ЖӀайхой
ЖӀайхой (жӀай. магIарулал[24]) — Кавказан орамера къаьмнех цхьаъ, гена заманара дуьйна деха Ломан ДегӀастахь, ткъа иштта Малхбузан Гуьржийчохь[25] а, Къилбаседа Азербайджанехь а, таханлерачу ДегӀастанан уггаре доккха къам[26].
Барам а, охьаховшар а
бӀаьра нисйанДуьнен тӀиера жӀайхойн барам: берриш 1 млн: Россехь — 850 эз., Азербайджанехь — 50 эз., Туркойчохь — 50 эз.[27]
2010 шарахь бахархой багарбаран терхьашца жӀайхойн дакъа кӀошташкахула[5]:
КӀоштан цӀе | Регионан цӀе | % жӀайхойн |
---|---|---|
Ӏахвахойн кӀошт | ДегӀаста | 99,4 % |
ЦӀунтӀан кӀошт | ДегӀаста | 99,4 % |
Харгабин кӀошт | ДегӀаста | 99,3 % |
ЦӀумадан кӀошт | ДегӀаста | 98,9 % |
Шемалан кӀошт | ДегӀаста | 98,7 % |
Гумбетан кӀошт | ДегӀаста | 98,6 % |
КӀляратӀан кӀошт | ДегӀаста | 98,4 % |
Ботлихан кӀошт | ДегӀаста | 97,5 % |
Унсоколон кӀошт | ДегӀаста | 97,5 % |
Хунзахан кӀошт | ДегӀаста | 97,5 % |
ЧӀарадан кӀошт | ДегӀаста | 97,3 % |
ГӀунибан кӀошт | ДегӀаста | 96,3 % |
Казбековн кӀошт | ДегӀаста | 85,9 % |
Кизилюртан кӀошт | ДегӀаста | 83,4 % |
Кизилюрт гӀала | ДегӀаста | 72,1 % |
Шаройн кӀошт | Нохчийчоь | 54,4 % |
ГӀизларан кӀошт | ДегӀаста | 46,6 % |
Южно-Сухокумск гӀала | ДегӀаста | 46,1 % |
Шури-ГӀала | ДегӀаста | 45,79 % |
Тарумовкан кӀошт | ДегӀаста | 35,8 % |
Хаси-Эвлан кӀошт | ДегӀаста | 31,4 % |
Хаси-Эвл гӀала | ДегӀаста | 30,6 % |
ХӀинжа-гӀала | ДегӀаста | 26,7 % |
Шури-ГӀалин кӀошт | ДегӀаста | 23,5 % |
Левашин кӀошт | ДегӀаста | 22,4 % |
Ӏовхойн кӀошт | ДегӀаста | 21,9 % |
Бабаюртан кӀошт | ДегӀаста | 20,3 % |
ГӀизлар гӀала | ДегӀаста | 20,1 % |
Кумторкалан кӀошт | ДегӀаста | 18,4 % |
Каспийск гӀала | ДегӀаста | 14,7 % |
Черноземельскан кӀошт | ГӀалмакхойчоь | 7,2 % |
Беха ДегӀастанан ломан доккхаха долчу декъехь, ткъа кхин а аренашкахь (Шури-ГӀалан, Хаси-Эвлан, Кизилюртан, кхин а кӀошташкахь). ДегӀаста йоцуш, беха Нохчийчохь, ГӀалмакхойчохь, кхин РФ субъекташкахь (берриш — 912 090 ст.). ДегӀастанахь жӀайхой охьаховшаран коьрта область — ЖӀайхойн Койсу (ЖӀайхойн-ор) а, Ӏаьндийн Койсу (Ӏаьндийн-ор),Ӏаьржа-Койсу (Чеэр-ор) а эркийн майданаш. 28 % жӀайхой беха гӀаланашкахь (2002).
ЖӀайхой иштта беха Азербайджанехь (коьртаниг Белоканан, Закаталын, Кахан кӀошташкахь а, Бакохь а), цигахь 1999 шеран бахархой багарбаран жамӀашца, массеран барам 49,8 эзар стаг хилира[28]. ЖӀайхойн кегийра тобанаш еха Гуьржийчох, гулахь Кварелин муниципалитетехь, кхин а Логодехан муниципалитетехь, Тиблисехь, Туркойчохь, Кхазакхстанехь, кхечу махкашкахь а[29].
«ЧӀогӀа чолхе а, цхьаьна ца догӀуш а ду тахана, — ала дийзира 2005 ш. реза ца хиларца дегӀастанан Ӏилманчо Б. М. Атаевс, — Российн арахьара жӀайхойн диаспоран барамех лаьцна хаттар. Иза доьзна ду уггаре хьалха, уьш бехачу мехкашкахь политикин а, кхин а бахьнашца бахархой багарбарехь къам ца гайтарца. Цундела далош долу тайп-тайпанчу хьосташца жӀайхойн тӀаьхьенийн барам хетарехь гергара бен ца хаьа, масала, Туркойн Республикехь. Амма нагахь ларахь дегӀастанан малхбалеӀаморхочун А. М. Магомеддадаевн дешнаш, „таханлерачу Туркойчоьнан махкахь 1920-гӀа шерашкахь хилла 30 сов дегӀастанан эвланаш, 2/3 царех лаьтташ хилла жӀайхойх, „оцу махкахь беха дегӀастанхойн-баккхийн наха дийцарехь, тахана кхузахь беха 80 эзар сов дегӀастанхо“, тӀаккха лерича царех 53 эз. жӀайхо хуьлу»[18].
Иштта, уггаре йоккха ССРС хиллачу мехкан дозанал арахьара жӀайхойн диаспора Туркойчохь ю. Цуьнца цхьаьна, лара деза, Хункар-мохк йукъахь хиллачу Шеман а, Урданан а мехкашкахь кӀез-кӀезиг жӀайхойн мухажирийн тӀаьхьенаш хилар, уьш кӀезиг хиларна, меттигерчу Ӏаьрбийн бахархойн оьздангаллан а, меттан а боккха Ӏаткъам хилла, иштта къилбаседакавказхойн, алсама адыгийн а, нохчий а. «ДегӀастанхойн Ӏусманан импере мухажиралла» цӀе йолчу шина томан монографин авторо Магомеддадаев Амирхана тешалла до: «Къилбаседакавказан векалш, царна йукъахь дегӀастанан диаспоро а ладаме роль ловзайо Туркойчоьнан, Урданан, Шеман социалан-экономикин а, йукъараллин-политикин а, синмехаллин-этносан дахарехь… Таханлера Туркойчохь, вайн гарехь, тоьар ду, Туркойн Республикин Тансу Чиллеран правительствехь пачхьалкхан кхерамазаллин министр Мехьмет Гёльхан хилар гайтича а[30] — Кулецма эвлара мухажирийн тӀаьхьенах волу, я Ментеш Ӏабдулхьалим, 1960 шарахь Туркойчохь пачхьалкхан харцам охьатаӀийна, авиаполкан баьчча»[31].
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Национальный состав населения Российской Федерации
- ↑ Включая родственные аварцам андо-цезские народы: 14 народов общей численностью 248 646 человек
- ↑ 1 2 3 4 Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls
- ↑ Включая родственные аварцам андо-цезские народы: 12 народов общей численностью 36 736 человек
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Дагестан, том 3 Национальный состав Архивйина 2014-03-19 — Wayback Machine
- ↑ 1 2 3 Цитатийн гӀалат:
<ref>
тег нийса йац; кхуДаг2002
тIетовжаран текст йазйина йац - ↑ Цумадинский район Архивйина 2012-04-24 — Wayback Machine
- ↑ Ахвахский район Архивйина 2012-04-24 — Wayback Machine
- ↑ 1 2 3 4 Включая родственные аварцам андо-цезские народы
- ↑ Приложения к итогам ВПН 2010 года в Москве. Приложение 5. Национальный состав населения по административным округам города Москвы
- ↑ Включая родственные аварцам андо-цезские народы: 7 народов общей численностью 41 человек
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том 4 — «Национальный состав и владение языками, гражданство». Население по национальности и владению русским языком по субъектам Российской Федерации
- ↑ http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/az/AP_/1_5.xls
- ↑ Политика, выборы, власть — Новости — ИА REGNUM
- ↑ 1 2 Ethnic composition of Azerbaijan 2009
- ↑ Ethnic Groups of Georgia: Censuses 1926—2002 Архивйина 2015-11-22 — Wayback Machine
- ↑ 1 2 Перепись населения Грузии 2002. Население сельских населённых пунктов (Census of village population of Georgia)(гуьрж.) — С. 110—111
- ↑ 1 2 Атаев Б. М. Аварцы: язык, история, письменность. — Махачкала, 2005. — С. 21. — ISBN 5-94434-055-X
- ↑ Всеукраинская перепись населения 2001 Национальность и родной язык
- ↑ Country: Uzbekistan (инг.). Joshua project. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 27 июль.
- ↑ Агентство Республики Казахстан по статистике. Перепись 2009. Архивйина 2012-05-01 — Wayback Machine (Национальный состав населения Архивйина 2011-05-11 — Wayback Machine
- ↑ В 1989 году в Казахской ССР было 2777 аварцев: Демоскоп. Этносостав Казахской ССР в 1989 г.
- ↑ Л. Минц. Народы мира. 2007. с. 10
- ↑ А. И. Исламмагомедов. Аварцы: историко-этнографическое исследование XVIII-начала XX века. — Дагестанский научный центр РАН — Кеп:Мх., 2002. — С. 24. — с. 431.
- ↑ Ю. А. Жданов. Энциклопедия культур народов Юга России: Народы Юга России. Ростов-на-Дону: Северо-Кавказский научный центр высшей школы, 2005. — 244 с.
- ↑ http://www.irs-az.com/pdf/090621161354.pdf
- ↑ Аварцы – прошлое и настоящее .
- ↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. Population by ethnic groups. Архивйина 2007-12-20 — Wayback Machine
- ↑ Исламмагомедов А. П., Сергеева Г. А. Аварцы // Большая российская энциклопедия / С. Л. Кравец. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2005. — Т. 1. — С. 59. — 768 с. — 65 000 экз. — ISBN 5-85270-329-X.
- ↑ У автора должность „Emniyet Bakanı“ ошибочно переведена как „Министр Обороны“, тогда как она означает „Министр Госбезопасности“. Мы исправили эту ошибку, о чём проинформировали и автора монографии.
- ↑ А. М. Магомеддадаев. Эмиграция дагестанцев в Османскую империю. История и современность. Кн. II. — Махачкала: ДНЦ РАН, 2001. — С. 151—152. — ISBN 5-297-00949-9
ХӀара дуьненан къаьмнех лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана. |