Ӏовх

Ӏовх, Ӏовха, Ӏавх, Ӏовхойн мохк — нохчийн мохк а, нохчийн экзотопоним а. Таханлерчу дийнахь и мохк ДегӀастанан республикин йукъахь бу.

Ӏовх
Кхин цӀерш	Ӏовха, Ӏавх, Ӏовхойн мохк
Экзотопонимаш	«Аух», «Окох», «Окоцкая земля», «Окочанская земля»
Географин регион	Къилбаседа Кавказ
Бахархой	нохчий (Ӏовхой) (истор.) нохчий (Ӏовхой), гӀумкий, оьрсий, суьйлий, гӀазгӀумкий, лаьзгий, даьргӀой, (хӀинц.)

Хьажа иштта: Ӏовхой

1840-чу шарахь Пуллос иштта дийцира нохчий Ӏаш болу мехкан дозанаш:

Кавказан аьрру фланган куьйгалхон керахь лоруш ду коьрта дукъан лаьмнийн а, Ӏаьндийн ГӀой хина а, ГӀой хина а, Каспий-хӀордан а, Теркан а, Ӏасс хина а, Даут-Мартанан а йуккъера латтанаш. Оцу меттиган коьрта бахархой бу нохчий, массо Кавказан къаьмнийн йукъара уггаре нуьцкъала, аьрха майра къам; Уьш лоруш бу 100 эзар са. ... Пулло, Александр Павлович

Истори

Пхьарчхошка а, Ширча-Эвла а Ӏовхара шира нохчийн йарташ

Географ а, этнограф а, артиллерист а, оьрсийн тӀеман гӀуллакххо а хиллачу, 1728 шарахь Каспий-хӀорд йистан карта диначу Густав Герберс йаздина нохчий хьалха Каспий-хӀорд йисте кхаччалц Ӏаш хилла аьлла. И верси бакъйина 1785 шарахь историк а хиллачу Михаил Чулковс а, 1800 шарахь инарла а хиллачу Богдан Кноррингс а.

Густав Герберс йаздина хӀара:

Хьалха нохчийн хӀусамаш Ӏаьндари уллора лаьмнашкара Каспий-хӀорда тӀе кхаччалц йаьржина йара, амма цара гребенски а, донан а гӀазакхийн даьхний, говраш дӀалоьхкуш (лечкъайеш) дукха зулам дарна, 1718 шарахь царна тӀе масех эзар донан гӀазакхий бӀо бахийтира, цара церан латта дасдира, дукха нах байира.

Иштта хӀордйисте чӀерий лийца оьхуш болу нохчийх лаьцна йаздина оьрсийн гӀуллакхехь хиллачу некъахо а, натуралист а хиллачу Готлиб Гмелинс 1774 шо кхачале Каспий-хӀорд йистехь а, Нохчийн гӀайре а тӀехь хийла волу, иштта оцу билгал до «Чечень» цӀе чеченцы этнонимах схьайелла хилар. Географин Ӏилманан доктор а хиллачу Евгений Михайлович Поспеловс а бакъдо гӀайренна цӀе нохчийн кӀоман цӀарах схьайелла хилар, ткъа историк Дмитрий Ровинскис гӀайрех лаьцна боху хӀара «Чечень», йу «нохчийн хӀусамийн дуьхьала». Гмелинс йаздина хӀара:

УьтталгӀачу динахь Ӏуьйранна ворхӀ даьлча тхо кхачийра ворхӀ сажен гена делкъехь тхуна гира Нохчийн гӀайре. Цунна цӀе тиллина лаьмнашкахь Ӏаш болу нохчийн цӀарах, кхуза чӀерий леца оьхуш хиллачу... Самуил Готлиб Гмелин

1818 шерахь оьрсийн инарла хиллачу Ермоловс йина масийтта экспедици Нохчийчоьнан Ӏовхойн-махка. Оцу экспедицехь хиллачух В. Поттос хаам-бо, иштта «...Массийта дийнахь ГӀумкийн аре нохчийх дӀацӀанйина».

Нах беха меттигаш

Ӏовхойн мехкан цхьайолу йаккхий нах беха меттигаш (цхьайолчу эвлашкахь нохчий а, гӀумкий а, немцой а бахархой хилла):

• Акбулат-отар (нох),
• Алтмирз-Йурт (нох),
• Арслан-Герин-отар (нох, гӀум),
• Будайхан-отар (нох),
• Умахан-отар (нох);
• Пхьарчхошка (нох),
• Бурсун (нох),
• МажгӀара (нох),
• Ширча-Эвла (нох);
• Байрам-Эвл (гӀум, нох),
• Хункерово (нох);
• Йоккха-Бамт-Йурт (нох),
• Ӏабдрашид-Отар (нох),
• Адильотар (нох, гӀум),
• Зарият-отар (нох),
• Кошай-отар (нох),
• Кибарчиг-ГӀота
• Манти-отар (нох),
• Дитташка (нох);
• Бони-Эвла (нох),
• Боони-Йурт (нох),
• Безен 1-й (нох),
• Безен 2-й (нох),
• Виси-Ирза (нох),
• Генчик-Эрзе (нох);
• Хьаьж-МӀаьж-Йурт (гӀум, нох),
• Баташево, Евгениевка (нем, нох),
• Ӏосман-Йурт (нох), Османюрт-отар,
• Сим-Сыр (нох),
• Узлуяновка?,
• Хаама-Йурт (гӀум, нох);
• Билт-Эвла (нох),
• Ивановская мельница (нох);
• Татьяновка (Камыш-кутан) (нох),
• Кандауровка (гӀум, нох);
• Кешен-Эвла (нох), Ибарки (нох),
• Шалам-Инчу (нох), Эшба-Инчу (нох),
• Ярыксу (нох),
• Ярыксу-отар (нох),
• Яштаркие (нох);
• Джангиши-Аджи (нох),
• Даниял-отар (нох),
• Абдул-Меджид-отар (нох),
• Арсан-Мурза-отар (нох),
• Бал-Йурт 1-й (нох),
• Бал-Йурт 2-й (нох),
• Бамматбек-Йурт (нох),
• Жуково (нох),
• Мациевка (нох),
• Ярмаркин 1-й (нох),
• Ярмаркин 2-й (нох),
• Ярмаркин 3-й (нох);
• ГӀачалкъа (нох),
• Барчхой-Отар (нох),
• Зори-Отар (нох),
• Мини-АтагӀа (нох),
• Эдал-Отар (нох),
• Лакха-Отар (нох).

Билгалдахарш

Хьосташ