Википеди

Хнов

Хнов (рут. Хин[2]) — ДегӀастанан АхцахӀан кӀоштара эвла йу.

Эвла
Хнов
рут. Хин
41°22′36″ къ. ш. 47°26′42″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх  Росси
Республика ДегӀаста
Муниципалан кӀошт АхцахӀан
Истори а, географи а
Центран локхалла 1940 метр
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой ↘2048[1] стаг (2017)
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 87263
Поштан индекс 368700
Автомобилан код 05
Код ОКАТО 82206000009
Код ОКТМО 82606485101
Номер в ГКГН 0139963
Картин тӀехь
Хнов картан тӀехь
Хнов
Хнов картан тӀехь
Хнов

Хнован йуьртан меттиган административан центр.

Бахархой

бӀаьра нисйан
Бахархойн дукхалла
1869[3]1886[4]19022002[5]2006[6]2010[7]2012[8]
1867↗1887↗1890↘1636→1636↗2059↗2066
2013[9]2014[10]2015[11]2016[12]2017[1]
↗2083↗2098↘2085↘2054↘2048

Географи

бӀаьра нисйан

Хнов йу ДегӀастанан АхцахӀан кӀоштан уггаре къилбехь йолу эвла, иза лаьтта Кавказан коьрта а, Гельмец-АхцахӀан а даккъийн геннийн йуккъехь. Хиш Кизилдере а, Даличай а Ахтычай а цхьаьнакхеттачехь.

Хновн куьпаш

Гаджибала, Мыданар, УжагӀлар, Ибайшты, ЧовгӀнайшты.

Эвлан уллера аренаш

Урумуда, Говундады, Тарадады, Духуду, Гукъейшид хал, ДонгӀуз там, Бухай, Пахурчи, Катаван, Вурады Катаван, ЙикIигды, Хыдсайича, Махраб, Вусун, Вузаяр, Шурдых дад, ЮгӀлмад, Архаб, Кырыдад, Калдывус, Анады.

Шовданаш

Азамудады булах, Хдымад булах, Махраб, Кимурдад, Мугъумуй, Адысид, Амедеид, Катаван булах, Велес булах, ЧIылыхун булах, ЧӀилов булах, Пахурчи булах, Ймкъади усуду булах, Кулейши булах, Анади булах[13].

Истори

бӀаьра нисйан

Эвла йиллина терахь билгала хууш дац, амма, Ахты-Наме тептар тӀехь йаздинчунца билгалдолу, ДегӀаста Ӏаьрбаша яккхале йиллина хилар, 5 эвла цхьа а тоьхна: Хнов, Донгуэ-Тала, Нухух, Жилих, Курдул. Эвлахь ду Мохьмад ибн-Ӏаббасан чурт, цунна тӀехь 650 шо йаздина ду[13]. XI бӀешарахь І Фарибурз ширваншах Хновн эвлан тӀелетира, мацах цӀа Кабала гӀап уллехь Лашкаристан цӀе йолуш шен шича Хнов бахархоша вийна аьлла бекхам бан дагахь. Цуо дукха нах байира, даьхний дӀадигира, ломан эвланаш ягира[14]. Хьалха дуьйна Хнов лаьтташ хила стратегин меттигехь, цуьна уллехула чекхболуш хила ГӀазгӀумка-Курах-АхцахӀ-Хнов-Нуха боьду некъ. Ширванца зӀе латтош болчу Салаватан лам (2829 м) тӀехула. Кхузара эпиграфис тоьшалла до, XIII бӀешарахь эвлахь гӀишлош йина хилар[15].

1401 шарахь дуьххьара хьахийна ахархойн мулк хилар Хнов эвлахь. Цхьаьна Гергис совгӀатан делла шен мулк (дакъа) Киш ал-Хнов эвлана.[16] 1555 шарахь хновхойн, рутулхошца, цӀахурашца цхьаьна, Кахетин тӀелетта, гуьржий Алазань хил дехьабаьхна. 1597 шарахь хновн сурхой дакъалецира Таркхойн шамхалца цхьаьна оьрсийн эскаршна дуьхьал тӀамехь. XVII бӀешо долалуш 1839 шо кхаччалц Хнов а, Борч а формалан йукъайодара АхцахӀ-парун, амма факт хилла маьрша эвла йара шен урхалла а долуш.[17][18]. XVI—XVII бӀешерашкахь хновн, кхечу рутулхойн йукъараллийн санна, маршо йара, урхалла дора къаноша, амма политика а, экономика а агӀора коьрта эвлан Рутулан куьйга кӀелахь хила дийзира, ткъа уьш бекаш куьйгалла деш бара. Масийттаз къевсира хновхоша шайн маршо Ахтыпарих. Хнов тӀаккха йара урхалла деш хоржучу йуьртдайша — «кевхаша», уьш хуьлура дукхах дерг хьалдолу чкъоьрах нах.[19][20]
Хнов, цхьаьна Борч, Гдым, Маза, Фий эвланашца бартхой хилира Алтыпаран, Хнов коьрта эвла а йолуш.[21]

Хновхь шайн къаной бара, церан барам боьзна бара тайпанин барамца, хӀора тайпано хоржура шайна йукъара цхьацца къано йуьртан урхаллин. Иштта эвлахь цхьа чавуш а вара.[22] 1838 шарахь хновхоша Рутулхойн Агабекца цхьаьна дакъалецира мостагӀаша дӀалаьцна Шеки гӀала йухаерзош. 1846 шарахь Хновн гергахь оьрсийн эскарша ломах Ӏуьрг даьккхина тоннель йира ТӀеман-АхцахӀан некъ буьллуш.[13] 1929 шарахь Хнов йукъакхийтира керла йиллинчу Рутулан кӀоштара. 1930 шеран 15 июнехь Хновн гӀаттам хилира, декъашхой дуьхьала бара колхозашна а, байталбахарна а, тӀедиллара шариӀатан суьдаш меттахӀиттор. ГӀаттам охьатаӀийра АхцахӀара а, Шиназара а даьхкинчу ЧГӀХК дакъоша. 1934 шарахь Хнов АхцахӀан кӀоштара йукъатоьхна.[23] 1939 шарахь йиллира телефонан зӀе кӀоштан йукъца АхцахӀаца. 1956 шарахь йиллина радиоузел.[13] Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамехь тӀеман аренашкахь кхелхина 130 сов хновхо.[24]

Билгалдахарш

бӀаьра нисйан
  1. ↑ 1 2 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017 шеран 31 июль). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 31 июль. Архивйина 2017 шеран 31 июлехь
  2. ↑ "Рутульские новости" - Гьашыкь Сакит не мыхаIбыр(ТӀе цакхочу хьажорг)
  3. ↑ Н. И. Воронов. Сборник статистических сведений о Кавказе. Том I
  4. ↑ Население Ахтыпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году
  5. ↑ Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населённому пункту. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004
  6. ↑ Схема территориального планирования Ахтынского муниципального района Республики Дагестан. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 21 август. Архивйина 2014 шеран 21 августехь
  7. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 13 май. Архивйина 2014 шеран 13 майхь
  8. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 31 май. Архивйина 2014 шеран 31 майхь
  9. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 16 ноябрь. Архивйина 2013 шеран 16 ноябрехь
  10. ↑ Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 17 апрель. Архивйина 2014 шеран 17 апрелехь
  11. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 6 август. Архивйина 2015 шеран 6 августехь
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  13. ↑ 1 2 3 4 Селение Хнов(ТӀе цакхочу хьажорг)
  14. ↑ Тюрки и грузины у стен Дербента
  15. ↑ А.Е. Криштопа. Дагестан в XIII - начале XVвв.. — Москва: «МАМОНТ», 2007. — С. 57. — ISBN 978-5-903-011-17-9.
  16. ↑ Некоторые памятные даты из истории лезгин — Односельчане.ру Архивйина 2013-10-04 — Wayback Machine
  17. ↑ Офиц.сайт ДГУ - Этнические процессы и проблемы малочисленных и государственно-разделенных народов Дагестана Архивйина 2014-06-06 — Wayback Machine
  18. ↑ - Этнические процессы и проблемы малочисленных и государственно-разделенных народов Дагестана
  19. ↑ История развития селоа Хнов Архивйина 2014-06-07 — Wayback Machine
  20. ↑ Этнические процессы и проблемы малочисленных и государственно-разделенных народов Дагестана Архивйина 2014-06-06 — Wayback Machine
  21. ↑ Султанмагомедов А.А. Сословия в обычном праве Рутула.
  22. ↑ История Ахтынского района | Официальный сайт Администрации Ахтынского района Архивйина 2014-10-06 — Wayback Machine
  23. ↑ История развития села Хнов(ТӀе цакхочу хьажорг)
  24. ↑ Статья «Хновское восстание» на интернет-портале Открытый Дагестан(ТӀе цакхочу хьажорг)


  ХӀара  ДегIастанан географех лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Хнов&oldid=10073012»