СаӀудийн Ӏаьрбийчоь
Саӏу́дийн Ӏаьрбийчо́ь, доцца Саӏудийчо́ь, официально Паччахьалла СаӀудийн Ӏаьрбийчоь (Ӏаьр. المملكة العربية السعودية — Аль-Мамлакату-ль-Ӏарабийяту-с-СуӀудийяту) — Ӏаьрбийн ахгӀайренгахь йолу йоккха пачхьалкх ю, нефть доккхуш а, хьал долуш а. Къилбаседа-малхбалехьа ГӀажарийн аймаца гуо баьккхина мохк бу, малхбузера — ЦӀен хӀордана юххехь.
| СаӀудийн Ӏаьрбийчоь | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ӏаьр. السعودية | |||||
| |||||
|
Девиз: «Дела вац Аллахӏ воцург, Мухьаммад Аллахӏан элча ву [1]» |
|||||
|
Шатлакхан Илли: «Декъала хуьлда паччахь! ГӀарабаларе а, алсам хиларе а гӀерта!» |
|||||
.svg) |
|||||
| Кхоьллина | 1932-чу шеран 23 сентябрехь1932-чу шеран 23 сентябрехь | ||||
| Официалан мотт | Ӏаьрбийн | ||||
| Коьрта гӀала | Рияд | ||||
| Йаккхий гӀаланаш | Рияд, Макка, Мадинат, Джиддат | ||||
| Урхаллин тайпа | Абсолютни монархи | ||||
| Паччахь Принц |
Салман бин Ӏабдул-Ӏазиз Мухьаммад бин Найиф |
||||
| Пачхь. дин |
 ислам, сунниташ |
||||
| Латта | |||||
| • Шадерг | 2 149 000 км² (12-гӀа дуьненахь) | ||||
| Бахархой | |||||
| • Мах хадор | ▲26 939 583[2][3][4] стаг | ||||
| ДЧС | |||||
| • Шадерг (2011) | 691,5 млрд[5] долл. (24-гӀа) | ||||
| • ХӀораннан а сина | 24 200[5] долл. | ||||
| АДКИ (2013) | ▲ 0,782[6] (лакхара; 57-гӀа меттиг) | ||||
| Бахархойн цӀерш | саӀудий, Ӏаьрбий | ||||
| Ахча | СаӀудийн риал | ||||
| Интернет-доменаш | .sa, السعودية. | ||||
| Код ISO | SA | ||||
| Код МОК | KSA | ||||
| Телефонан код | +966 | ||||
| Сахьтан асаш | +3 | ||||
| Автомобилийн некъаш | аьтту агӀора[d][7] | ||||
 Медиафайлаш Викилармехь | |||||
Вуьшта СаӀудийн Ӏаьрбийчоьнан цӀе йоккху: «Шина Хьараман мохк» олий, хӀунда аьлча, цигахь бусалбанийн коьрта сийлахь-еза ши гӀала йу — Макка а, Мадинат а.
Ӏаьрбийн маттахь мехкан йоцца цӀе: (Ӏаьр. السعودية — Ас-СуӀудийяту) йу. СаӀудийн Ӏаьрбийчоь хӀинцалерачу хенахь, шен СаӀудийн урхаллин династин цӀе лелош йолу дуьненан кхаа пачхьалкхех цхьаъ йу.
Географи Нисйе
Къилбседехь Урданца а, Ӏиракъца а доза ду. Малхбалехь Кувейтца, Къатарца, Бахрейнца, Цхьаьнакхетта Ӏаьрбийна Эмираташца а доза ду. Къилбехь Йеменца, Ӏоманца доза долуш бу. Малхбалехь ГӀажарийн чукхет-хӀорданца а, малхбузехь ЦӀен хӀорданца а аре йолуш мохк бу.
Истори Нисйе
Ӏаьрбийн ахгӀайрехь VII-чу бӀешаран юххехь Маккахь дӀадоладелла хилла Мухьаммад бин ӀабдуллахӀин пайхамаралла, маккин деланийхоша харцвина хилла иза. 13 шо чекхдаьлча иза Мадинате (Ясрибе) дӀакхелхина, цигахь Ӏаш хилла Ӏаьрбий а, жуьгтий а. ТӀаьххьарчаьрца машаре барт берзийна хилла. Цуьнан лархой хуьлуш массо а Ӏаьрбийн ахгӀайренан Ӏаьрбий хилла.
Ӏаьрбийн Халифат Нисйе
632-чу шарахь Мухьаммад пайхамар 
кхелхина чул тӀаьхьа, Мадинатан гӀала кхоьллина хилла Ӏаьрбийн Халифат, Ӏаьрбийн ахгӀайренан массо латта йукъалаьцна хилла цо.
Хьалхара СаӀудийн пачхьалкх Нисйе
1744-чу шарахь дӀайолаелла СаӀудийн пачхьалкх, Ӏаьрбийн ахгӀайренан центральни регионехь. Меттигера урхалча Мухьаммад бин СаӀуд а, ваххӀабизм диллина Мухьаммад бин Ӏабдул-ВаххӀаб а цхьаьнакхетта Хункар-мехкан дуьхьала, еккъа цхьа чӀогӀа пачхьалкх кхолла Ӏалашо а йолуш хилла уьш.
1824-чу шарахь ШолгӀа СаӀудийн пачхьалкх кхоьллина хилла.
СаӀудийн Ӏаьрбийчоьнан паччахьалла кхоллар Нисйе
СаӀудийн Ӏаьрбийн империн паччахь хилла Ӏабдул-Ӏазиз бин Ӏабдуррахьман Аль СаӀуд, 1893-чу шарахь эккхийна хилла иза, Кувайтахь хилла иза. 1902-чу шарахь 22-шо долуш волу Ӏабдул-Ӏазиза дукха эскар гулдина Рияд схьаяккха. 1912-чу шарахь Ӏабдул-Ӏазиза ерриге Неджд схьаяьккхина хилла. 1925-чу шарахь Макка а, ерриг Хьиджаз а схьаяьккхина цо. Иза схьаяьккхина бахьанехь цара кхоьллина Недждан а, Хьиджазан а Паччахьалла.
1932-чу шаран 23 сентябрехь Неджадан а, Хьиджазан а цӀе хийцина «СаӀудийн Ӏаьрбийчоь» аьлла.
Пачхьалкхан дӀахӀоттам Нисйе
СаӀудийн Ӏаьрбийчоьнан пачхьалкхан дӀахӀоттам билгалбина бу Паччахьаллин Коьрта законца, цунах олу СаӀудийн Ӏаьрбийчоьнан урхаллин коьрта низам, 1992-чу шарахь тӀелаьцна иза. Цо ма-бохху СаӀудийн Ӏаьрбийчоь абсолютни монархи ю, хьалхара паччахьан Ӏабдул-Ӏазизан кӀенташца а, церан берашца а урхалла деш йолу. Церан законаш исламан шарӀаца кхоьллина ду.
Пачхьалкхан куьйгалхо паччахь ву. ХӀинцалерачу хенахь СаӀудийн Ӏаьрбийчохь куьйгалла деш верг мохк биллинчунна кӀант Салман бин Ӏабдул-Ӏазиз ву, СаӀудийн династера ву иза. Церан бакъонан массо а гаьннаш паччахьан муьтӀахь ду.
Адаман бакъонаш Нисйе
СаӀудийн зуламан бакъонаш шарӀаца кхоьллина йу. Церан махкахь кхерамца магийна дац алкоголь а, наркотикаш а, марзлуш долу ловзарш а лело.
Къола дича тӀара (куьг) доккха[8]. Зина дича валлалц шед а етта, тӀулгаш а детта. Гомосексуализм дича валлалц таӀзар до[9].
Цхьаъ вийча а, холмачалла дича а, иштта вен суд йо.
Климат Нисйе
СаӀудийн Ӏаьрбийчохь йолу климат чӀогӀа йокъо хӀуттуш йу. Ӏаьрбийн ахгӀайре — иза аьхка даим 50 °C хьалайолуш дуьненахь йолчу кӀеззиг меттигех цхьаъ йу. Наггахь ло догӀу Джазан олучу лам тӀехь. Уггаре лахара температура 8 °C йу.
СаӀудийчоьнан административан йекъайалар Нисйе
СаӀудийн Ӏаьрбийчоь 13 административан гуоах екъна ю[10] (Ӏаьр. المناطق الإدارية):
| # | № карта тӀехь |
Административан гуо |
Ӏаьр. | Административан центр |
Майда, км² |
Бахархой, стаг (2015)[11] |
Чордо, стаг/км² |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 6 | Рияд | الرياض | Рияд | 404240 | 7910864 | 19,57 |
| 2 | 11 | Макка | مكة المكرمة | Макка | 153128 | 8099473 | 52,89 |
| 3 | 4 | Мадинат | المدينة المنورة | Мадинат | 151990 | 2061383 | 13,56 |
| 4 | 5 | Аль-Къасим | القصيم | Бурайдат | 58046 | 1402974 | 24,17 |
| 5 | 7 | Малхбалехьара провинци | المنطقة الشرقية | Ад-Даммам | 672522 | 4762871 | 7,08 |
| 6 | 8 | Ӏасир | عسير | АбхӀа | 76693 | 2194463 | 28,61 |
| 7 | 13 | Табук | تبوك | Табук | 146072 | 907494 | 6,21 |
| 8 | 9 | Хьаиль | حائل | Хьаиль | 103887 | 685820 | 6,60 |
| 9 | 2 | Къилбаседера доза | الحدود الشمالية | ӀарӀар | 111797 | 367433 | 3,29 |
| 10 | 10 | Джазан | جازان | Джазан | 11671 | 1568727 | 134,41 |
| 11 | 12 | Наджран | نجران | Наджран | 149511 | 581789 | 3,89 |
| 12 | 1 | Аль-Бахьат | الباحة | Аль-Бахьат | 9921 | 471755 | 47,55 |
| 13 | 3 | Аль-Джавф | الجوف | Сакака | 100212 | 506372 | 5,05 |
| ерриг | 2149690 | 31521418 | 14,66 |
Хьажоргаш Нисйе
Билгалдахарш Нисйе
- ↑ العلم السعودي.. سيف القوة وراية التوحيد (18 أغسطس 2009). Хьаьжна 12 أكتوبر، 2014.
- ↑ Census.gov Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce (2013). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 9 майхь. Теллина 2013 шеран 9 майхь.
- ↑ Справочник ЦРУ по пачхьалкхм мира (2012)
- ↑ В том числе около 5,6 млн. иностранных рабочих.
- ↑ 1 2 Справочник ЦРУ по пачхьалкхм мира (2012)
- ↑ Human Development Report 2013 (ингалс.). United Nations Development Programme (2013). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 13 августехь.
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr
- ↑ Saudi Arabia cuts off thief's hand as punishment (ингалс.). Haaretz. Теллина 2015 шеран 21 февралехь.
- ↑ Where is it illegal to be gay? (ингалс.). BBC. Теллина 2015 шеран 21 февралехь.
- ↑ Государства Аравийского полуострова // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 118-119. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
- ↑ Распределение и прогноз динамики населения королевства по административным округам (Ӏаьр.). Центрный департамент статистики и информатики Саудовской Аравии (2014). Теллина 2014 шеран 1 июлехь.
