий ло ала аьлла, шаьш цаьрца дехар долуш. Тӏаккха царна делира цуьнан дас цу шарахь дина долу бос хийцина уьстагӏий, «бос хийцина» бохучун маьӏна: шен ненан бос боцуш бохург ду.
Муса дӏавахара шен доьзалца Мадьян-махка ӏаьнан муьрехь, уьстагӏий лоьхкуш. Синай-ломан йуххе кхаьчначу хенахь некъах тиллера иза шийлачу буьйсанна. Цхьаболчара аьлла: цуьнан зуда доьзалхочух йара цу буьйсанна, тӏаккха Мусана цӏе лато лиънера, цуьнан цӏетухург чӏагӏйеллер, тӏаккха суьйнаш ца тохара цо.
Тӏува йеза тогӏи Нисйе
Муса кхаьчначу хенахь Синай лам (Тӏува) олучу метте
Цунна цӏе гира‚ тӏаккха цо элира шен доьзале: «Шу совца (хӏокху меттехь)‚ суна цӏе хаайелла‚ со ван мега шуна цунах цхьа āлу йохьуш‚ йа суна карор бу цӏеран тӏехь нийса некъ».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)إِذْ رَأَى نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْكُثُوا إِنِّي آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّي آتِيكُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى
Вуьшта аьлча, Мисаре боьду некъ хьам гойтур бу шена. Тӏаккха и цӏаран тӏе ваханчу хенахь, беркате диттана йуххехь йолу, цунна шега кхойкхуш хезира:
Баккъалла а, Со хьан Дела ву, дӏайаха хьан мачаш, баккъалла а хьо Тӏува олучу йезачу тогӏичохь ву.
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى
Ас хаьржина хьо, ладогӏа шега вахьйу дечуьнга (Ас дуьйцучуьнга).
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)وَأَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِمَا يُوحَى
Иштта Ша дина вахьйу дира цуьнга Дала, тӏаккха Мусана тӀедиллира цо Пирӏуне элчаналла дӏакхачадар а. Мусана цхьацца билгалонаш (муӏджизаташ) а йелира цо. Мусас дийхира Цуьнга шен ваша Хӏарун а вахийта шеца аьлла, шена цунах гӏоьнча хилийта а. Далла хьалха шен ваша хастийра цо иза шел дика маттана говза ву аьлла. Кхидӏа элира Мусас:
Цо элира: «Сан Дела‚ баккъалла а ас царах цхьа стаг ма вийна‚ со кхоьру-кх цара со верна.
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)قَالَ رَبِّ إِنِّي قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْسًا فَأَخَافُ أَنْ يَقْتُلُونِ
Ткъа сан ваша Хӏарун‚ иза мелхо а соьл говза ма ву маттаца‚ ваийтахь иза соьца гӏоьнча хилла со бакъвеш. Баккъалла а со кхоьру цара со харцварна».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)وَأَخِي هَارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِسَانًا فَأَرْسِلْهُ مَعِيَ رِدْءًا يُصَدِّقُنِي إِنِّي أَخَافُ أَنْ يُكَذِّبُونِ
Тӏаккха Дала элира:
Цо (Дала) элира: «Оха чӏагӏдийр ду хьан куьг (гӏо дийр ду хьуна) хьайн вешица‚ Оха хуьлуьйтур бу шуьшинна толам а‚ тӏаккха шуьшинна тӏекхочур бац уьш. Тхан аяташца шу шиъ а‚ шуьшинна тӏаьхьа мел ваьзнарг а тоьлур ма ву».
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَنَجْعَلُ لَكُمَا سُلْطَانًا فَلَا يَصِلُونَ إِلَيْكُمَا بِآيَاتِنَا أَنْتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغَالِبُونَ
Пирӏунан иза дуьхьалхӏоттар Нисйе
Мусас дӏадаьхьира элчаналла шеца тамашена билгалонаш (муӏджизаташ) а йолуш. Шена вешица Хӏарунца иза Пирӏунна дуьхьалхӏоьттира. Цу шиннан балхах ду Пирӏунна дуьхьалхӏоттар а, тӏом бар а доккхачу дийцарехь хьехийна долу: Мусас муӏджизаташца толам баккхар а, Цӏен хӏорд шина декъе бекъар а, Пирӏун хи буха вахар а ша тешо гӏиртина чул тӏаьхьа, делахь а теша ца тийшира иза, тӏом ба лиира цунна.
Мисарера арадовлар Нисйе
Мусас арабехира исраилхой Мисарера. Дала Пирӏунах кӏелхьарваьккхира иза а, цуьнан къам а. Цул тӏаьхьа Муса вахара Делаца къамел дан шовзткъа дийнахь. Делера схьаийцира цо экъанаш, царна чохь итт Делан весет дар. Цул тӏаьхьа иза вухавеара шен къомана тӏе. Цунна карийра уьш дашо старгӏан ӏибадат деш, ша Самирийчо дела вина царна лаьцна йолу. Цул тӏаьхьа Мусас дуккха а муӏджизаташ гайтира царна, цул тӏаьхьа церга дийхира цо Дезачу лаьтта тӏе дисса аьлла (иза Арихьа олу латта ду), Делан новкъахь тӏемалой а болуш шайна тамашийна билгалонаш гайтина чул тӀаьхьа. Тӏаккха цара элира цуьнга: «Хӏай Муса‚ цу чохь цхьа ницкъболуш къам ду‚ тхо даханне а цу чу гӏур ма дац уьш цу чуьра арабовллалц. Уьш арабевлча цу чуьра, тхо чу гур ду». Делах кхоьруш волчу цхьана шина стага элира: «Чу гӏо царна тӏе неӏарехула‚ шу цу чу додахь, тоьлур ду шу. Далла тӏетовжа‚ шаьш ийман диллина (Делах тешаш) делахь». Цара юха элира: «Хӏай Муса‚ тхо цкъа а цу чу гӏур ма дац‚ уьш цу чохь мел лаьтта‚ вало хьо а, хьан Дела а гӏо‚ шу шиъ лата (цаьрца)‚ амма тхо кхузахь хевшина ӏийр ду» (Аль-Маидат 22, 23, 24). Тӏаккха Мусас оьгӏазвахана царна дуьхьал доӏа дира: «Сан Дела‚ со доладеш ма вац сайн синна а‚ сайн вешина а бен‚ дӏакъастаде тхо хӏокху ӏесачу къомах». Дала цунна жоп делира: «Царна хьарам ю иза (Тӏува). Шовзткъа шарахь кхерсташ лелар бу уьш лаьтта тӏехь. Хьо гӏайгӏане ма вожа ӏесачу нахана» (Аль-Маидат 25—26). Иштта бисира уьш оцу Тихӏ чохь шовзткъа шарахь, Синай гӀум-аренгахула а, Фаран гӀум-аренгахула а лелаш.
Хизраца цхьаьнакхетар Нисйе
Муса дикачу лайца, Хизраца цхьаьнакхеттачу хенахь цо аьллера цуьнга: «Суна пурба лой ахь хӏай дика стаг, хьайгара ӏилма суна дала, со хьайна тӏаьхьахӏоттахь, ахь де аьлларг а, ма де аьлларг а ас кхочуш дахь?». Амма Хизр хууш вара Муса собаре хир воций, виста ца хуьлуш ӏийр воцийла шена ца дезарг гича. Тӏаккха Хизра элира цуьнга: Хьо соьца вагӏахь тамашийна хийра хӏуманаш гур ду хьуна. Ткъа Муса ӏилманна тӏевирзина вара и довза гӏерташ, цо элира: «АллахIана лаахь, собаре карор ву хьуна со, йа хьан омранна Iеса а хир вац со». ТIаккха Хизра элира: «Нагахь хьо суна тIаьхьахIоттахь, цхьана а хIуманах лаций хатта ма хатталахь соьга, цуьнах дерг ас айса хьайна дийццалц». И шиъ дIа новкъа велира. Ткъа и шиъ хIордкеманна тIехиъначу хенахь, Хизра Iуьрг даьккхира хIордкеманна. ТIаккха Мусас элира: «Оцу тIера нах хичу бахийтархьама даьккхи ахь и Iуьрг? Ма доккха хIума ду ахь динарг!». Хизра ша хIоттийна бехкам а, чIагIо а дагайоуьйтуш элира цуьнга: «Ас ца бехира хьоьга, соьца собаре чекхвалалур вац хьо?». Жоп делира Мусас: «Бехке ма вехьа со [йа Iоттар ма ехьа суна] со вицвеллачунна. Беза мохь а ма биллахьа суна тIе». Цул тIаьхьа и шиъ хIоркеман чур охьавоьссича цуьшинна гира кегий кIентий а, йоIарий а ловзуш. Царах цхьа кIант схьалецира Хизра, и кIант къола деш а, некъаш хедош а хиллера. Цеш деца-ненаца дуйнаш диира цо ша и хIума ца лелийна аьлла. ТIаккха Хизра и гена а ваьккхина, охьавиллина вийра. ТIаккха Мусас элира цуьнга: «Бехке воцу стаг муха воь ахь, ша цхьа а адам дийна а воцу? Ма вон хIума ду ахь динарг!». Хизра жоп делира цунна: «Ас ца бехира хьоьга, соьца собаре чекхвалалур вац хьо?». Цо элира: «Нагахь ас кхул тIаьхьа хьоьга цхьаъ хаттахь, хьайца цхьаьна ма ваийта ахь со. ХIинцале а соьгара бехказло ю-кх хьуна».
ТIаккха, новкъа а ваьлла, кхин дIа а некъ бира цаьршимма, цхьана юьртарчу бахархошна тIекхаччалц. Цигарчу бахархошка юург йийхира цаьршимма, амма вукхара хьошалла ца дира цаьршинна. Цигахь цхьа пен гира цаьршинна, охьабожа гIерташ, ткъа Хизра хьаланисбира и. Мусас элира: «Хьайна лиъча, мах оьцур бара ахь цуьнах». Хизра элира: «Кхузахь дIасакъаьстар ву вайшиъ. Амма ас туьдур ду [дуьйцур ду] хьуна, хьо собарца чекхцавалавелларг [хьан собар цатоьънарг](Аль-КахIф, аят 78). ХIордкеманах дерг аьлча, къечу нехан дара и, хIорда тIехь шайна сискал йаккха къахьоьгуш болчу. И лазон [ханна дохо] лиира суна, хIунда аьлча царна хьалха лаьтташ паччахь вара, нуьцкъашха дийна хIордкеманаш нахера схьадохуш(Аль-КахIф, аят 79). Вийначу кIантах дерг аьлча, цуьнан да-нана бусалба дара. Тхо кхераделира цо цаьршинна гIелойарах, шен зуламе хилар а, шен керста хилар а бахьанехь(Аль-КахIф, аят 80). Ткъа оцу [нисбинчу] пенах дерг аьлча, оцу юьртарчу байлахь висинчу шина кIентан бара и. Оцу бухахь цаьршиннан хазна йара. Цаьршиннан да дика стаг вара. Цундела хьан Делана лиира, и шиъ анда а валийтина, цаьршинга шаьшшиннан хазна схьайаккхийта, хьан Делан къинхетамца. Сайггара лелийна дацара хьуна ас [иза]. И дара-кх хьуна тидар хьо собарца чекхцавалавеллачуьнан»(Аль-КахIф, аят 82).
ДIавоьллина меттиг Нисйе
Имамийн шиIит волу Iали ибн ИбрахIим аль-Къуммис шен тафсир чохь ма-аллара Муса а, ХIарун а дIакхелхина ТихI чохь. Иштта дийцина ду, Мусана каш даьккхинарг мулкалмот дара аьлла, адамийн сибатехь деана. Цундела ца хаьа исраилхошна Мусан каш мичахь ду. Аль-Маджлисис дийцина, Элчане цуьнан кашах лаьцна хаьттинчу хенахь цо элира: «Боккхачу некъан йуххахь ду и, ЦӀечу гу йуххехь». Иштта цо дийцина аьлла ду: «Мусаний, Давудний йукъахь пхи бӀе шо ду, ткъа Давудний, Ӏисаний йукъахь цхьа эзар бӀе шо ду».
Билгалдахарш Нисйе
- ↑ http://islam-slovar.ru/books/M.html#Musa8 Архивйина 2010-05-23 — Wayback Machine
- ↑ (Сурат аль-Къасас, аяташ 3-4-5-6-7)