Википеди:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/Е

Е

ев

• евангелие с инжил

• евнух м евнух

• евреи мн. (ед. ~й м, ~йка ж жуьгти) жуьгтий

• еврейский, -ая, -ое жуьгтийн

• европейский, -ая, -ое европин;

• европейцы мн. (ед. ~ец м, ~йка ж европахо) европахой

ег

• егерь м 1) (стрелок) иччархо 2) (охотник) таллархо

• египетский, -ая, -ое мисаран; ~ хлопок- мисаран бамба

• египтолог м египтолог

• египтология ж египтологи

• египтяне мн. (ед. ~ин м, ~ка ж мисархо) мисархой

• его (с предлогами него) 1. 1) род. п. от он и оно цуьнан; и, иза (им. п.); ~ нет дома - иза ц1ахь вац 2) вин. п. от он и оно иза (им. п.); я вижу ~ - суна иза го; 2. в знач. притяж. мест. цуьнан; ~ книга - цуьнан книга; ~ вещи - цуьнан х1уманаш; этот карандаш ~ - и къолам цуьнан бу

• егоза м, ж разг. синтем боцург

• егозить несов. разг. синтем бан, синтем байна хила

ед

• еда ж 1. (действие) х1ума яар; перед едой - х1ума яале; после еды –х1ума йиъначул т1аьхьа 2. (пища) кхача, даар

• едва 1. союз и частица ма+ суффикс =хь; ~ они уехали, [как] полил дождь- уьйш д1а ма-бахханехь, дог1а дилхира; ~ вошёл, начал говорить - чу ма-ваьллинехь, лен волавелира иза 2. нареч. 1) (с трудом) халла; он ~ дошёл до дому - халла ц1а кхечира иза 2) (чуть) маь11аргона; он ~ не упал – маь11ар гона охьакхетара иза 3) (очень мало, слабо) к1еззиг; лампочка ~ освещала комнату - лампин цуьрго к1еззиг серладоккхура ц1а ; ~ ли он скоро придёт - кеста-м вог1урий хьовха и (или кеста-м ваг1ахь тамаша бу и); ~ ли не... – маь11аргона...

• единение с цхьаьнакхетар, цхьа барт хилар; в ~и сила - цхьаьнакхетарехь бу ницкъ

• единица ж 1) (цифра) цхьаъ 2) (отметка) цхьаъ; ученик получил ~у по географии - географина цхьаъ даьккхина дешархочо 3) (величина для измерения) барам; ~а веса - терзанан барам; денежная ~а - ахчанан барам 4) мн. ~ы мат. цхьаццаннаш 5) (часть в составе целого) дакъа

единичный, -ая, -ое цхьаъ бен доцу, ша долу; ~ пример - цхьаъ бен доцу масал

едино= «цхьаъо» ; мас.: единоплеменный -цхьана тайпанах волу

единоборство с вовшахлатар; вступить в ~ с кем-л. - цхьаьнца лата волавала

единовластие с 1едал цхьаннан карахь хилар

единовременный, -ая, -ое цкъа долу, цхьана хенахь долу; ~ое пособие - ахчанца цкъа долу г1о

единогласие с [цхьа] барт хилар

единогласно нареч. цхьа барт болуш; собрание ~ приняло резолюцию - гулам цхьабарт болуш т1еийцира резолюци

единогласный, -ая, -ое цхьа барт болу; ~ое решение - цхьа барт болу сацам

единодушие с цхьа барт; ~ народов в борьбе за мир - машарехьа латточу къийсамехь халкъийн болу цхьа барт

единодушный, -ая, -ое цхьа барт болу; ~ое мнение -цхьа барт болуш хетарг

единоличник м, ~ца ж цхьалхахо

единоличный, -ая, -ое 1) цхьалха; ~ое хозяйство - цхьалха бахам 2) (совершаемый одним лицом) шеггара; ~ое решение - шеггтара сацам

единомыслие с цхьа ойла хилар, ойл цхьаъ хилар

единомышленник м, ~ца ж 1) ойла цхьаьнайог1ург 2) (сообщник) бартхо; выдать своих ~ков - шен бартхой д1абала

единоначалие с цхьахьаькамалла

единообразие с цхьатералла, цхьабоссалла

единообразный, -ая, -ое цхьатера, цхьабосса; ~ая система управления - урхаллин цхьатера система

единоплеменник м тайпанхо

единственно 1. нареч. цхьала цхьаъ бен доцу, цхьанакеппара; ~ возможный вариант – цхьаъ бен хуьлийла доцу вариант 2. в знач. частицы (только) дуьххьал [д1а]; он приехал ~ затем, чтобы повидать вас - дуьххьал д1а шу ган веана иза

единственный, -ая, -ое цхьаъ бен доцу; ~ый сын - цхьаъ бен воцу к1ант; ~ в своём роде - ша саннарг кхин воцу; ~ый раз - цкъеллига цкъа; ~ое число грам.- цхьаллин терахь

единство с 1) (общность) цхьатерралла, цхьабоссалла; ~ интересов - хьаштийн цхьатерралла 2) (неразрывность, сплочённость) цхьаалла; ~ теории и практики - теоринний, практикинний цхьаалла

единый, -ая, -ое 1) (общий, объединённый) юкъара; ~ый хозяйственный план - бахаман юкъара план 2) обычно с отриц. цхьа а; без ~ой ошибки - цхьа а г1алат доцуш ; все до ~ого - массо а

едкий, -ая, -ое 1) 1ийжош (или ягош) долу; ~ая кислота - вагош йолу мусталла; ~ий дым – б1аьргаш 1ийжо к1ур 2) перен. (колкий) 1овжаме; ~ие слова - 1овжаме дешнаш

едок м 1) (член семьи) шуьнхо, реже гай 2) разг. (любитель поесть) юучунна т1ераниг

её

• её (с предлогами неё) 1. 1) род. п. от она - цуьнан; и, иза (им. п.) 2) вин. п. от она - и, иза (им. п.) 2. в знач. притяж. мест. цуьнан

ёж

• ёж м зу

еж

• еже= «х1ор» ; мас.: ежеквартальный - xlop кварталера; ежеминутно - xlop минотехь

• ежевика ж мангалкомар

ежевичный, -ая, -ое мангалкомарийн; ~ое варенье - мангалкомарийн варени

ежегодник м шераниг

ежегодный, -ая, -ое (происходящий каждый год) xlop шеран, шар-шарахь хуьлу; (выходящий раз в год) xlop шарахь арадолу; ~ые выборы - xlop шеран харжамаш

ежедневный,-ая, -ое (происходящий каждый день) [xlop] денна хуьлу; (выходящий каждый день) денна арадолу; ~ая газета - xlop дийнан газет

ежели союз уст. см. если

ежемесячник м беттаниг

ежемесячный -ая, -ое xlop беттан; (происходящий каждый месяц) xlop баттахь хуьлу; (выходящий раз в месяц) баттахь арадолу; ~ отчёт - xlop беттан отчёт

ежеминутный, -ая, -ое мин-минотера, xlop минотера; ~ые напоминания - мин-минотехь дагадаийтар; ~о (нареч.) раздаются телефонные звонки - мин-минотехь бека телефонан горгали

еженедельник м к1иранниг; иллюстрированный ~ - суьрташ т1ехь долу к1иранниг

еженедельный, -ая, -ое (происходящий каждую неделю) xlop к1иранан; (выходящий раз в неделю) к1иранах арадолу; ~ журнал – к1ирнах арадолу журнал

еженощный, -ая, -ое бус-буса хуьлу, xlop буса хуьлу

ежечасный, -ая, -ое сохь-сохьтехь, xlop сохьтехь хуьлу

ёжик м 1) уменьш. от ёж; 2) (для чистки бутылок) шишанашц1андийриг 3) в знач. нареч. ~ом: стричься ~ом -зуьнан битамехь корта ларга

ёжиться несов. хеба

ежиха ж нана-зу, стен зу

ежовый, -ая, -ое зуьнан  ; держать в ~ых рукавицах – г1ожа к1елара ца далийта (или г1ожа к1ел латто)

ежонок м (мн. ежата) зуьнан к1оьрни

ез

• езда ж 1) лелар; верховая ~- говрахь лелар 2) (поездка) некъ; село в трёх часах езды от города - г1алара д1а кхо сахьт некъ болуш ю юрт

• ездить несов. I) (ехать) эха; лела; он ездит на работу трамваем - трамвай т1ехь оьху и балха; ~ в город – г1ала лела (или эха); ~ верхом - говрахь лела 2) (уметь пользоваться транспортом) хаа, 1ама; он хорошо ездит на велосипеде - вилиспет дика хаьа цунна 3) (скользить) д1асалела; седло ездит - нуьйр д1асалела

• ездовой, -ая, -ое 1. южу[ш иолу]; ~ая лошадь - южу говр; ~ые собаки - дужу ж1аьлеш 2. в знач. сущ. ~ой м воен. лахкархо

• ездок м (верховой) бере; (на повозке) варданча; плохой ты ~ - вон бере ву хьо

• езженый, -ая, -ое разг. 1) (приученный к езде) йожа 1амийна; ~ая лошадь - йожа 1амийна говр 2) (о дороге) лелла; ~ая дорога - лелла некъ

ей

• ей (с предлогами ней) 1) дат. п. от она цунна; дать ~ что-л. - цунна цхьа х1ума яла; ~ тридцать лет- цуьнан (род. п.) ткъе итт шо ду; я сказал ~ - ас аьлла цуьнга (местн п.); см. тж. ему; 2) тв. п. от она см. ею; см. тж. им

• ей-богу, ей-ей межд. разг. делора, валлах1и-биллах1и

ёк

• ёкать несов., ёкнуть сов. разг. (о звуках, издаваемых лошадью при езде) 1онжар дека, г1окъ дан; у лошади селезёнка ёкает - говран 1онжар дека ; у меня сердце ёкнуло - сан дог тохаделира

ел

• еле нареч. I) (с трудом) халла, нуьцккъаш; я ~ дошёл - со халла д1акхечира 2) (чуть) к1еззиг ; еле-еле душа в теле погов. са чохь хиллар бен кхин х1ума дац

• елей м зайтдаьтта

• елейный, -ая, -ое (умильный) т1ехдаьлла

ёлка ж 1) база 2) (новогодняя) ёлка; повести детей на ёлку- бераш ёлке дига

еловый, -ая, -ое базанан; ~ лес - базанан хьун

ёлочка ж уменьш. от ёлка ; в ~у - кенан кепахь

ёлочный, -ая, -ое ёлкин; ~ые игрушки - ёлкина ухку х1уманаш

ель ж база

ельник м 1) (лес) базанан хьун 2) (ветки) базанан генаш

ём

• ёмкий, -ая, -ое чухоаме; ~ сосуд - чухоаме пхьег1а

• ёмкость ж [чу]хоам; ~ть сосуда – пхьег1ин чухоам ; меры ~ти - чухоаман барамаш

• ему (с предлогами нему) дат. п. от он и оно цунна; дать ~ что-л. - цунна цхьа х1ума яла; ~ тридцать лет - цуьнан (род. п.) ткъе итт шо ду; ~ сказали - цуьнга (местн. п.) аьлла

ен

• енот м 1) (зверь) акха ж1аьла 2) (мех) акха ж1аьлин ц1ока

ер

ералаш м разг. кегари, 1алаг1ожа; у меня дома ~ - сан ц1ахь 1алаг1ожа ю; у него в голове ~ - цуьнан коьртехь кегари бу

ерепениться несов. разг. хьалакхийсадала

ересь ж 1) рел. мунепакъ-1илма 2) разг. (чепуха) г1урт, к1адбоцург; нести ~ - г1урт ботта

еретик м, ~чка ж рел. мунепакъ

ёрзать несов. разг. деттадала, ца саца, меттахъхьен; от волнения ~ на стуле - воьхна г1антахь меттахъхьен

ерошить несов., что, разг. (волосы) хьерчо, хьекхо; ~ бороду - маж хьекхо

ерунда ж разг. 1) (чепуха) пайда боцург, дош доцург, к1адбоцург; он говорит ~ - дош доцург дуьйцу цо 2) (пустяк) к1адбоцург; ~а, не беспокойтесь об этом – к1адбоцург ду, цунна са ма гатде

ерундить несов. разг. дош доцург (или к1адбоцург) дийца (или лело); ты не ~и, а говори правду –к1адбоцург а ца дуьйцуш, бакъдерг дийца

ерундовый, -ая, -ое разг. дош доцу, к1адбоцу; ~ вопрос – к1адбоцу х1ума

ёрш м 1) (рыба) ёрш (ч1еран ц1е) 2) (щётка) щётка, шишанашц1андийриг

ершистый, -ая, -ое 1) (торчащий, напр. о волосах) дусаделла, к1охцалш санна2) перен. (неуступчивый) духахьара

ершиться несов. разг. (горячиться) сихдала

ес

• если союз нагахь, нагахь санна; ~ бы - нагахь санна; придёт, ~ не он, то его друг- нагахь санна и ца ваг1ахь, цуьнан доттаг1 вог1ур ву; ~ бы он был здесь - нагахь и кхузахь велахьара

• естественно 1. нареч. хила ма-догг1у; он вёл себя ~ - хила ма-догг1ура лелара иза 2. вводн. сл. (конечно) дуьйцийла а яц; ~, он согласился - дуьйцийла а яц, и реза хилла

• естественный, -ая, -ое 1) (природный) 1аламан; ~ые богатства -1аламан хазнаш; ~ые науки -1аламан 1илманаш 2) (прирождённый) ма-дарра долу; ~ый цвет лица -ма-барра болу юьхьан бос ; ~ая смерть- шен 1ожалах далар

• естествознание с 1алам довзар

• естествоиспытатель м 1аламдовзархо

• есть 1. (ем, ешь, ест, едим, едите, едят) несов., кого-что 1) [х1ума] яаа; он с утра ничего не ел -1уьйранна дуьйна х1ума ца йиъна цо 2) что (разъедать) даа; (о кислоте) даго; (о дыме) 1ийжо; ржавчина ест железо - мекхано эчиг доу; дым ест глаза – к1уьро 1ийжадо б1аьргаш 3) перен. дог эт1о; жена ела его с утра до ночи - 1уьйранна дуьйна буьйса йоллалц дог эт1адора зудчо цуьнан

• есть 2 1) 3 л. ед. наст. от быть; 2) в знач. сказ. (имеется, противоп. нет) ду; ~ такие люди - бу иштта нах; ~ у тебя эта книга?- юй хьан и книга? ; так и есть! - дан а ду и иштта!; ~ такое дело! -ду иштта г1уллакх1; кто ни на есть - милла велахь а; какой ни на есть - мухха велахь а

• есть 3 межд. воен. есть!, долуш ду!

еф

• ефрейтор м воен. ефрейтор

ех

• ехать несов. даха; (к говорящему) схьадан; (от говорящего) д1адаха; (вверх) хьаладаха; (вниз) охьадаха; ~ верхом на лошади - говрахь ваха; ~ за город – г1алин йисте ваха

• ехидничать несов. разг. (язвить) 1иттарш ян

• ехидный, -ая, -ое 1оттаме; ~ая улыбка - 1оттаме велакъажар

• ехидство с 1оттаралла

ещ

• ещё нареч. 1) (в добавление) кхин [а], а; прочитать ~ раз - кхин цкъа а еша; возьми ~ эту книгу -xlapa книга а эца 2) (до сих пор) х1инца а; он ~ не окончил школу – х1инца а школа чекх а ца яьккхина цо 3) (уже) а; он уехал ~ неделю тому назад - цхьа к1ира а хьалха д1авахна иза 4) (указывает на наличие достаточного времени, условий) -м, х1инца а; я ~ успею прочесть эту книгу - со-м кхуьур ву xlapa книга еша а ; ~ больше- кхин а дукха; ~ лучше- кхин а дика; ~ бы –х1ете; ты любишь читать? — Ещё бы!- еша лаьий хьуна?— Ахь х1ун дуьцу? Х1ете!; ~ бы ты отказался! - товр а ма дара хьо юхаваьлча!; ~ и ~ - кхин а, кхин а

ею

• ею (с предлогами нею) тв. п. от она; цунна (дат. п.); они довольны ~- уьш реза бу цунна; см. тж. им