Википеди:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/Т

Т

та

• та ж см. тот

• табак м тонка; курительный ~ - узу тонка; нюхательный ~ -хьожу йоккху тонка; жевательный ~ - бага дуьллу тонка

• табакерка ж тонкадухкург

• табаковод м тонкалелорхо

• табаководство с тонкалелор

• табаководческий, -ая, -ое тонка леладен, тонкалелоран; ~ район - тонка леладен район

• табачный, -ая, -ое 1) тонкин; ~ый дым - тонкин к1ур 2) тонка духку, тонка леладен; ~ый магазин - тонка духку туька; ~ая фабрика - тонка леладен фабрика 3) (о цвете) тонкин басара, тонкин басахь

• табель м табель

• табельный, -ая, -ое табелан; ~ая доска - табелан у; ~ый учѐт - табелан ларам

• табелыцик м, ~ца ж табелхо, табельщик

• таблетка ж таблетка, буьртиг, молха; ~и от кашля - йовхарийн буьртигаш

• таблица ж таблица; ~ умножения - эцаран таблица; ~ выигрышей - кхожан таблица

• табличка ж 1) уменьш. от таблица; 2) у

• табличный, -ая, -ое таблицинммиста, всякие «резюме» и прочее могут сказать что «на прошлой работе вы справлялись» всякие «сертифик

• табло с нескл. табло (хаамийн у); световое ~ на стадионе - стадионера серлонан табло

• табор м 1) (цыганский) табор 2) разг. (лагерь) четар

• таборный, -ая, -ое таборан

• табу с нескл. бехкам, дехкар, мотт кхабар

• табун м рема; ~ лошадей - говрийн рема

• табунный, -ая, -ое ремин; (содержащийся в табуне) ремехь долу, ремера; ~ые лошади - ремера говраш

• табунщик м реманхо

• табурет м, табуретка ж г1ант

• тавро с х1ост

• тавровый, -ая, -ое х1остан; ~ая метка - х1остан билгало

• тавтологический, -ая, -ое тавтологин

• тавтология ж тавтологи

• таган м очакх

• таганный, -ая, -ое очакхан

• таджики мн. (ед. ~к м, ~чка ж таджик) таджикаш

• таджикский, -ая, -ое таджикийн; ~ язык - таджикийн мотт

• таѐжный, -ая, -ое тайгин; тайгера, тайгехь деха; ~ый охотник - тайгера таллархо; ~ын посѐлок - тайгера юрт; ~ая река - тайгера хи; ~ый пожар - тайгехь ц1е ялар

• таз 1 м (посуда) тас; в ~у - теса чохь

• таз 2 м анат. хенан даь1ахк

• тазобедренный, -ая, -ое: ~ сустав - хенап маь1иг

• тазовый, -ая, -ое хенан; ~ые кости - хенан даь1ахкаш

• таинственность ж къайлалла, къайле, къайлаха хилар

• таинственный, -ая, -ое къайлаха [долу]; ~ый шорох - къайлахататанаш; с ~ым видом - къайлаха долуш санна

таинство с рел. къайле

• таить несов., что 1) (скрывать) дагахь латто, къайладига, дагахь хила; ~ злобу против кого-л.- цхьанна дагахь оьг1аздо хила 2) (заключать в себе) хьулдан, къайладаккха; ~ в себе огромные возможности- шегахь яккхий таронаш хьулъян

• таиться несов. 1) разг. (скрываться) къайлаха лела, къайлаха хила, хьулдала 2) (быть, иметься где-л.) хила; в этом ~тся какая-то тайна - кхунах йоллуш цхьа къайле ю 3) (скрывать что-л. от других) лечкъо, хьулдан, къайладига

• тайга ж тайга; сибирская ~ - сибарехара тайга

• тайком нареч. къайллаха; сделать ~ - къайллаха дан; ~ от кого-л. - цхьаннах къайллаха

• тайм м спорт. тайм, мур

• тайна ж къайле; хьулам; военная ~ - т1еман къайле; выдать чью-л. ~у - цхьаьннан къайле гучуяккха; не делать ~ы из чего-л. - цхьана хуманах къайле ца ян; ни для кого не ~а - цхьанна а къайле яц; сохранить что-л. в ~е - цхьа х1ума къайленгахь латто; хранить ~у - къайле ларъян

• тайник м къайле ; в ~ах души - деган къайленашкахь

• тайный, -ая, -ое къайлаха [долу]; ~о (нареч.) от кого-л. - цхьаннах къайлаха; ~ое голосование - къайлаха кхаж тасар; ~ые выборы - къайлаха харжамаш

• тайфун м тайфун

• так 1. нареч. 1) иштта, санна; сделай ~ … - иштта де...; я ~ и сделаю - аса иштта дийр а ду; так же, как [и]... - ... санна...; я делаю так же, как он - цо санна, до аса а 2) (до такой степени) иштта; он ~ изменился? иштта хийцавелла иза? 3) разг. (без последствий) иштта; это ~ не пройдѐт - иштта чекхдер дац иза; это дело оставить ~ нельзя - и г1уллакх иштта дита мегар дац 4) (без причины, случайно) иштта д1а; я сказал это просто ~ - иштта д1а элира аса иза 2. союз (но, однако) ткъа; я ведь говорил, ~ ты и слушать не хотел - аса хьоьга бехира, ткъа хьуна ладог1а а ца лиира 3. частица 1) разг. (следовательно, в таком случае) ткъа, делахь, х1ета, -м; ~ ты мне не веришь? ткъа хьо сох ца теша-кх?; не тут, ~ там- кхузахь ца хилахь, цигахь-м хир ду 2) разг. (ничего особенного) х1умма а; что с тобой?— Так - х1ун хилла хьуна? — Х1умма а 3) утв. х1аъа; ~, вы не ошиблись - х1аъа, шу г1алат ца девлла шуна ; ~ и быть- иштта хинда шена (или д1а хилийта х1ета); ~ и есть - иштта дан а ду; ~ и знайте! - д1ахаа ду шуна; ~ или иначе - ишта а, вуьшта а; х1ета а вета а; ирх а пурх а; хьала а, охьа а; так как (союз) - дела; я ничего не увидел, так как было уже темно - 1аьржа йолу дела, суна х1умма а ца гира; так ли? (сомнения) иштта дуй те?; не так ли? (просят подтверждения) иштта дац?; это не ~ - иза иштта дац; ~ называемый - олуш долу (или боху); пора идти, так что поторопись - д1адоьлху хан т1екхаьчна, цундела сихлолахь; надо выйти пораньше,~ чтобы не опоздать на поезд - ц1ерпоштана т1аьхьацависархьама, хьалххе аравала веза; если ~, то... - иштта делахь-м...; так бы и сказал - иштта дийр дара-кх ткъа; так бы и сделал - иштта эр дара-кх ткъа; ~ вот вводн. сл. - х1ан-х1ан (или делахь х1ета); так себе - иштта д1а; так на так [приходится] - иштта д1а ду-кх; так-то! - иштта ду-кх!; так-то так, а всѐ же - иштта-м дара и, делахь а; ~ сказать - иштта аьлча; ~ тому и быть - хирг хинда шена; и ~ далее (и т. д.) - иштта д1а кхин а (и. д1. кх.); и так и сяк - ишта а, вуьшта а; ни так ни сяк - я иштта а, я вуьшта а также нареч. и союз присоед. иштта; он ~ читал эту книгу - иштта цо а ешна и книшка; он любит петь, а ~ и танцевать - йиш лакха а, иштта хелхавала а лаьа цунна; силы противника, а ~ его цели ещѐ не были известны - мостаг1чун ницкъаш а, иштта цуьнан 1алашо а хууш яцара

• таки частица разг. (тем не менее, все же, однако) -кх; (он) успѐл-~ на поезд - кхии-кх иза ц1ерпошта т1е; он таки не придѐт - вoгlyp вац-кх иза

• таков мест. указ. в знач. сказ. иштта; все они ~ы - массо а иштта бу уьш; ~о наше мнение - иштта ду тхуна хетарг ; и был ~ - хилла меттиг а яйн

• такой, -ая, -ое мест. 1) указ. иштта [долу], иштта дерг; ~ой человек им не нужен - иштта стаг ца оьшу царна; ~ой, какой есть - ма-варра; ~ой же - иштта; он не [совсем] ~ой - иштта-м вацара и; не ~ой уж он хороший- иштта дика а вацара и-м 2) опред. иштта; ~ая она красивая?- иштта хаза ю иза? в ~ом случае - иштта делахь-м; ~им образом - цу (или кху) кеппара; кто он ~ой? - и мила ву?; что ~ое случилось? - хилларг х1ун ду?

• такса 1 ж (расценка) такса; плата по ~е - таксица мах балар

• такса 2 ж (собака) такса

• такси с нескл. такси; легковое ~ - нах лелабен такси; грузовое ~ - киранан такси

• таксометр м таксометр

• такт 1 м 1) такт; петь не в ~ -тактехь ца лакха 2) разг. (ритм движения) такт; отбивать ~ - тактехь етта 3) тех. такт; ~ поршня - поршенан такт

• такт 2 м г1иллакх; отсутствие ~а - г1иллакх цахилар; человек с большим ~ом - ч1ог1а г1иллакхе стаг;

держать себя с ~ом - г1иллакхехь хила так-таки частица разг. (всѐ-таки) делахь а, х1етте а, мухха а; он ~ добился своего - мухха а шениг чекхдаьккхи цо

• тактик м тактик

• тактика ж тактика

• тактический, -ая, -ое тактически, тактикин; ~ая подготовка войск - эскаршлахь тактикин кечам бар

• тактичность ж г1иллакхе хилар, хат1 хилар

• тактичный, -ая, -ое г1иллакх долу, г1иллакхе; ~ человек - г1иллакхе стаг

• талант м в разн. знач. талант, пох1ма; у него большой ~ - йоккха пох1ма йолуш ву иза; у него большой математический ~ -математикехь ч1ог1а талант ю цуьнан; молодые ~ы - кегийра таланташ

• талантливость ж талант хилар, пoxlмалла

• талантливый, -ая, -ое талант йолу, пох1ме

• талисман м лагжайна, х1айкал

• талия ж г1одаюкъ; тонкая ~ - юткъа г1одаюкъ

• талмуд м товрат

• талон м талон; ~ на бензин - бензинна талон; врач принимает по ~ам - лоьро талонашца т1еоьцу; открепительный ~ -д1адаларан талон; прикрепительный ~ - учѐте xlyттy талон

• талый, -ая, -ое дешна; ~ый снег - дешна ло; ~ая вода - ло дешна хи

• тальк м мин., фарм. тальк

• там 1. нареч. I) цигахь; буду ~ только завтра - со цигахь кхана бен хир вац 2) разг. (потом, затем) т1аккха, т1аьхьа; ~ видно будет, что делать - дан дезарг т1аьхьа гур ду 2. частица пренебр. -м + мичара: какие ~ у него дела - цигахь г1улкхаш-м мичара дара цуьнан; какое ~! мичара!; чего [уж] ~! х!умма а доцург дара и-м! ; [и] там и тут, [и] там и сям, там-сям - цигахь а, кхузахь а

• тамада м тхьамда

• тамбур м архит. ж.-д. тамбур

• тамбурный, -ая, -ое тамбуран

• тамга ж мyxlap, х1ост

• таможенник м таможхо

• таможенный, -ая, -ое таможнин

• таможня ж таможни

• тамошний, -яя, -ее разг. цигара, цигахь долу; ~ие жители - цигара бахархой

• тампон м мед. тампон

• танбур м. муз. пондар

• тангенс м мат. тангенс

• танго с нескл. танго

• тандем м тандем

• танец м хелхар; народные ~цы - халкъан хелхарш

• танк м танк

• танкер м мор. танкер

• танкерный, -ая, -ое танкеран

• танкетки мн. (ед. ~а ж) танкеткаш

• танкист м танкист

• танкистский, -ая, -ое танкистан

• танковый, -ая, -ое танкин, танкийн; ~ая дивизия - танкийн дивизи

• танкодром м танкодром

• танкостроение с танкаш яр

• танкостроительный, -ая, -ое танкаш ен

• танцевальный, -ая, -ое хелхадолу; ~ая музыка - хелхадовлу йиш

• танцевать несов., что и без доп. хелхадала, хелхар дан

• танцмейстер м хелхархьехархо

• танцор м, ~ка ж хелхархо

• танцующий,-ая, -ее хелхадуьйлу

• тапки мн. (ед. тапка ж), тапочки мн. (ед. тапочка ж) к1архаш

• тара ж тара

• тарабарщина ж разг. къар-къар

• таракан м чхьаьвриг

• тараканий, -ья, -ье чхьаьвриган

• таран м 1) (орудие, предмет) таран 2) воен. (удар по самолѐту) т1етохар 3) воен. (прорыв фронта) таран

• таранить несов., что 1) таран ян 2) воен. (ударить корпусом) т1едетта

• таранный, -ая, -ое таранан

• тарантас м ворда

• тарантул м зоол. д1аьвше гезг

• тарань ж тарань, таранка

• тарарах межд. тохь, тахь

• таратайка ж шарбан

• тараторить несов. разг. рат1а ботта

• тарахтеть несов. разг. т1ахь-т1ахь дан

• таращить несов., что къерзо; ~ глаза на кого-л. - цхьанна тle б1аьргаш къерзо

• таращиться несов. разг. къерза

• тарелка ж бошхап ;быть не в своей ~е - нехан шуьнахь санна хила

• тариф м тариф ; ~ оплаты труда - къинхьегамна ахча лун тариф; железнодорожный ~ -аьчка некъан тариф

• тарификационный, -ая, -ое тарификацин, тарификационни

• тарификация ж тарификаци ; ~ заработной платы - алапин тарификаци

• тарифицировать сов. и несов., что тарификаци ян

• тарифный, -ая, -ое тарифан; ~ые ставки - тарифан барам

• тарный, -ая, -ое тарин; ~ вес - тарин йозалла

• тартарары нескл. мн. разг. Шутл. - жоьжахати; провалиться в ~ - жоьжахати чу вожа тары-бары нескл. прост. рат1а; разводить ~ - paтla ботта

• таскать несов. 1) см. тащить; ~ть воду - хи кхехьа; ~ть мешки - галеш кхехьа 2) кого-что (носить с собой) лело, кхехьа; ~ть с собой книгу - книшка шеца лело 3) кого за что ийзо; ~ть кого-л. за волосы - цхьаьннан месаш ийзо 4) что, разг. (воровать) лечкъо,[д1а]кхехьа 5) что, разг. (носить одежду) лело ; он еле ноги ~ет - и-м халла бен ког а ца баккхалуш ву

• таскаться несов. разг. (ходить без надобности) ваьлла лела; йорт етта; ~ по знакомым - бевзачаьргахула лела; ~ по городу - г1алахула лела; он всюду за мной таскается- массанхьа а суна т1аьхьаваьлла лела и

• тасовать несов., что (карты в колоде) эдан, кего, кегадан; ~ карты - кехаташ эдан

• татаро-монголы мн. ист. г1езалой-монголаш

• татаро-монгольский, -ая, -ое г1езалойн-монголийн; ~ое нашествие ист.- г1езалойн-монголийн т1елатар

• татарский, -ая, -ое г1езалойн; ~ язык - г1езалойн мотт ;

• татары мн. (ед. ~ин м, ~ка ж г1езало) г1езалой

• татуированный, -ая, -ое чкъор дегна

• татуировать сов. и несов., кого-что чкъор дага

• татуировка ж I. (действие) чкъор дагар 2. (узоры) дагар таты мн. (ед. тат м, ~ка ж тат) таташ

• тахта ж маьнга

• тачанка ж тачанка; пулемѐтная ~ - пулемѐтан тачанка

• тачать несов., что (шить) тега; ~ сапоги - эткаш тега

• тачка ж г1удалкх; садовая ~ - бешан г1удалкх

• тащить несов. 1) кого-что (волоком) текхо; хьалатакхо (вверх); охьатакхо (вниз) 2) кого-что, разг. (нести) текхо, дахьа 3) кого-что (тянуть за собой) текхо 4) кого-что, перен. (заставлять пойти куда- л.)такхийна дига 5) что (извлекать) схьадаха 6) кого-что, разг. (красть) д1акхехьа; (из кармана) даккха

• тащиться несов. разг. 1) (с трудом идти) д1атекха, д1аг1ерта; он еле тащится - халла д1атекха иза 2) (волочиться) текха; подол тащится по земле - юх лаьттахула текха

• таяние с дашар; ~ снега -ло дашар; ~ ледников - шаш башар

• таять несов. 1) дешаш хила, даша; снег тает - ло деша; мороженое тает - г1оролг еша 2) безл.: на дворе тает - арахь ешаш ю 3) перен. (исчезать) даша, дешаш хила; (о тумане, дыме) д1адала, д1адан; его силы тают - цуьнан ницкъ бешаш бу 4) перен. (чахнуть) дешна д1адала (или д1адолуш хила); больной тает на глазах - гуш лаьтташехь вешна д1аволуш лаьтта лазархо 4) перен. (умиляться) дешна д1адала; ~ от похвал - хестийча вешна д1авала

тв

• тварь ж 1) собир. (живое существо) са чохь х1ума 2) бран. боьха х1ума

• твердеть несов. андадала, андадолуш хила, ч1аг1дала

• твердить несов. 1) что, о чѐм (повторять) дийца; ~ть одно и то же - гуттар а цхьаъ дийца; он опять ~т своѐ- юха а шениг дуьйцу цо; об этом я тебе и твержу - и дац аса хьоьга дуьйцург 2) что (повторять) юх-юха дийца; ~ть урок - урок юх-юха йийца

• твѐрдо нареч. прям. и перен. ч1ог1а;мне~ спать на полу - ц1енкъахь вижа суна онда ю; я в этом ~ уверен - со цунах ч1ог1а тешаш ву; ~ запомнить - ч1ог1а дагалаца;~стоять на своѐм - ша бохучу т1ехь ч1ог1а латта

• твердокаменный, -ая, -ое ч1ог1а-ч1ог1аме; ~ая воля - ч1ог1а-ч1ог1аме лаам

• твѐрдость ж прям. и перен. ч1ог1алла; ~ древесины -дечиган ч1ог1алла; ~ характера - амалан ч1ог1алла

• твѐрдый, -ая, -ое прям. и перен. ч1огla; ~ ые вещества - ч1ог1а х1умаллаш; ~ый грунт - ч1ог1а латта; ~ое решение - ч1ог1а сацам; он твѐрд в своѐм решении - шен сацам т1ехь ч1аг1велла ву и; он не твѐрд в арифметике - арифметикехь ч1ог1а вац и ; ~ый знак - ч1ог1а хьаьрк; ~ые согласные лингв. - мукъаза ч1ог1а аьзнаш

• твердыня ж 1) уст. (крепость) гlaп 2) перен. (оплот) ч1аг1о

• твѐрже сравн. ст. от твѐрдый и твѐрдо

• твой мест. притяж. м (~я ж, ~ѐ с, ~и мн.) I. хьан; ~я книга - хьан книга; ~и вещи - хьан х1уманаш; не ~ѐ дело- хьан г1уллакх дац; это дело ~ѐ - и хьайн г1уллакх ду хьан; по ~ему мнению - хьуна хетарехь; на ~ю долю- хьан декъана; у мальчика ~я походка - болар хьайниг ду к1ентан; не хуже ~его - хьачул вон дац 2. в знач. сказ. хьан ду; эта книга ~я? xlapa книга хьан юй? 3. в знач. сущ. ~ѐ с хьайниг; ~его мне не надо - хьайниг суна ца оьшу 4. в знач. сущ. ~и мн. хьайнаш (родные); как ~и поживают? хьайнаш муха 1аш бу?

• творение с (произведение) кхолларалла; великие ~я Пушкина - Пушкинан сийлахь-доккха кхолларалла

• творец м 1) (создатель) кхоллархо 2) рел. (бог) кхоьллинарг

• творительный, -ая, -ое грам.: ~ падеж - коьчалниг дожар

• творить 1 несов., что кхолла, кхуллуш хила, дан; ~ новую жизнь - керла дахар кхуллуш хила; ~ суд и расправу - кхел а, та1зар а дан; ~ чудеса -1аламаташ кхолла

• творить 2 несов., что: ~ известь - к1ир кечбан

• твориться несов. дан, хила; что здесь ~тся?- кхузахь дерг х1ун ду?

• творог м к1алд; свежий ~ - керла к1алд

• творожистый, -ая, -ое к1алд санна [долу], к1олдах тера; ~ая масса - к1олдах тера масса

• творожный, -ая, -ое к1олдан; (приготовленный из творога) к1олдах дина; (с начинкой из творога) к1алд чуйоьллина

• творческий, -ая, -ое кхоллараллин; ~ие силы - кхоллараллин ницкъаш; ~ий путь писателя - яздархочун кхоллараллин некъ; ~ая командировка -кхоллараллин командировка; ~ий отпуск - кхоллараллин отпуск; ~ий успех - кхоллараллин кхиам

• творчество с кхолларалла; народное ~ - халкъан кхолларалла; ~ Чехова - Чеховн кхолларалла

те

• те мн. от тот, та, то уьш

• т. е. сокр. см. то есть

• театр м театр; история русского ~а - оьрсийн театран истори; ~ кукол - тайнигийн театр; ~ военных

действий -т1ом бен меттиг (или т1еман театр)

театрал м, ~ка ж театрхо

театральный, -ая, -ое театран; ~ая касса -театран касса; ~ый жест - театрехь санна ишар

тебе 1) дат. п. от ты хьуна; это ~ известно? иза хьуна хаьий?; ~ говорят - хьоьга (местн. п.) боху; ~ нельзя ходить - хьуна лела мегар дац; к ~ пришли - хьо (им. п.) волчу баьхкина 2) предл. п. от ты: он рассказывал о ~ - цо дуьйцура хьох (вещ. п.) лаьцна; при ~ - хьо (им. п.) волуш; на ~ - хьуна (дат. п.) т1ехь; вот ~ и на!- д1аэца хьайна!

тебенѐк м (часть седла) тиймак

тебя 1) род. от ты хьан; ~ не было там - хьо цигахь вацара (им. п.); у ~ много детей? хьан бераш дукха дуй?; с ~ причитается десять рублей - хьоьгара туьма дог1у (местн.-исх. п.); всѐ это из-за ~ - и дерриг а хьо бахьана долуш ду (им. п.); без ~ - хьо воцуш; для ~ - хьуна 2) вин. п. от ты: можно на ~ надеяться? хьох (вещ. п.) дегайовхо хила мегар дуй?; за ~ (ради тебя) - хьан (род. п.) дуьхьа; большинство за ~ - дукхах берш хьоьгахьа (местн.-напр. п.) бу; про ~ говорят... - хьох (вещ. п.) лаьцна дуьйцу .. ; ну ~! - д1авалахьа !

тезис м тезис; ~ы доклада - докладан тезисаш

тѐзка м и ж разг. ц1архо; он мой ~ - иза сан цlapxo ву

текст м текст ; ~ сказки - туьйранан текст; ~ к рисункам - суьрташ т1е текст

текстиль м собир. к1ади

текстильный, -ая, -ое к1адин, к1ади ден; ~ая фабрика - к1ади ден фабрика

текстилыцик м, ~ца ж к1адидархо

текстовой, -ая, -ое текстан; ~ая фототелеграмма - текстан фототелеграмма

текстологический, -ая, -ое текстологин

текстология ж текстологи

текстуальный, -ая, -ое текстехь ма-дарра (долу]; ~ перевод - текстехь ма-дарра [долу] гоч

текучесть ж 1) физ. коча хилар 2) (непостоянство) хийцадалар, хийцалуш хилар; ~ кадров - кадраш хийцалуш хилар

текучий, -ая, -ее 1) физ. коча; ~ие тела - коча х1уманаш 2) перен. (непостоянный) хийцалу[ш долу]

текущий, -ая, -ее 1) (теперешний) карара; в ~ем году - карарчу шарахь; в ~ее время- карарчу хенахь 2) (повседневный) карара; ~ие дела - карара г1уллакхаш

теле= «генара» я «телевизионни» маь1на долу чолхечу дешнийн хьалхара дакъа, мас.: телевидение -

телевидени

телеателье с телеателье

телебашня ж телеб1ов

телевидение с (ТВ) телевидени (ТВ)

телевизионный, -ая, -ое телевизионни, телевиденин ; ~ центр - телевиденин центр

телевизор м телевизор

телега ж ворда, г1удалкх

телеграмма ж телеграмма; дать ~у - телеграмма яла; ~а-молния - стела-з1е; ~а с оплаченным ответом- жоьпана мах белла телеграмма

телеграф м в разн. знач. зle, телеграф

телеграфирование с телеграф (или з1е) тохар

телеграфировать сов. и несов., что, о чѐм и без доп. телеграф тоха, з1е тоха

телеграфист м, ~ка ж телеграфист, телеграфхо

телеграфный, -ая, -ое з1енан, телеграфан; ~ый столб - з1енан б1ог1ам; ~ая лента - телеграфан лента; ~ая связь - телеграфан з1е ; ~ое агентство - телеграфан агенталла

тележка ж г1удалкх

телезритель м телехьажархо

телеметрический, -ая, -ое телеметрин; ~ие наземные станции - телеметрин лаьттара станцеш

телемеханика ж телемеханика

телемеханический, -ая, -ое телемеханически, телемеханикин

телѐнок м эса

телеобъектив м телеобъектив

телепередатчик м телепередатчик

телепередача ж телеперадача

телеприѐмник м телеприѐмник

телескоп м астр, телескоп

телескопный, -ая, -ое телескопан

телесный, -ая, -ое 1) дег1ан; ~ое наказание - етташ та1зар дар; ~ые повреждения - дег1ана зен дар; ~ого цвета - дег1ан басахь 2) (материальный) х1умаллин

телетайп м телетайп

телетайпный, -ая, -ое телетайпин; ~ая лента - телетайпин лента

телеуправление с телеурхалла

телефон м телефон; междугородный ~ - г1аланашна юкъара телефон; говорить по ~у - телефонехула къамел дан; позвонить по ~у - телефон тоха; ~-автомат - телефон-автомат

телефонировать сов. и несов., что, о чѐм и без доп. телефон тоха, телефон етта

телефонист м, ~ка ж телефонист

телефонный,-ая,-ое телефонан; телефонахь ден; ~ая станция - телефонийн станци; ~ый разговор-

телефонехула ден къамел; ~ое сообщение -телефонан хаамаш ; ~ая книга - телефонан книга

телефонограмма ж телефонограмма; передать ~у - телефонограмма яла

телецентр м (телевизионный центр) телецентр (телевиденин центр)

телеэкран м телеэкран

телиться несов. (о корове) эса дан, дахка

тѐлка ж дуьхьарг; шинара (двухлетняя); кхаарг (трѐхлетняя)

тело с 1) физ., мат. х1ума; твѐрдые ~а - онда х1уманаш; жидкое ~о - коча х1ума; геометрические ~а- геометрин х1уманаш 2) (организм человека) дег1; части ~а - дег1ан меженаш; в ~е - дег1алахь 3) (останки) дакъа 4) воен., тех. дег1; ~о мины - минин дег1; ~о поршня - поршенан дег1; преданный душой и ~ом -дег1 а, са а ца кхоош волу; держать кого-л. в чѐрном ~е - цхьаъ вон кхаба

телогрейка ж разг. силга

телодвижение с дег1 лелор

телок м разг. эса

телосложение с дег1 [даккхар]

телохранитель м ларвархо

тельняшка ж разг. тельняшка

телятина ж эсан жижиг

телятник м 1) (работник, -ца) эсийлелорхо 2) (хлев) к1ара

телячий, -ьн,-ье эсан; ~ья кожа - эсан ц1ока ; ~ьи нежности а) (неуместные) лар йоцуш хьестар; б) (чрезмерные) совнаха хьестар

тем 1 1. тв. от тот, то 1 цуьнца 2. дат. от те царна; ~ самым - и бахьана долуш

тем 2 союз со сравн. ст. мел, цул; чем больше, ~ лучше - дукха мел хили, дикахо а ду ; ~ лучше - дикаха а ду; ~ более - мелхо а, муххале а; ~ не менее - xleттe a; мухха делахь а; ~ не менее он не виновен -мухха делахь а иза бехке-м вац; ~ паче - т1акха-м муххале а

тема ж тема; ~а доклада - докладам тема; отклониться от ~ы - теми т1ера д1адала; ~а с вариациями- вариацеш йолу тема

тематика ж тематика, теманаш

тематический, -ая, -ое 1) темин, тематикин; ~ план - тематикин план 2) муз. тематикин

тембр м тембр; ~ голоса - озан тембр

теменной, -ая, -ое хьен; ~ая кость - хьен даь1ахк

темень ж разг. бода; какая здесь ~! - ма бода бу-кх xlapa!

теми тв. от те цаьрца

темляк м лол, к1ужал, хорха

темнеть несов. 1) (становиться тѐмным) 1арждала,1аржлуш хила; (терять цвет) басадала; краски от времени ~ют - басарш хан яьлча басадовлу 2) безл. 1аржъяла; ~ет - 1аржлуш ю 3) (виднеться - о

тѐмном) 1аьржа ган;~ли горы - лаьмнаш 1аьржа гора

темнить несов. 1) кого-что (делать тѐмным) кхоладан 2) перен.прост. (обманывать) хьулдина (или лечкъош) хила

темница ж ор, набахти

темно безл. сказ.: у меня в глазах ~ - б1аьргашкахь бода бу сан; на улице ~ - арахь 1аржъелла (или 1аьржа ю)

темно= таь1на-, таь11ина-1аьржа, таь1на-1аьржа, 1аьржачу

темноволосый, -ая, -ое таь1на-1аьржа месаш йолу

темноглазый, -ая, -ое таь1на-1аьржа б1аьргаш болу

темнокожий, -ая, -ее 1аьржачу амате

тѐмно-коричневый, -ая, -ое таь1на-боьмаша, ал; (о масти скота) тайша

тѐмно-красный, -ая, -ое таь1на-ц1ен

темнолицый, -ая, -ее 1аьржачу амате[хь долу]

тѐмно-синий, -яя, -ее таь1на-сийна

темнота ж 1) бода; вернуться домой до наступления ~ы - бода болале ц1а дерза или 1аржъялале ц1а кхача 2) перен. (невежество) бода

тѐмный, -ая, -ое 1) (лишѐнный света) бодане; ~ая комната - бодане чоь 2) (о цвете) 1аьржа; ~ые очки- 1аьржа куьзганаш 3) (сомнительный) тешамаза, вон, боьха; ~ое дело- тешамаза г1уллакх 4) (неясный) ца кхета[ш долу]; ~ые места в летописи - тептарехь ца кхета меттигаш 5) (невежественный) бодане 6) (мрачный) бодане, кхоьлина; ~ые мысли - кхоьлина ойланаш ; ~ые силы- зуламе ницкъаш; темным-темно - к1арул 1аьржа ю

темп м темп, болар; высокие ~ы - лакхара боларш

темперамент м темперамент, хьуьнаралла

темпераментный, -ая, -ое темпераменте, хьуьнаре; ~ая речь - темпераменте къамел

температура ж температура; ~а воздуха - х1аваан температура; ~а кипения воды - хи кхехкаран

температура; измерить больному ~у - цомгушчун температура юста

температурить несов. разг. температура хила; больной ~т - цомгушчун температура ю

температурный, -ая, -ое температурин

темя с анат. хьеюкъ

• тенденциозность ж тенденци хилар; (наличие тенденции); озабезамалла (предвзятость)

• тенденциозный, -ая, -ое тенденце, тенденци йолу[ш], озабезаме; ~ый писатель - тенденце яздархо (или

• тенденци йолу яздархо); ~ое освещение событий - хиламаш тенденци йолуш бийцар

• тенденция ж 1) (склонность) тенденци, 1едал; ~я к росту - кхиаран тенденци; прогрессивные ~и - прогрессан тенденцеш 2) (идея) ойла, тенденци; основная ~я романа - раманан коьрта ойла 3) (предвзятая мысль)

• тенденци, озабезам

• теневой, -ая, -ое 1индаг1е, 1индаг1 долу; ~ой склон горы - хьаьвхе;~ая сторона улицы- ураман 1индаг1 долу aгlo ; ~ая сторона дела - г1уллакхан харц aгlo

• тенелюбивый, -ая, -ое бот. 1индаг1 деза; ~ое растение - 1индаг1 деза орамат

• тенистый, -ая, -ое 1индаг1е, 1индаг1 лун; ~ сад - 1индаг1е беш

• теннис м теннис; настольный ~ - стоьлан теннис

• теннисный, -ая, -ое теннисан; ~ мяч - теннисан буьрка

• тенор м 1) (голос) тенор; петь ~ом - тенорца лакха 2) (певец) тенор

• тент м тент

• тень ж 1индаг1; ~ от дерева - диттан 1индаг1; в тени деревьев - диттийн 1индаг1ехь ;держаться в тени- къайлахь латта (или хила); оставлять в тени -1индаг1ехь дита; тени прошлого - д1адаьллачун тача; от него осталось одна ~ - 1индаг1 бен х1ума ца дисна цунах; ни тени сомнения - цхьа а тайпа шеко яц

• теология ж теологи

• теорема ж мат. теорема

• теоретик м теоретик

• теоретический, -ая, -ое теоретически, теорин;~ая подготовка - теоретически кечам бар; ~ая физика-

• теоретически физика; ~и это верно - теорица и нийса ду

• теория - Тlеораме

• теперешний, -яя, -ее разг. х1инцалера; в ~ее время - х1инцалера чу хенахь; ~ие люди - х1инцалера нах

• теперь нареч. х1инца

• теплеть несов. дохдала, йохлуш хила; сегодня ~ет - тахана йохлуш ю

• теплиться несов. (гореть слабо) 1ийла дата, г1ийла догуш хила ; во мне ещѐ ~тся надежда -х1инца а дегайовхо ю сан

• теплица ж теплица

• тепличный, -ая, -ое 1) теплицин; ~ые рамы - теплицин гураш 2) (выращиваемый в теплице) теплицехь кхиаден; (выращенный в теплице) теплицехь кхиъна; ~ые огурцы- теплицехь кхиъна наьрсаш; ~ое растение а)

• теплицехь кхиаен орамат; б) перен. (о хилом человеке) гlopaзa

• тепло 1 с йовхо; сегодня шестнадцать градусов ~а - тахана ялхитта градус йовхо ю; повеяло ~ом - йовхо хьаькхира; держать ноги в ~е - когаш йовхонехь латто; сердечное ~ перен. - деган йовхо

• тепло 2 1. нареч. 1) йовха; ~ одеваться - т1е йовха х1ума юха 2) перен. даггара; меня ~ приняли - даггара

• т1еийцира со 2. в знач. сказ. йовха хила; сегодня ~ - тахана йовха ю

• тепловоз м ж.-д. тепловоз

• тепловозный, -ая, -ое тепловозан

• тепловозостроение с тепловозаш яр

• тепловой, -ая, -ое йовхонан; ~ая энергия - йовхонан ницкъ; ~ая электростанция - йовхонан электростанци ; ~ой удар - йовхо хьахар

• теплоѐмкость ж физ. теплоѐмкость

• теплоизоляционный, -ая, -ое йовхонах ларден (предохраняющий от тепла); йовхо сацо (или ларъен)

(сохраняющий тепло)

теплоизоляция ж йовхо херъяр

теплокровный, -ая, -ое довха ц1ий долу; ~ые животные зоол. - довха ц1ий долу дийнаташ

теплолечение с йовхонца дарбанашлелор, йовхонан дарбанаш

теплолюбивый, -ая, -ое йовхо оьшу, йовхо еза[ш долу]; ~ое растение - йовхо еза орамат

теплообмен м йовхо д1асаяхар (или д1асаяржар)

теплоотдача ж йовхо схьаялар

теплопроводность ж физ. йовхо чекхъялийтар

теплопроводный, -ая, -ое физ. йовхо чекхйолуьйту

теплота ж 1) физ. йовхо; единица ~ы - йовхонан бустам 2) перен. даггара хилар; говорить о ком-л. с ~ой- даггара цхьаъ диканна вийца

теплотворность ж физ. йовхо ялар

теплотворный, -ая, -ое йовхо лун

теплотехник м теплотехник

теплотехника ж теплотехника

теплотрасса ж йовхонан трасса

теплоустойчивость ж йовхо лар

теплоустойчивый, -ая, -ое йовхо ловн

теплофикационный, -ая, -ое теплофикацин

теплофикация ж теплофикаци

теплофицировать сов. и несов., что теплофикаци яло

теплоход м теплоход

теплоходный, -ая, -ое теплоходан

теплоцентраль ж теплоцентраль

теплоэлектроцентраль ж теплоэлектроцентраль

теплушка ж йовха вагон

тѐплый, -ая, -ое 1) мела; довха; ~ое молоко - мела шура 2) перен. даггара; оказать ~ый приѐм - даггара т1еэца

терапевт м терапевт

терапия ж терапи

теребить несов. 1) что (перебирать в пальцах) (п1елгашца) ловзо; (трогать) хьедан 2) кого (трясти) лесто, ийзо; ~ за плечо - белш лесто 3) кого, перен. (надоедать) хьийзо; ~ просьбами - доьхуш хьийзо 4) что, с.-х.: ~ лѐн - воьта къаждан

терем м б1ов

тереть несов., что 1) хьекхо; не три глаза - б1аьргаш ма хьекхаде 2) (размельчать) ата; хьакхо; ~ картофель- картолаш ата 3) (причинять боль - об одежде, обуви) дао

тереться несов. 1) (тереть себя) [шена] хьекха 2) (друг о друга) хьекхадала; верѐвка трѐтся о камень- муш т1улгах хьекхало 3) перен. прост. (надоедать своим присутствием) хьийза

терзание с 1. (по гл. терзать) [дог]эт1ор, хала хьийзор 2. (по гл. терзаться) хала хьийзар, дог эт1ар

терзать несов., кого-что 1) (разрывать) эт1о 2) перен. (мучить) дог эт1о, [хала] хьийзо

терзаться несов. хала хьийза; дог эт1а

тѐрка ж 1) (пластинка, решѐтка) цаца 2) (инструмент) пийсиг 3) с.-х. отург

термин м термин, ц1е; технические ~ы - техникин терминаш; словарь музыкальных ~ов - музыкин

терминийн словарь

терминологический, -ая, -ое терминологин

терминология ж терминологи; научная ~ - 1илманан терминологи

термит 1 м зоол. термит

термит 2 м хим. (горючая смесь) термит

термический, -ая, -ое йовхонан, термически физ., тех.; ~ая стойкость - йовхонан ч1ог1алла; ~ая обработка металла - йовхонца металл кечдар

термодинамика ж термодинамика

термодинамический, -ая, -ое термодинамикин, термодинамически

термометр м термометр; медицинский ~ - лоьрийн термометр; поставить кому-л. ~ - цхьанна термометр х1отто

терморегулятор м йовхолатторг

термос м термос

термотерапия ж термотерапи

термоэлектрический, -ая, -ое термоэлектрически; ~ генератор - термоэлектрически генератор

термоядерный, -ая, -ое: ~ая реакция - термоядерни реакци; ~ое оружие - термоядерни герз

тѐрн м 1) (куст) кока 2) собир. (ягоды) коканаш

тернистый, -ая, -ое коканан; ~ куст - коканан колл ; ~ путь - хала некъ

терновник м коканийн хьун (или колл)

терпѐж м : ~а (или ~у) нет - синтем байна

терпеливость ж сатохар, собаре хилар

терпеливый, -ая, -ое собаре, ловн; быть ~ым - собаре хила

терпение с лар, собар, собар[е] хилар, сатохар; иметь ~е - собар хила; потерять ~е - собар дан; вывести кого-л. из ~я - цхьаъ собарх вохо ; испытывать чьѐ-л. ~е - цхьаьннан собар зен; ~е и труд всѐ перетрут посл. - сихалло са даьккхина, собаро лам баьккхина

терпеть несов., кого-что и без доп., в разн. знач. лан, сатоха; ~ боль - лазар лан; он не терпит возражений- дуьхьал х1ума аьлча, ца мега и; ~ горе - бала лан ; я его не терплю (или не могу ~)- и б1аьрга ван ца веза суна; время не терпит - хан йолуш лаьтта

терпеться несов. безл. с отриц., разг. ладала, сатохадала; мне не терпится сказать ему это - цуьнга иза ца аьлча, са ца тохало соьга

терпимость ж ладалар, садеттар; ~ к чужому мнению - кхечара бохург ладалар

терпимый, -ая, -ое 1) лалун, лалур долу, сатохалун, тарлун, ловн, г1ехьа; ~ая цена - г1ехьа мах; он человек ~ый - лалур волу стаг 2) (снисходительный) лалур (или мегар) долу, тарлун; ~ое отношение к чему-л.- цхьаьнца тарлун йолу юкъаметтиг

террарий, террариум м террари

терраса ж 1) уче; застеклѐнная ~ - ангали тоьхна уче 2) геогр. терхе; каменная ~ -т1улган терхе

террасный, -ая, -ое терхенан;~ склон горы - ламанан терхенан басе

территориальный, -ая, -ое мехкан; ~ые воды - мехкан хиш

территория ж мохк, латта

террор м террор

терроризировать сов. и несов., кого-что 1) (устрашать силой) ницкъ бан 2) (запугивать) кхеро

террорист м террорист, террорхо

террорисгический, -ая, -ое терроран; ~ая политика - терроран политика

террористка ж террористка, террорхо

террористский, -ая, -ое террористан, террорхойн; ~ая группа - террорхойн тоба

терский, -ая, -ое: ~ий казак - теркера т1алаг1азкхи; ~ая степь - Теркан аре

тѐртый, -ая, -ое 1) хьакхийна, аьтта; ~ая редька - аьтта хорсам; ~ые краски - аьтта басарш 2) разг. (бывалый) лелла; человек он ~ый - лелла стаг ву и

терция ж муз. терци ; большая ~ - йоккха терци; малая ~ - жима терци

терять несов. 1) что дайа; ~ ключи - дог1анаш дайа 2) что (тратить попусту) дайа; ~ время - хан яйа 3) что (терпеть ущерб) оьшуш хила 4) кого-что, перен. (лишаться) дала, хада; ~ друзей - доттаг1ех дала; ~ надежду- сатуьйсийла (или догдохийла) ян; ~ терпение - садеттийла ян; ~ мужество - стогалла ян; ~ зрение- б1аьрса дан ; ~ голову - х1аллакьхила; ~ силу юр. - бакъо ян; нечего ~ - дан х1ума дац

теряться несов. 1) (пропадать) дан; вещи теряются - х1уманаш йов 2) (делаться незаметным) д1адан; ~ в толпе - нахана юкъахь дан 3) (утрачиваться, становиться слабее) д1адан, малдала 4) (лишаться самообладания) доха; ~ при разговоре - къамел деш воха ; ~ в догадках - х1ун дер ца хууш воха

тѐс м собир. аннаш

тесак м 1) (меч) шаьлта 2) (топор) жоммаг1

тѐсаный, -ая, -ое хьаькхна, тадина; ~ый камень - хьаькхна т1улг; ~ые доски - тадина аннаш

тесать несов., что хьекха; ~ доски - аннаш хьекха; он тешет камни- т1улгаш хьоькхуш ву и ;ему хоть кол на голове теши - коьрта т1ехь дечиг даккхахь а, кхетар вац и

тесѐмка ж см. тесьма

тѐска ж (действие) хьакхар; ~ брѐвен - дечигаш хьакхар

теснина ж готте, ч1ож; горные ~ы - лаьмнийн ч1ежаш

теснить несов. 1) кого-что (притеснять; заставлять отступать) гатдан; ~ противника - мостаг1 гатван 2) безл.: ~т в груди - са дукъдан

тесниться несов. 1) (толпиться) готта латта 2) (жить, работать в тесноте) гатдала, готтехь хила, готта хила 3) перен. хьийза; в голове ~ятся мысли - коьрте ойланаш хьийза тесно 1. нареч. готта, ч1ог1а; ~ расположенный - готта лаьтта; эти вопросы ~ связаны друг с другом - и хаттарш вовшех ч1ог1а дозуш ду 2. в знач. сказ. безл. готта хила; в вагоне было очень ~ - вагон чохь ч1ог1а готта яра; мне здесь ~ - суна кхузахь готта ю

тесноватый, -ая, -ое готто

теснота ж готте; жить в ~е - готтачохь даха

тесный, -ая, -ое 1) (непросторный, узкий) готта; ~ый проход - готта чекхдолийла; ~ое ущелье - готта ч1аж; ~ые ботинки - готта батенкаш; пальто мне тесно - пальто готта ю суна 2) (расположенный близко друг к другу) луьста; ~ые ряды - луьста мoгlapш 3) перен. ч1ог1а; ~ая дружба - ч1ог1а доттаг1алла ; мир

тесен- дуьне гатделла

тесовый, -ая, -ое [дуткъийчу] аннийн; ~ые ворота - дуткъийчу аннийн ков

тесто с бод; кислое ~о - совсийна бод; месить ~о - бод хьакхо (или хьен) ; все они из одного ~а - массо а цхьана мижаргах хьакхийна бу уьш

тесть м стунда

тесьма ж (шнур) чимчарг1а, лалам; (для обшивки) жуьжап; хорха (с кистями)

тетерев м акха котам

тетеревиный, -ая, -ое акхачу котаман

тетѐрка ж акха котам

тетива ж з1енар

тѐтин, -а, -о (сестры отца) дейишин; (сестры матери) ненайишин

тѐтка ж 1) (сестра отца) дейиша, деца 2) (сестра матери) ненайиша, неца

тетрадный, -ая, -ое, тетрадочный, -ая, -ое тетрадан

тетрадь ж тетрадь

тѐтя см. тѐтка

тефтели мн. тефтелеш

тех род., вин. и предл. п. от те

техминимум м техминимум; сдавать ~ - техминимум д1аяла

техник м техник; инженеры и ~и - инженерашший, техникашший ; зубной ~ - цергийн техник

техника ж 1) техника; передовая ~ - лакхара техника 2) собир. (оборудование) техника 3) (приѐмы исполнения) говзалла; ~ шахматной игры - шахматех ловзаран говзалла; ~ безопасности - кхерамзалла 1алашъяр

техникум м техникум; строительный ~ - г1ишлош яран техникум

технический, -ая, -ое техникин, технически; ~ая литература -техникин литература; ~ие масла - техникин хьакхарш; ~ий редактор - технически редактор

техничный, -ая, -ое говзаллин, техника йолу; ~ удар - говзаллин тохар; ~ игрок - техника йолу ловзархо

технолог м технолог

технологический, -ая, -ое технологин, технологически; ~ие требования - технологин лехамаш

технология ж технологи; ~ холодной обработки металлов - металлаш шийла кечдаран технологи; ~ металлов- металлийн технологи; ~ сахарного производства - шекар даккхаран технологи

технорук м (технический руководитель) техкуьйгалхо (техникин куьйгалхо)

техред м (технический редактор) техред, техредактор (техникин редактор)

техсовет м техкхеташо

течение с 1) (струя, поток) [д1а]эхар, дахар, лелар, д1асалелар; воздушное ~е - х1аваъ д1аэхар; быстрое ~е- сиха (или чехка) д1аэхар (или дахар); вниз по ~ю - хица охьа; против ~я - хина дуьхьал; в нижнем ~и реки- хин лахенгахь 2) перен. болам; литературное ~е - литературин болам 3) перен. д1аяхар, хилар; ~е событий- хиламан д1адахар; ~е времени - хенан д1аяхар ; в ~е дня - дийнахь сарралц; в ~е долгого времени - дуккха а хан яллалц; с ~ем времени - хенан йохалла

течка ж биол. буг1е бар (у коровы); айг1аре яр (у кобылы); оре яр (у овцы), хьар (у кошки и т. п.)

• течь 1 несов. 1) даха; (из раны) эха; реки текут на юг - хиш къилбехьа оьху ; кровь ~ѐт из раны - чевнах

ц1ий оьху 2) (пропускать воду) чекхдала; крыша ~ѐт - тхевнах ладар чекхдолу 3) перен. дала, д1адаха; время текло быстро - хан сиха д1айолура

• течь 2 ж 1) далар, долуш хилар; (в крыше) ладар; корабль дал ~ - хикема долуш ду 2) (отверстие, место, где протекает) долу меттиг; закрыть (или заделать) ~ - долу меттиг д1аюкъа

• тешить несов., кого-что 1) разг. (забавлять) дело, самукъадаккха; ~ ребят - берийн самукъадаккха 2) (утешать) дог эца, дог lexo; ~ себя надеждой - дегайовхонах шен дог lexo

• тешиться несов. I) (развлекаться, забавляться) самукъадоккхуш хила, сакъера 2) над кем, разг. диела, доьлуш хила

• тѐща ж стуннана

ти

• тигр м ц1оькъалом

• тигрѐнок м (мн. ~ята) ц1оькъалоьман к1орни

• тигриный, -ая, -ое ц1оькъалоьман; ~ след - ц1оькъалоьман лар

• тигрица ж стен ц1оькъалом

• тигровый, -ая, -ое см. тигриный; ~ая шкура - ц1оькъалоьман ц1ока

• тик 1 м (нервное подѐргивание) дегадар; ~ лица - бесни егаяр

• тик 2 м (ткань) гоьнан к1ади

• тиканье с т1ак-т1ик [дар]

• тикать несов. т1ак-т1ик дан

• тик-так межд. т1ак-т1ик

• тина ж lexa

• тинистый, -ая, -ое lexa болу; ~ое озеро - lexa болу 1ам

• тип м - тайпе, в разн. знач. тайпа; ~ корабля - хикеманан тайпа; новый ~ людей - адамийн керла тайпа

• типаж м I) тех. тайпалла; ~ самолѐтов - кеманийн тайпалла 2) иск. тайпа; яркий ~ для кино - кинона къеггина тайпа

• типизация ж 1) тех. тайпаналлин дар 2) (классификация по типам) тайпанаш дар, тайпанашка д1анисдар (или декъар) 3) лит. типизаци

• типизировать сов. и несов., что тайпаналлин дан; ~ строительные объекты - г1ишлойн объекташ

• тайпаналлин ян; ~ литературный образ - литературин васт тайпаналлин дан

• типический, -ая, -ое 1) (являющийся типом) тайпаналлин 2) см. типичный

• типичность ж тайпаналла

• типичный, -ая, -ое тайпаналлин; ~ый образ -тайпаналлин васт; ~ая ошибка - тайпаналлин г1алат

• типовой, -ая, -ое в разн. знач. типови; ~ой договор - типови договор; ~ые дома - типови ц1енош

• типография ж типографи

• типографский, -ая, -ое типографин; ~ий шрифт - типографин шрифт; ~ая краска - типографин басар

• типологический, -ая, -ое тайпанан, тайпанера; ~ие различия - тайпанийн башхаллонаш

• типология ж (классификация) типологи, тайпанаш дар

• типун м (болезнь птиц) х1ума ; ~ тебе на язык! - мотт ма карча хьан!

• тир м тир

• тирада ж тирада

• тираж 1 м тираж ; весь ~ газеты распродан - газетан ерриг а тираж д1айоьхкина

• тираж 2 м (займа) кхаж

• тиражировать сов. и несов., что тираж xloттo, тираж билгалъян

• тиражный 1, -ая, -ое тиражан

• тиражный 2, -ая, -ое кхожан; ~ый выигрыш - кхожах яьлларг ; ~ая таблица - кхожан таблица

• тиран м 1) (правитель) тиран 2) перен. laзaпxo

• тиранить несов., кого ницкъ бан, хьийзо; ~ своих близких - шен гергарнаш хьийзо

• тиранический, -ая, -ое ницкъ бен; ~ая власть - ницкъ бен 1едал

• тирания ж тирани

• тиранство с (жестокость) къизалла, къиза хьийзор

• тире с нескл. тире, сиз

• тис м бот.: ~ ягодный - база

• тискальный, -ая, -ое полигр. зорба лахьаден; ~ станок - зорба лахьаен чарх

• тискать несов. 1) кого-что, разг. (сжимать) къовла; приятели ~ли друг друга в объятиях - доттаг1аша вовшийн маракъуьйлура 2) что, полигр. зорба лахьо

• тиски мн. 1) борзморзах; слесарные ~и - слесарийн борзморзах 2) перен. бага; быть в ~ах - борзморзахан багахь санна лаьцна хила; вырваться из ~ов нужды - къоьллин багара вала

• тиснение с 1) (обработка) дагар; ~ по коже - не1ар т1ехь дагарш дар 2) (узор) дагар; красивое ~ - хаза дагар

• тиснѐный, -ая, -ое дегна, дагар дина

• тиснуть сов., что, полигр. зорба та1о

• тисовый, -ая, -ое тисан

• титан м 1) миф. титан 2) перен. титан; ~ы науки - 1илманан титанаш 3) титан (хим. элемент, металл) 4) (кипятильник) яй

• титанический, -ая, -ое (огромный) т1ехдоккха, инзаре доккха; ~ая сила - инзаре боккха ницкъ

• титановый, -ая, -ое хим. титанан, титанах дина, титан доккху

• титр м кино титр

• титул м 1) титул, сийлахь ц1е; ~ графа - графан титул 2) полигр. (первая страница) титул

• титульный, -ая, -ое титулан; ~ лист - титулан aгlo

• тиф м мед. тиф; сыпной ~ - т1едийн цамгар; брюшной ~ - чоьнан ун; лежать в ~у - чоьнан ун кхетта 1илла; болеть ~ом - тиф кхета

• тифозный, -ая, -ое 1) тифан; ~ая вошь - тифан меза; ~ый барак - тиф-цамгархойн барак 2) (больной

• тифом) тиф йолу, тиф-цамгар йолу, тиф кхетта

• тихий, -ая, -ое 1) (негромкий) меллаша, тийна; ~ий голос - тийна аз 2) (спокойный, безмолвный) тийна; ~ая погода - тийна хенан х1оттам; ~ая ночь - тийна буьйса; ~ая грусть - тийна сагатдар 3) (медленный) меллаша; ~ий ход - меллаша дахар 4) (смирный) тийна; ~ий ребѐнок - тийна бер; ~ий нрав - тийна амал

• тихо 1. нареч. меллаша; сказать ~ - меллаша ала; ~! - меллаша! 2. в знач. сказ. безл. тийна хила; в доме было ~ - чохь тийна дара; стало ~ - тийналла х1оьтти

• тихонько нареч. разг. меллаша; пароход ~ тронулся - меллаша доладелира ц1еркема

• тихоня м и ж разг. тап-аьлларг, тийнарг; он прикидывается ~ей - тийна ву алийта г1ерта иза

• тихоход м меллаша леларг

• тихоходный, -ая, -ое меллаша лела

• тише 1. сравн. ст. от тихий и тихо - меллашо, тийно 2. в знач. повел. накл. собар де!, д1ате!, меллаша!; ~, не

мешайте слушать! - меллаша, ладог1а новкъарло ма е! ; ~ воды, ниже травы - хил тийна, бацал лахвелла

• тишина ж тийналла; соблюдать ~у - тийналла 1алашъян; нарушать~ - тийналла йохо; ~а и спокойствие- тийналла а, синтем а

• тишь ж см. тишина ; в тиши а) (в тихое время) тийначохь; б) (в тихом месте) тийналлехь; в ночной тиши - буьйсанан тийналлехь; ~ да гладь - синтеме дахар

тк

• тканый, -ая, -ое дуьйцина [дина]; ~ое покрывало - юьйцина маьнги т1етосург; ~ые узоры - юьйцина т1амарш

• ткань ж 1) к1ади; шѐлковая ~ - чилланан (или дарин) к1ади; шерстяная ~ - шал 2) биол. хьаса; мышечная ~ - дилхан хьаса; нервная ~ - синпхенийн хьаса 3) перен. (основа) бух, чулацам; ~ рассказа - дийцаран чулацам

• тканьевый, -ая, -ое к1адин; ~ое одеяло - к1адин юрг1а

• ткать несов., что дан, дуца, дуоза; ~ ковѐр - куз бан; ~ паутину - маша буца

• ткацкий, -ая, -ое дузу, к1ади ден; ~ станок - к1ади ден чарх

• ткач м к1адидархо

• ткачество с к1ади дар

• ткачиха к1адидархо

• ткнуть однокр. см. тыкать ; ~ кого-л. носом во что-л. - цхьаьннан мара цхьана х1уманна т1е1отта

• ткнуться однокр. см. тыкаться

тл

• тление с 1) (гниение) дахкадалар 2) (слабое горение) сийсар

• тленный, -ая, -ое уст. талхаме

• тлетворный, -ая, -ое талхаме

• тлеть несов. 1) (гнить) талха 2) (слабо гореть) сийса; сырые дрова не горят, а ~ют - т1еда дечиг, дата ца догуш, сийса 3) перен. [к1езиг] хила; в его сердце ~ла надежда - цуьнан даг чохь к1еззиг дегайовхо хаалора

• тмин м 1) (растение) циц 2) собир. (семена) цицаш

то

• то 1 с см. тот; я сделал то же, что и ты - аса а ахь диннарг дин; то же самое - изза

• то 2 союз 1) (тогда) -хь, -ахь, -ехь; если ты не придѐшь вовремя, то я уеду - хьо шен хенахь ца ваг1ахь,

со д1аг1ур ву; раз так, то я не поеду - иштта делахь, со во1ур а вац 2) разд.: то... то... - ...цкъа ...т1аккха; дождь то усиливался, то ослабевал - дог1а цкъа ч1аг1лора, т1аккха лаг1лора; то тут, то там - цкъа кхузахь, т1аккха цигахь; не то... не то... - я... я...; не то снег, не то дождь - я ло а, я дог1а а доцург -то частица 1) выдел. -м; хьаха; сапоги-то починить надо - эткаш таян езаш хьаха яра; ходить-то я ходил, но не нашѐл - со ваха-м вахара, амма кара ца дира 2) усил. ма, ...-кх; этого-то я и хотел - суна дезарг и ма дара или суна дезарг и дара-кх 3) в составе неопр. местоимений и наречий -м; кто-то - цхьаъ; где-то - цхьанхьа-м; что-то - цхьаъ-м; куда-то - цхьанхьа-м; откуда-то - цхьанхьара-м

• тобой (тобою) тв. п. от ты: рисунок сделан ~? - сурт ахьа (эрг. п.) диллиний?; я ~ доволен - со хьуна (дат.

п.) реза ву; с ~ - хьоьца (оруд. п.); я зайду за ~ - хьо (им. п.) вига чувог1ур ву со; перед ~ - хьуна хьалха; под ~ - хьуна к1ел; над ~ - хьуна т1ехула

• товар м товар; ~ы широкого потребления - шуьйрачу хьаштийн товараш; продовольственные ~ы -

сурсаташ; промышленные ~ы - промышленностан товараш ; показать ~ лицом - дикаха йолу aгlo гайта

товарищ м 1) накъост; г1йоьнча; стаг; ~ по работе - белхан накъост; школьный ~ -школан накъост; ~ из райкома - райкомера стаг (или накъост) 2) (в обращении) накъост ; ~ по несчастью - докъазаллин декъашхо

товарищеский, -ая, -ое накъосталлин, накъостийн; с ~им приветом - накъосталлин маршаллица; ~ий суд- накъостийн суд; ~ий матч - накъосталлин матч; ~ая взаимопомощь - вовшашна г1о дар

товарищество с 1) (отношения) накъосталла; чувство ~а - накъосталла хаалуш хилар 2) (объединение) накъосталла, накъосташ хилар; ~о по совместной обработке земли - цхьаьна латталелоран накъосталла

товарка уст. женск. к товарищ 1

товарно-денежный, -ая, -ое: ~ые отношения эк. - товар-ахчанан юкъаметтигаш

товарность ж эк. товаралла

товарный, -ая, -ое 1) товарийн; ~ое обращение эк. - товарийн юкъалелар; ~ый склад - товарийн склад 2) (предназначенный для перевозки товаров, грузов) товарийн, товараш леладен; ~ый вагон - товарийн вагон; ~ая станция - товарийн станци 3)(для продажи) духку-оьцу; ~ое зерно - духку-оьцу ялташ; ~ое производство - товарийн производство

товаровед м товарлелорхо

товароведение с товарлелор

товароведческий, -ая, -ое товарлелоран

товаровладелец м товаран да, товар дерг

товарообмен м товар хийцар

товарооборот м товаран лелар

товаро-пассажирский, -ая, -ое: ~ поезд - товарийн-пассажирийн ц1ерпошт

товаропроизводитель м товардархо

тога ж тога

тогда нареч. 1) (в то время, не теперь) х1етахь; ~ я был молод - х1етахь со къона вара 2) (в таком случае) xleтa, делахь; ты устал? Тогда отдохни! - хьо к1адвеллий? Х1ета сада1а! 3) употр. с союзом «когда» ткъа, т1аьхьа; когда дождь пройдѐт, ~ и пойдѐм - дог1а д1адаьлча, д1аг1ур ду вай; когда закончу работу, ~ и| поговорим - чекхваьлча, къамел дийр ду вай ; ~ же - х1еттахь; ~-то - х1етахь-м

тогдашний, -яя, -ее разг. х1етахьлера, тохарлера; ~ий разговор - х1етахьлера къамел; ~ее время- х1етахьлера хан того 1. род. от тот и то оцуьнан 2. вин. от тот то есть (т. е.) союз 1) (а именно) вуьшта аьлча; я буду там в среду, ~ через три дня - со кхаарин дийнахь, вуьшта аьлча, кхо де даьлча, цигахь хир ву 2) (как поправка, уточнение) нийсса аьлча, аьлча а; я поскользнулся, ~ упал - со шершара, аьлча а, охьакхийтира-кх

• тождественность ж цхьатералла

тождественный, -ая, -ое нийса (равный); [цхьа]тера (схожий); мат. цхьанамехала; ~ое условие -цхьатера хьал; ~ый чему-л. - цхьаннах тера; ~ые уравнения - цхьанамехала уравненеш

тождество с 1) (полное сходство) цхьатералла 2) мат. цхьанамехала

тоже 1. нареч. (также) а; он ~ уехал - иза а вахна д1а 2. частица разг. (выражает недоверчивое или отрицательное отношение) а; а ты ~ хорош! - ахьа динарг а ду хьуна хаза-м!; ~ мне река, воды всего-то по колено! - хи ду-кх xlapa а, гоьллелц а ца дог1уш! той род., дат., тв. и предл. п. от та

• ток 1 м 1) (мн. токи) (поток, струя) д1асалелар, дахар, эхар; ~ воздуха - х1аваан д1асалелар 2) физ.,эл. ток; переменный ~ - хийцалун ток; постоянный ~ - йиллина ток; сила ~а - токан ницкъ; включить ~ ток - схьахеца

• ток 2 м (мн. токи) с.-х. (место для молотьбы) хьаьтт; на ~у было много зерна - хьаьттахь дукха ялта дара

• ток 3 (мн. тока) охот. (место токования) хьаьтт; глухари [токуют] на ~у - цанан котамаш ека хьаьттахь

токарный, -ая, -ое: ~ый станок - ц1охар; ~ая мастерская - ц1охараллин пхьалг1а

токарь м токарь, пхьар; ~ по дереву - дечка пхьар; ~ по металлу - эчка пхьар

токовать несов. дека; тетерев токует весной - рег1ан котам б1аьста ека

токоприѐмник м тех. токт1еоьцург

токсин м токсин

токсический, -ая, -ое 1) д1аьвше [долу]; ~ие вещества - д1аьвше х1умаллаш 2) (вызываемое токсинами)

токсинийн

токсичность ж биол., мед. д1аьвшалла

тол м тол

толевый, -ая, -ое (прил. к толь) толан, толь ден

толк м 1) (смысл) кхетам; рассуждать с ~ом - кхетаме сила ян 2) (польза) пайда; какой ~ в этом? - цунах х1ун пайда бу? 3) мн. ~и (слухи) хабарш; идут ~и, ... - хабарш девлла ; знать (или понимать) ~ в чѐм-л. - цхьана х1уманах кхеташ хила; не добиться ~у от кого-л. - цхьаьнгахула цхьаъ къаста ца дала; сбить кого-л. с ~у - цхьаъ кхетамах тило; взять что-л. в ~ - цхьаъ кхета; с ~ом - кхеташ; без толку - пайда боцуш

толкать несов. см. толкнуть

толкаться несов. 1) (толкать друг друга) д1асатитта, д1атитта; не ~йтесь! - д1а ма титта! 2) разг. (слоняться без дела) кхерста, хьийза; почему ты ~ешься по улицам?- урамашкахула х1унда кхерста хьо? 3) во что чуг1ерта; ~ться в дверь - не1арх чуг1ерта

толкач м 1) (транспорт) тоттург 2) перен. хьалхататтархо

толкнуть однокр. 1) кого-что [д1а]татта; 2) что, спорт. (бросить) кхосса, ~ ядро- х1оъ кхосса 3) кого на что, перен. (побудить) дайта;~ кого-л. на преступление - цхьаьнга зулам дайта

толкование с 1.(действие)тидар, кхетар (понимание); кхетор (разъяснение); ~ закона - закон тидар 2. (объяснительный текст) кхетам [балар]; в словаре ~ даѐтся в скобках - словарехь кхетам къовларш юкъахь ло

толковать несов. 1) что тида, кхето (разъяснять); кхетам бала; ~ неясные места - ца къаьсташ йолчу меттигех кхето; этот поступок можно ~ и так и иначе - ишта а, вуьшта а кхето мегаш х1ума ду иза 2) кому, разг. (объяснять) кхето; я ему об этом и толкую - иза ду-кх со цунна кхето г1ертарг 3) с кем о ком- чѐм, разг. (разговаривать, рассуждать) къамел дан, дийца; ~ о делах - г1уллакхех лаьцна дийца; что тут много ~? - дукха х1унда дуьйцу иза?; толкуют, будто... - ... санна, дуьйцу...

толковый, -ая, -ое 1) (о человеке) кхетаме; ~ работник - кхетаме белхахо 2) (ясный, понятный) кхетаме, кхеташ долу 3) (содержащий объяснения) кхетаме, маь1нин; ~ словарь - маь1нийн словарь

толком нареч. разг. кхетош; скажи ~, что тебе нужно - кхетош алахьа, хьуна х1ун оьшу; ты ~ все разузнай- кхетам боллуш духе кхиа хьо

толкотня ж разг. т1етт1ататтадалар; в раздевалке ~ - х1уманаш д1айохучохь т1етт1ататтабелла

толкучка ж 1) см. толкотня; 2) базар

толмач м уст. талмаж

толовый, -ая, -ое (прил. к тол) толан

толокно с цу

толоконный, -ая, -ое цун

толочь несов., что эта; ~ сахар - шекар эта ; ~ воду в ступе - цецахь хи кхехьа

толочься хьийза; там толчѐтся всякий люд - тайп-тайпана адамаш хьийза цигахь; в воздухе толкутся мошки- х1аваэхь кегий мозий хьийза

толпа ж ж1уга, тоба; толпы народа - адамийн тобанаш; ~ ребятишек - берийн ж1уга

толпиться несов. гулдала, тобанаш ян; народ ~лся на площади - майданахь гулделла адам

толпой нареч. ж1уганехь, тобанашкахь; двигаться ~ - ж1уганашкахь дуьйладала

толстеть несов. стамдала, стамлуш хила, дарста

толстить несов., кого-что стомма хетийта; это платье тебя ~т - цу кучо хьо стомма хоьтуьйту

толстобрюхий, -ая, -ое стомма ге йолу

толстоклювый, -ая, -ое стомма з1ок йолу

толстокожий, -ая, -ее 1) (с толстой кожей) стомма не1 долу; (с толстой кожурой) стомма чкъор долу; ~ая дыня - стомма чкъор долу паста 2) перен. (неотзывчивый — о человеке) чкъор стомма

толстомордый, -ая, -ое прост. муц1ар стомма

толстоногий, -ая, -ое стомма когаш болу

толстопузый, -ая, -ое прост. стомма гай долу

толсторожий, -ая, -ее прост. стомма юьхь йолу

толстостенный, -ая, -ое стомма пенаш долу

толстосум м уст. хьалхо, кулак

толстуха ж разг. стомма зуда

толстый, -ая, -ое 1) (о предметах) стомма; ~ая книга - стомма книга; ~ая доска - стомма у; ~ое сукно- стомма маша 2) (о человеке) стомма; он слишком толст (она слишком толста) иза ч1ог1а стомма ву (ю)

~ые кишки анат. - стомма йоьхь

толстяк м разг. стомманиг, стомма стаг

толчѐный, -ая, -ое аьтта

толчея ж разг. т1етт1ататтадалар

толчок м 1) тохар (удар), д1ататтар; (при землетрясении) дегар; подземные ~ки - мохк бегар 2) спорт. д1ататтар 3) перен. (побуждение) меттахдаккхар; это послужило ~ком к... - цо меттахдаккхарх...

толща ж стоммалла; ~а льда - шан стоммалла; в ~е воды - хин стоммаллехь; в ~е народа - халкъан луьсталлехь

толще (сравн. от толстый) стоммаха

толщина ж 1) стоммалла; ~ой в три сантиметра - кхо сантиметр стомма; ~а льда - шан стоммалла 2) (человека) стоммалла

толь м толь, [1аьржа] кехат; кровельный ~ - тхов т1е гуху кехат

только 1. частица 1) ограничительная (всего лишь) бен ...ца; это стоит ~ три рубля - кхо сом бен ца доьху цунах; видел его ~ два раза - шозза бен ца гина суна и 2) в сочет. с отриц. или с частицей «бы» (выражает желание) =ахь, =чахьана, =хьара; ~ не уезжай! - д1а ца вахачхьана!; ~ не делай этого! - иза ахь ца дичахьана!; ~ не говори, что я приехал - со ц1а веана ма алалахь; ~ бы не упасть - охьа ма кхетахьара; ~ бы увидеть его - ган мукъане а гахьара и 2. союз 1) противит. (но, однако) амма... -ма; я согласен уехать, ~ не сейчас - со д1аваха реза ву, амма х1инцца ваха-м вац 2) временной: как ~ - ма; как ~ придѐшь, сообщи нам- хьо схьа ма веъа, тхоьга хаам бе 3. нареч. разг. (едва, лишь) бен; он, видно,~ институт окончил - схьагарехь, х1инцций бен институт чекх а ца яьккхина-кх цо ; они ~ и говорили об этом - и бен дуьйцуш х1ума дацара церан; ~ и всего - и бен кхин х1ума дац; ~ что не ... а)(чуть ли не) цхьана маь11аргона, цхьа минот ца яьллехь; б) (единственно, чего не хватает) ... бен; не ~ ..., но и - ... хилла ца 1аш ...а; ~-~ а) (только сейчас) кху минотехь, кху сохьттехь, х1инц-х1инца; они ~-~ уехали - кху минотехь д1абаха уьш; б) (едва, с трудом) халла...; ~-~ мы успели спрятаться, показались всадники - тхо д1алевчкъина довлале, дошлой гучубевлира; подумать ~! - ойла ехьа!

том 1 м том; второй ~ - шолг1а том

том 2 предл. п. от тот, то 1

томат м 1) помидор 2) (соус) томат

томатный, -ая, -ое помидорийн; ~ сок - помидорийн мутта

томительный, -ая, -ое г1айг1ане; ~ое ожидание - г1айг1ане садеттар; ~ая скука - г1айг1ане сингаттам

томить несов. 1) кого-что г1айг1ане дожо (или хилийта), бала бахьа (или баллабан); ~ть кого-л. неизвестностью - хиндерг х1ун ду ца хоуьйтуш цхьаъ, г1айг1ане вожо; его ~т жажда - хьогалло бала баллабо цуьнгахь 2) что, кул. малдан; ~ть овощи - хасстоьмаш малбан

томиться несов. 1) (мучиться) бала (или гlaйгla) хьега; (скучать) сагатдала, сагатдан; ~ от жажды - хьогаллина бала хьега; ~ в заключении (или в тюрьме) - набахтехь далла; ~ в ожидании - хьоьжуш 1аш бала хьега 2) кул. малдан

томность ж боддалар

томный, -ая, -ое бодделла; ~ взор - бодделла хьажар; ~ голос - бодделла аз

тому дат. от тот, то 1

тон м 1) муз. аз; низкий ~ - стомма аз; высокий ~ - дуткъа аз 2) (оттенок голоса) йиш, аз; говорить спокойным ~ом - парг1атчу эшарехь дийца; говорить повелительным ~ом - т1едожош дийца; повысить ~ -т1ечовха ; хороший ~ - дикачу кепехь дийца; дурной ~ - вон кеп

тональность ж муз. аз; переходить в другую ~ - кхечу оза т1е вала

тоненький, -ая, -ое дуткъа

тонизация ж гlopa далар

тонизировать сов. и несов., кого-что жигаралла айа, гlopa дала; ~ организм - организмана гlopa дала

тонический 1, -ая, -ое лит. тонически; ~ая система стихосложения - байташ х1итторан тонически система

тонический 2, -ая, -ое мед. г1оран; ~ рефлекс - г1оран рефлекс

тонкий, -ая, -ое 1) дуткъа; ~ая тетрадь - дуткъа тетрадь; ~о (нареч.) нарезать сыр - нехча юткъа цеста 2) (о звуках) дуткъа; ~ий голос - дуткъа аз 3) (о чертах лица) дуткъа;~ие черты лица - дуткъа юьхьан амат 4) (изысканный) лерина дина; ~ая работа - лерина бина болх 5) (о слухе) сема 6) (об уме) ира 7) (проницательный) хьекъале, ира; дика кхеташ долу; ~ художник - дика кхеташ волу исбаьхьалча; ~о (нареч.) разбираться в чѐм-л. - цхьана х1уманах дика кхеташ хила ; ~ие кишки анат. - коча йоьхьаш; где ~о, там и рвѐтся посл. - ша дуткъаделлачохь хедар ду

тонкокожий, -ая, -ее (с тонкой кожей) дуткъа чкъор долу

тонконогий, -ая, -ое буткъий когаш болу, когаш буткъий

тонкорунный, -ая, -ое исхаран; ~ая овца - исхаран уьстаг1

тонкослойный, -ая, -ое дуткъий г1аьтнаш долу

тонкостенный, -ая, -ое дуткъа [пенаш долу]; ~ сосуд - юткъа пхьег1а

тонкость ж 1) леррина хилар 2) (деликатность) к1еда-мерзалла; (чуткость) тидаме хилар 3) чаще мн. ~и (подробности) к1оргалла; он знает своѐ дело до ~ей - шен г1уллакх к1орггера хаьа цунна

тонкошерстный, -ая, -ое, тонкошѐрстый, -ая, -ое 1) (об овцах) буткъа т1арг1а болу 2) (сделанный из

тонкой шерсти) буткъачу т1ерг1ан; ~ое сукно - буткъачу т1ерг1ан маша

тонна ж тонна

тоннаж м тоннаж

тоннель см. туннель

тоннельный см. туннельный

тонно-километр м тонно-километр =тонный, -ая, -ое : трѐхтонный - кхо тонна деза, кхо тонна йоьду

тонус м 1) физиол.гlopa, тонус; пониженный ~ сердца - деган гlopa лахдалар 2) перен. жигаралла, гlopa; жизненный ~ - дахаран жигаралла

тонуть несов. 1) бухадаха; дерево в воде не тонет - дечиг хи буха ца йоьду; ~ в песке - г1амар буха даха; ~ в снегу - лай буха даха 2) перен. даха, го лаца; дома тонут в зелени - ц1еношна го лаьцна синтарша

тончать несов. разг. дуткъадала

тоньше сравн. ст. от тонкий и тонко

тоня ж рыб. I) (место ловли рыбы) ч1ерийлоьцийла 2) (невод с уловом) ов

топаз м топаз (минерал, силикат)

топанье с когийн тата, когаш беттар

топать несов. 1) детта; ~ ногами - когаш бетта 2) (выражая гнев) ирхкхийсавала 3) (при ходьбе) т1ап эца

топинамбур м бот. (земляная груша) балг

топить 1 несов., что 1) даго; ~ печь - пеш яго 2) (отапливать помещение) дохдан

топить 2 несов., что 1) (плавить) дало; ~ воск - балоз лало 2) (кипятить) кхехко, к1еж яккхийта; ~ молоко- шуьре к1еж яккхийта

топить 3 несов., кого-что 1) (заставлять тонуть) бухадахийта; ~ неприятельские суда - мостаг1чун кеманаш [хи] бухадахийта 2) перен. разг. (губить) х1аллакдан, дохо

топиться 1 несов. лата, дага; печь топится- пеш йогуш ю

топиться 2 несов. (плавиться) лала

топиться 3 несов. хи чохь вала

топка ж 1. (действие) дагор, летор 2. (часть котла) кхерч

топкий, -ая, -ое коча, хатт баьлла, (о болоте) чуузу; ~ая дорога - коча некъ; ~ое болото - чуузу уьшал

топлѐный, -ая, -ое ц1ийдина, кхехкийна; ~ое молоко - ц1иййина шура;~ое масло - г1орийна даьтта

топливный, -ая, -ое ягорган; ~ая база - ягорган база; ~ые ресурсы - ягорган т1аьхьалонаш

топливо с ягорг; твѐрдое ~ - онда ягорг; жидкое ~ - коча ягорг

топнуть однокр., чем и без доп. тоха; ~ ногой - ког тоха

топограф м топограф, топографии говзанча

топографический, -ая, -ое топографин, топографически; ~ая карта - топографически карта

топография ж в разн. знач. топографи

тополевый, -ая, -ое таьллийн; ~ая роща - таьллийн боьлак

тополог м тополог, топологин говзанча

топологический, -ая, -ое топологин, топологически

топология ж топологи

тополь м талл; ~ серебристый - акхтарг; ~ пирамидальный - гlapгla; ~ белолистый - к1айн талл

топонимика ж, топонимия ж 1) топонимика 2) лингв. топоними

топор м диг; боевой ~ - жамболат

топорик м уменьш. от топор - жоммаг1а

топорище с (рукоятка) дага

топорный, -ая, -ое 1) (сделанный топором) дагаран; 2) (грубый, неуклюжий) дастаме, т1ап-лап аьлла; ~ая работа - дастаме болх

топорщить несов., что (волосы, шерсть) дусо

топорщиться несов. (о волосах, шерсти) дусадала

топот м дур; конский ~ - говрийн дур; ~ ног - когийн дур

топтать несов. 1) кого-что (мять) хьеша, хьен; ~ траву - буц хьеша; ~ глину (месить) поппар хьѐн 2) что, разг. (снашивать при ходьбе) хьашадалийта; ~ сапоги - эткаш хьашаялийта

топтаться несов. (переступать с ноги на ногу) хьийза; ~ на месте а) цхьана метта хьийза; б) перен. цхьана меттехь латта

топчан м паднар

топь ж уьшал, колд; кругом болота да ~ - го баьккхина уьшал, колд ю

торба ж т1оьрмиг; носиться с чѐм-л. как [дурак] с писаной ~ой - 1овдал санна, коча т1оьрмиг а тесна лела

торг 1.(действие) мах бар; йохк-эцар 2. уст.(базар) базар; на ~у - базарахь 3. мн. ~и уст. (аукцион) кхайкхош дохкар; продать с ~ов - кхайкхош дохка

торгаш м разг. неодобр, мехахо

торговать несов. 1) с кем-чем мах лело, мах бан; кем-чем (продавать) дохка; ~ хлебом - кхаллар дохка 2) (быть открытым для торговли): магазин торгует до восьми часов - туькано барх1 сахьт даллалц болх бо 3) (быть торговцем или продавцом) махлелорхо хила; учиться ~ - мах лело 1ама; он торгует в палатке - четар чохь лелабо цо мах 4) кем-чем, перен. дайна хьийза; ~ своей совестью, честью -эхь а, иман а дайна хьийза

торговаться несов. 1) с кем (сговариваться) мах бан 2) перен. разг. (спорить) къийса; ~ из-за чего-л. - цхьа х1ума къийса

торговец м, ~ка ж йохкархо, махбархо; мелкие ~цы - кега-мерса мехашлелорхой; крупный ~ец - даккхий мехашлелорхо

торговля ж махлелор; вести ~ю - мах лело

торгово-промышленный, -ая, -ое механ-промышленностан

торговый, -ая, -ое мах лелабен, махбаран; махлелоран;~ый договор - махбаран договор; ~ая сеть -

туьканаш; ~ая сделка - мах бар; ~ый капитал - механ капитал; ~ое судно - мехаш лелабен хикема; ~ый флот- махлелоран флот; ~ая политика - махлелоран политика; ~ый дом - механ ц1а

торгпред м (торговый представитель ) махлелоран векал

торгпредство с (торговое представительство) махлелоран векалалла

тореадор м тореадор

торец м I) (грань) пурхе 2) (брусок) ялхсаберг 3) разг. (мостовая) [дечка] т1ай

торжественность ж дезалла

торжественный, -ая, -ое 1) (праздничный) деза; ~ый день - деза де; ~о (нареч.) отпраздновать - деза даздан 2) (величественный, важный) [сийлахь]деза; ~ое собрание - беза гулам

торжество с 1) (празднование) даздар 2) кого-чего, чьѐ (победа) толам, толам баккхар 3) (праздник) той,

той дар; семейное ~о - доьза лан той 4) (радость) даккхийдер; на их лицах было заметно ~о - церан яххьаш т1ехь гуш дара уьш баккхийбер

торжествовать несов. 1) что (праздновать) даздан; ~ победу - толам базбан 2) над кем-чем (иметь успех, быть победителем) тола, толам баккха; ~ над врагом - мостаг1чун т1ехь толам баккха 3) (испытывать чувство торжества) доккхаден

торжествующий, -ая, -ее (одержавший победу) толаме; (радостный) доккхаден доккхадеш; ~ взгляд- воккхавеш б1аьрахьажар

тормашки мн.: полететь вверх ~ами - 1ункар-бертал дала

торможение с 1) тормоз тасар, тормоз ялар; автоматическое ~ - автоматически тормоз тасар 2) физиол. лаг1дар, малдар 3) перен. сацор, духаозар

тормоз м 1) (мн. тормоза) тормоз; автоматический ~ - автоматически тормоз 2) (мн. тормозы) перен. (помеха, препятствие) новкъарло; стать ~ом в работе - балхана новкъарло хила

тормозить несов. 1) что и без доп. тормоз яла, тормоз таса; ~ машину - машинна тормоз таса 2) что, перен. (препятствовать, мешать) сацо, тормоз таса; ~ работу - болх сацо

тормозиться несов. саца, тормоз хила, тормоз тасаяла

тормозной, -ая, -ое тормозан, тормоз лун, сацаден

тормошить несов., кого-что, разг. 1) (теребить) [д1а]ийзо, (трогать) меттахъхьедан; он ~л меня за рукав - цо сан пхьош д1аийзадора 2) (надоедать, беспокоить) хьийзо, ца дита; ~ть кого-л. вопросами - хоьттуш цхьаъ хьийзо (или хоьттуш ца вита)

торный, -ая, -ое 1) (о дороге, пути) шера 2) перен. (обычный) баьккхина

торопить несов., кого-что, с чем сихдан; ~ с ответом - жоьпана сихдан; ~ в дорогу - новкъадаккха сихдан

торопиться несов. сихдала; ~ на работу- балха даха сихдала; говорить не торопясь - сих ца луш дийца; вам надо ~ - шу сихдала деза; торопитесь! - сихло!, сихлолаш!; куда вы торопитесь? - шу мича сихделла?

торопливо нареч. сихонца, сиха; ~ готовиться к отъезду - сиха д1аваха кечвала

торопливость ж сихо, сихалла, сихдалар

торопливый, -ая, -ое сихделла, сиха; ~ человек - сиха стаг (или сихвелла стаг); ~ разговор - сихделла къамел дар (или сиха къамел)

торопыга м и ж разг. сихонча

торос м торос

торосистый, -ая, -ое торосаш йолу; ~ое ледяное поле - торосаш йолу шен аре

торочить несов., что д1адехка

торпеда ж воен. торпеда

торпедировать сов. и несов., что, воен. торпеда тоха; ~ корабль противника - мостаг1чун хикеманна

торпеда тоха

торпедист м торпедахо, торпедист

торпедный, -ая, -ое торпедан, торпедийн; ~ катер - торпедийн катер

торпедоносец м торпедашлелорг

торпедоносный, -ая, -ое торпедаш лелаен

торс м (туловище, скульптура) г1ад

торт м торт

торф м торф, lexa

торфяник м 1) (залежь торфа) торфан уьшал 2) (специалист) торфъяккхархо

торфяной, -ая, -ое торф йолу, торфан; ~ое болото - торфан уьшал; ~ой брикет - торфан экъа

торчать несов. 1) (высовываться, выделяться) хьалакъеда, схьакъеда; бревно ~ит из воды -хи чуьра хьалакъеда хен 2) перен.разг. (находиться где-л.) хьийза; ~ать перед глазами - б1аьрахьалха хьийза

торчком нареч. разг. ирахь, ирах1оьттина

торшер м торшер

тоска ж 1) (томление, тревога) сингаттам; у него ~а на сердце - даг т1ехь сингаттам бу цуьнан 2) (скука) сахьийзам, сахьийзар; [меня] ~а берѐт - сан сахьийза; наводить ~у - сахьийзо 3) по кому-чему-л. сахьийзар, сагатдар; испытывать ~у по кому-л. - цхьанна сагатдан

тоскливо 1. нареч. сахьийзаме, сингаттаме; глядеть ~ - сингаттаме хьежа 2. в знач. сказ. безл.: ему ~ - цунна сингаттаме ду

тоскливый, -ая, -ое 1) (грустный) сингаттаме 2) (наводящий тоску) сахьийзаме

тосковать несов., о ком-чѐм, по ком-чѐм, по кому-чему сахьийзо, сагатдан; ~ по друзьям - доттаг1ашна сахьийзо

тост м над; провозгласить ~ - кад кхайкхо

тот 1. мест. указ. м (та ж, то с; те мн.) 1) д1орниг, д1ора; дайте мне ~ журнал - д1ора журнал схьалойша суна 2) (о прошлом времени) д1адахна; на той неделе - д1адаханчу к1иран чохь 3) (другой) д1ораниг; эту книгу я читал, покажите ту - xlapa книшка аса ешна, д1орниг гайтахьа 4) (противоположный) дехьара[ниг]; на том берегу - дехьа йистехь; по ту сторону - [вукху] дехьа aгlop 5) (такой, какой нужен) и, иза; дали не ту книгу - и книга ца елла 6) (этот же самый) изза, оццу; той же дорогой, на тех же лошадях- оццу новкъа, оццу говрашца; в ~ же день - оццу дийнахь 2. в знач. сущ. тот м, та ж - иза; ~ уехал, а этот остался - иза д1авахна ткъа xlapa висна 3. в знач. сущ. то с - и, иза; то было вчера - иза селхана дара; то был мой друг - иза сан доттаг1 вара ; в ту же минуту - оццу минотехь; ~ свет - бухара дуьне; и тому подобное (и т. п.) - иштта д1а кхин а (и. д1. кх.); и без того- и доцуш а; не без того - и доцуш дац; к тому же - цунна т1е; [и] ~ и другой - иза а, важа а; ни тот ни другой - я иза а, я важа а; не тот так другой - иза дацахь, важа; то-сѐ - цхьацца х1ума; то да сѐ - из[а] а, важ[а] а; ни то ни сѐ - х1умма а доцург; ни с того ни с сего -бехк а, гуьнахь а доцуш; во что бы то ни стало - х1уъа а хилахь а; мухха дей а; более того - цул совнаха; дело в том, что... - г1уллакх муха ду аьлча, ...; не в том дело - и дац дуьйцург; не до того кому - и дуьйцучохь дац цуьнан; тем не менее - xleттe а; мухха хиллехь а; вместе с тем - цуьнца цхьаьна, хилла ца 1аш; после того, как...- цул т1аьхьа; тем лучше- дикахо а ду; того и гляди - хьожуш хилалахь

тотальный, -ая, -ое (всеобщий, всеобъемлющий) массо а декъахь; ~ая война - массо а декъахь т1ом

тотем м тотем

тотемизм м тотемизм

тотемный, -ая, -ое тотеман; ~ знак - тотеман билгало

то-то частица разг. 1) (именно) и-м, иза-м; вот ~ и есть - иза дай и-м 2) (вот почему) цундела[-м]; ~ вы боитесь его - цундела-м кхоьру хьо цунах 3) (вот как) ма; ~ он удивится! - ма тамаша бийр бу цо!, ма цецвер ву иза!; ~ же! - и ма ду и!

тотчас нареч. (сейчас же, сразу) цу сохьтта, цу сохьттехь; я ~ уеду - цу сохьттехь д1аг1ур ву со

точѐный, -ая, -ое 1) (наточенный, острый) ирдина; ~ый нож - ирдина урс 2) (выточенный) даош дина; ~ые изделия - яош йина х1уманаш 3) перен. (изящный, тонкий) беберса

точечный, -ая, -ое т1едийн; ~ узор - т1едийн ж1амар

точилка ж разг. чарх

точило с чарх

точильный, -ая, -ое: ~ый камень - г1айракх, аьлха; ~ая мастерская - ирден пхьалг1а

точильщик м ирдархо

точить несов. I) что (заострять) ирдан; ~ топор - диг ирдан; ~ карандаш - къолам ирбан 2) что (изготовлять) [даош] дан 3) что (разъедать) даа; червь точит дерево - н1аьно дитт дуу 4) кого-что, перен. (мучить) г1ора дайа, даа; горе точит его - балано г1ора дойу цуьнан ; ~ зуб на кого-л. - цхьанна цергаш хьекхо; вода и камень точит посл. - хе т1улг а баабо; ~ меч на кого-л. - цхьанна шен тур ирдан

точка 1 ж 1) (след, пятнышко) т1адам, т1еда; ситец в красных ~ах - ц1ен т1едарчий долу басма 2) (место, пункт) меттиг; самая высокая ~а горы - ламанан уггар лекха меттиг; ~а опоры - г1ортор, г1ортийла 3) физ. доза; ~а кипения - кхехкаран доза; ~а замерзания - г1ороран доза 4) мат. т1адам; ~а пересечения двух линий- ши сиз вовшахкхета (или галморзахдолу) т1адам 5) (знак препинания) т1адам; ~а с запятой - т1адамца ц1оьмалг 6) муз. т1адам; ~а зрения - хетарг; мѐртвая ~а а) (напр. поршня) лакхара я лахара (поршень соцу) доза; б) (застой) сацар; ~а! (конец) - и чекхдели!; дойти до ~и - чекхдала; в [самую] ~у- нийсса т1е (о выстреле); попасть в ~у - нийса нисдала; две ~и - ши т1адам; поставить ~у-

т1адам х1отто; ставить ~и на (или над) «и» - чекхдаккха; ~а в ~у - нийса нисделла

точка 2 ж ирдар; скоростная ~ деталей - деталаш сихонца иръяр

точно 1. нареч. I) (аккуратно, пунктуально) ний[с]са; ~ в три - нийсса кхоъ даьлча; переводить ~ -гоч нийса дан 2) (определѐнно) билггал; (совершенно) иштта, санна; ~ такая же книга - х1ара санна книшка; ~ так - иштта 2. частица утв. (так, верно) х1аъа; ~, это он сделал - х1аъа, цо дина иза; это уж ~! - и-м нийса хьаха дара! 3. союз сравн. (как будто) санна; кричит ~ сумасшедший - хьераваьлча санна мохь хьоькху; ~ так же- иштта; ~ такой же - х1ара саннарг

точность ж нийсалла, нийса хилар; он отличается большой ~тью - ч1ог1ачу нийсаллица билгалваьлла ву иза; с ~тью до одной сотой - б1олг1ачу декъа т1е кхаччалц нийса; ~ть перевода - гочан нийсалла; в ~ти- нийсса; в ~ти такой - нийсса xlapa саннарг

точный, -ая, -ое нийса [лела]; (аккуратный, пунктуальный) тж. лерина [лела]; (верный) тж. нийса [лела]; ~ый человек - лерина лела стаг; ~ые весы - нийса терза; ~ое время - нийса хан ; ~ые науки- нийса 1илманаш точь-в-точь нареч. разг. ма-дарра; он рассказал всѐ ~, как было - ма-хиллара дерриг а схьадуьйцура цо; он ~ отец - ма-варра шен да ву и

тошнить несов. безл., кого, прям. и перен. 1етто дог дан, дог керча; меня ~ло - сан дог керчара; ~т от его вечных нравоучений - гуттар а бечу цуьнан хьехамашна дог керча сан

тошно в знач. сказ. безл., прям. и перен. дог керча, 1етто дог дан; ему ~ - дог керча цуьнан; ~ смотреть на него - цуьнга хьаьжча, 1етто дог дог1у

тошнота ж прям. и перен. 1етто дог дар, дог керчар; испытывать (или чувствовать) ~у - дог керча; ему это надоело до ~ы - хьахийча а дог керчаш, к1ордийна цунна х1ара

тошнотворный, -ая, -ое прям. и перен. 1еттуьйту, дог корчуьйту, дог карчаден; ~ый запах - 1еттуьйту хьожа; ~ое зрелище - гар а 1етто дог дог1уш ду

тощать несов. разг. аздала, азлуш хила; (от нехватки жиров) якхдала

тощий, -ая, -ее 1) (исхудавший) оза; ~ий человек - оза стаг; он очень тощ - и ч1ог1а оза ву 2) (голодный) меца; на ~ий желудок - меца волуш 3) (скудный, чахлый) екха; ~ая земля - екха латта

тп

• тпру межд. тр-р-р ; ни тпру ни ну - я хьац а, я хьай а доцург

тр

• трава ж буц; лекарственные ~ы - дарбанан бецаш; богородская ~а бот. - хьожа йог1у буц; сорная ~а

- асаран буц; покрыться ~ой - т1е буц яла ; ~а ~ой, как ~а -буц санна чаьмза, ша ма-ярра буц; хоть ~а не расти- шена луъург хилахьара

травинка ж бецан хелиг

травить 1 несов. I) кого-что (убивать, применяя отраву) д1овш дала (или тийса); ~ мышей - дехкашна д1овш тийса 2) что (делать потраву) хьешийта, даийта; ~ посевы - ялташ хьешийта 3) кого, охот. (преследовать) т1еталла; ~ зайца собаками - ж1аьлеш пхьагална т1еталла 4) кого-что, перен. (мучить, преследовать) хьийзо, холчух1отто 5) что д1адаккха; ~ пятна кислотой - таммаг1анаш мусталлица д1адаха 6) что (обрабатывать химическим путѐм для получения рисунка) дилла, дан; ~ рисунок кислотой- мусталлица сурт дилла

травить 2 несов., что, мор. малдан

травиться несов. разг. д1овш даа, д1овш диъна дала

травление с (рисунка и т. п.) диялар, дар

травля ж 1) д1овш далар 2) охот. т1еталлар 3) перен. (преследование) хьийзор

травма ж 1) мед. лазор 2) перен. халахетар, 1аткъар

травматизм м мед. травматизм

травматический, -ая, -ое мед. травматически

травматолог м травматолог

травматологический, -ая, -ое травматологин

травмирование с лазор

травмировать сов. и несов., кого-что 1) лазо; ~ голову - корта лазо 2) перен. хьийзо; ~ кого-л. несправедливым обвинением - боцу бехк кхоьллина, цхьаъ хьийзо

травополье с бецаш ер

травопольный, -ая, -ое бецаш еран;~ая система - бецаш еран система

травосеяние с буц ер

травосмесь ж буц эяр

травостой м буц кхиар, буц, цана

травоядный, -ая, -ое буц юу, дежа; ~ые животные - буц юу дийнаташ

травянистый, -ая, -ое 1) см. травяной; 2) (поросший травой) буц йолу (или яьлла), бецан 3) перен. разг. (безвкусный) чаьмза

травяной, -ая, -ое 1) бецан; ~ запах - бецан хьожа 2) (живущий в траве) бецан, бацаца (или бацалахь) хуьлу 3) (о цвете) бецан басара (или басахь)

трагедийный, -ая, -ое трагедин; ~ая актриса - трагедин актриса

трагедия ж I) лит. трагеди, бохам 2) перен. (катастрофа) бохам, бала; семейная ~ - доьзалахь бохам

трагизм м трагизм, бохам, бала; ~ положения - хьолан трагизм

трагик м трагик, трагедихо

трагикомедия ж трагикомеди

трагикомический, -ая, -ое, трагикомичный, -ая, -ое трагикомедин

трагический, -ая, -ое 1) (свойственный трагедии) трагически 2) (играющий в трагедиях) трагедин; ~ актѐр- трагедин актѐр 3) перен. (потрясающий, ужасный) инзаре, бохаме, хала, ирчачу хьоле; дело приняло ~ оборот - г1уллакх ирчачу хьоле дирзина

трагичность ж бохаме хилар

трагичный, -ая, -ое см. трагический 3

традиционный, -ая, -ое ламастан; ~ праздник - ламастан дезде

традиция ж ламаст; по [установившейся] ~и - д1ах1оьттинчу ламастаца; хранить ~и - ламаст лардан; революционные ~и - революцин ламасташ

траектория ж траектори

тракт м тракт ; автомобильный ~ - автомобилийн тракт ; желудочно-кишечный ~ анат. - тракт, чоко

трактат м 1) (научное сочинение) таллам 2) (договор) трактат, договор

трактир м трактир

трактирный, -ая, -ое трактиран

трактирщик м, ~ца ж трактирщик, трактиран да

трактовать несов., что (рассуждать, давать объяснение) тида, кхето; ~ вопрос по-своему - хаттар шена хетачу aгlop тида

трактоваться несов. (обсуждаться, получать истолкование) кхета, кхетадан; о чѐм ~уется в этой книге?- стенах лаьцна кхетадо кху книшки т1ехь?

трактовка ж I. (действие) тидар, кхетор 2. (истолкование) кхетадар, кхетор

трактор м трактор; колѐсный ~ - чкъургаш йолу трактор; гусеничный ~ - гусеницаш йолу трактор

тракторист м, ~ка ж тракторист, тракторхо

тракторный, -ая, -ое тракторан, тракторийн; ~ая бригада -тракторийн бригада; ~ый завод - тракторийн завод; ~ая колонна - тракторийн колонна

тракторостроение с тракторш яр

тракторостроительный, -ая, -ое тракторш ен; ~ завод - тракторш ен завод

трал м 1) (рыболовный) ов 2) воен.-мор. трал

тралить несов., что 1) рыб. ов текхо 2) (исследовать дно) трал текхо 3) воен.-мор. минаш д1аяха

тральщик м в разн. знач. тралхо

трамбовать несов., что та1о, дато; ~ землю - латта та1о

трамбовка ж 1. (действие) датор, та1ор, та1адар 2. (инструмент) ваба, х1ож

трамбовочный, -ая, -ое датаден, та1аден, та1ош долу

трамбовщик м, ~ца ж даторхо, вабанча

трамвай м трамвай; выйти из ~я - трамвай чуьра аравала; ехать на ~е - трамвай т1ехь даха; садиться в ~й-

трамвай т1е хаа ; речной ~й - хин трамвай

трамвайный, -ая, -ое трамвай[н]; ~ая остановка - трамвай социйла; ~ый парк - трамвайн парк

трамплин м спорт. залк, трамплин

транжира м и ж разг. кхоам цабийриг

транжирить несов., что, разг. дайа; ~ деньги - ахча дайа; ~ имущество - бахам байа

транжирство с [хьал] дайар

транзит м транзит

транзитник м, ~ца ж разг. транзитхо, транзит-некъахо

транзитный, -ая, -ое транзитан; ~ пассажир - транзитан некъахо; ~ вагон- транзитан вагон

транс м мед. шовкъ; впасть в ~ - шовкъ ян

транскрибировать сов. и несов., что, лингв. транскрипци ян

транскрипционный, -ая, -ое лингв. транскрипцин

транскрипция ж лингв., муз. транскрипци

транслировать сов. и несов., что трансляци ян; ~ концерт по радио - радиочухула концерт трансляци ян

транслитерация ж лингв. транслитераци

трансляционный, -ая, -ое трансляцин, трансляци ен

трансляция ж трансляци; ~я футбольного матча - футболан матчан трансляци; слушать ~ю из Москвы- Москварчу трансляцига ладог1а

трансмиссионный,-ая, -ое трансмиссин, трансмиссионни; ~ узел - трансмиссин шад

трансмиссия ж трансмисси

транспарант м транспарант

трансплантация ж мед. трансплантаци; ~ кожи - чкъуран трансплантаци

транспорт м 1) (отрасль народного хозяйства) транспорт; автомобильный ~ - автомобилийн транспорт; городской ~ - г1алара транспорт 2) (перевозка грузов) д1аяхьар, д1акхехьар 3) (партия грузов) транспорт 4) воен. (судно для перевозки грузов, людей) транспорт

транспортабельный, -ая, -ое транспортана атта

транспортѐр м 1) транспортѐр, конвейер 2) см. бронетранспортѐр

транспортир м транспортир

транспортировать сов. и несов., кого-что д1акхехьа, д1адахьа; ~ грузы - киранаш д1акхехьа

транспортировка ж д1адахьар, д1акхехьар

транспортник м транспортхо

транспортный, -ая, -ое транспортан; ~ые средства - транспортан г1ирсаш; ~ая авиация -

транспортан авиаци

трансформатор м эл. трансформатор

трансформаторный, -ая, -ое трансформаторан; ~ провод - трансформаторан тел

трансформация ж хийцар

трансформировать сов. и несов., что хийца

траншейный, -ая, -ое траншейн; ~ ров - траншейн саьнгар

траншея ж траншей; (канава) тж. саьнгар; солдаты копают ~ю - салташа траншей охку; ~я для водопроводных труб - хи далочу турбанийн саьнгар

трап м мор. лами; подать ~ к самолѐту - кеманна лами бала

трапеза ж уст. 1) (общий стол для еды в монастыре) шун 2) (приѐм пищи) даар 3) (еда) юург

трапециевидный, -ая, -ое трапецих тера, трапециха

трапеция ж трапеци

трасса ж 1) (направление) лар, трасса, некъ, сиз; ~ нефтепровода - нефть узу трасса 2) (дорога, путь) некъ,

трасса; автомобильная ~ - автомобилийн трасса; воздушная ~ - х1аваан некъ

трассировать сов. и несов. трасса билгалъян

трассирующий, -ая, -ее лар ен (или юьту); ~ая пуля - лар ен даьндарг

трата ж дайар; напрасная ~ времени - хан эрна яйар; ~ денег - ахча дайар

тра-та-та межд. т1а-т1а-т1а

тратить несов., что дайа; ~ много денег - дукха ахча дайа ; не трать лишних слов! -цхьа дош сов ца олу!

тратиться несов. 1) на кого-что (расходовать свои деньги) дайа 2) (расходоваться) дан

траулер м траулер

траулерный, -ая, -ое траулеран

траур м 1) 1аьржа 2) (одежда) 1аьржа духар; быть в ~е - 1аьржа дуьйхна хила; носить ~ - 1аьржа дуьйхна лела

траурный, -ая, -ое 1) 1аьржа духаран; ~ митинг - 1аьржа духаран митинг 2) перен. (мрачный) кхоьлина

трафарет м I) бустам, кеп; сделать по ~у - бустамца дан 2) перен. бустам; мыслить по ~у- бустамца ойла ян

трафаретный, -ая, -ое бустаман, кепан, бустамца дина (или даьккхина, диллина); ~ рисунок - бустаман сурт

трах межд. тахь

трахея ж анат. къамкъарг

трахнуть сов., кого-что, по чему, разг. б1ов-аьлла тоха; ~л выстрел - б1ов-аьлла топ елира; ~ть кого-л. по голове - тахь-аьлла цхьанна коьртах х1ума тоха; ~ть из ружья - гlaп-аьлла топ тоха

трахнуться сов. разг. гlaп-аьлла охьадаржа; тахь-аьлла д1акхета; ~ на землю - гlaп-аьлла охьаваржа; ~ головой о косяк - тахь-аьлла не1саг1их корта д1атоха

трахома ж мед. трахома, б1аьрган ун

трахомный, -ая, -ое мед. трахомин; трахома йолу

требование с I. (действие) схьадехар, т1едожор; т1едехар; по ~ю суда - суьдо т1едожорца 2. (условие)

т1едиллар; ~я устава - уставан т1едилларш 3. (запросы) ~я мн. - лехамаш; человек с высокими ~ями- лакхарчу лехамийн стаг 4. (документ) требовани; ~е на топливо - ягоргана требовани

требовательность ж лехамалла; ~ начальника - хьаькаман лехамалла; ~ к себе - ша лехамалле хилар

требовательный, -ая, -ое лехаме; ~ учитель - лехаме хьехархо; ~ читатель - лехаме ешархо

требовать несов. 1) чего от кого-чего схьадеха, т1едожо; ~овать помощи - г1о дар т1едожо; ~овать объяснения - кхетадар т1едожо 2) чего (нуждаться) эша, деза; это ~ует много времени -цунна дукха хан еза; больной ~ует покоя - дархочунна тем оьшу 3) кого-что (вызывать) т1едеха; начальник ~ует вас к себе - хьаькамо шу т1едоьху; ~-овать кого-л. в суд - цхьаъ суьде т1евеха

требоваться несов. оьшуш хила, эша; мне ~уется эта книга - суна xlapa книшка оьшу; на это ~уется много времени - цунна (или и дан) дукха хан оьшу; заводу ~уются рабочие - заводана белхалой оьшу

требуха ж чоко, чуьйраш

требушиный, -ая, -ое чоконан

тревога ж 1)(беспокойство) сагатдар; его охватила ~а - цо сагатдо; быть в ~е - сагатдеш (или сингаттаме) хила 2) (сигнал об опасности) орца [даккхар]; поднять (или бить) ~у - орца даккха; подняться по ~е- орцахдала

тревожить несов., кого-что 1) (волновать, беспокоить) сагатдайта; меня ~ит его болезнь - цамгаро сагатдо цуьнан 2)(нарушать покой) меттахъхьедан, меттахдаккха, ца дита; он ~ит меня - цо ца вуьту со; не надо его ~ить - меттах ма хьеве иза 3) (причинять боль) сагатдан; рана ~ит меня - чевно сагатдо сан

тревожиться несов. 1) (беспокоиться) сагатдан, сингаттаме хила; не ~жьтесь о нѐм - цунна са ма гатделаш 2) (затруднять себя) сагатдан, меттахъхен; прошу вас, не ~жьтесь! - меттахцахьер доьху аса шуьга!

тревожный, -ая, -ое 1) (выражающий тревогу) сингаттаме; ~ые думы - сингаттаме ойланаш; ~ые слухи - сингаттаме хабарш 2) (вызывающий тревогу) орцанан; ~ый гудок - орцанан гудок

трезвенник м разг. цамолург, молуш воцург

трезветь несов. (становиться трезвым) дастадала, меттадан

трезвон м 1) (звон) зов, горгалин тата 2) перен. разг. (пересуды, толки) хабар ; ~ в ушах у кого-л. - лергахь зов хила

трезвонить несов. 1) (о колоколах) бетта 2) перен. разг. (сплетничать) хабар даржо; ~ о чѐм-л. по всему городу - цхьаннах лаьцна йоллучу г1алахула хабар даржо 3) разг. (сильно звонить) дека, детта; с утра

трезвонит телефон - 1уьйранна дуьйна телефон ека; ~ в дверь — не1 етта

трезвость ж 1) (трезвое состояние) дехна цахилар, дахаза хилар 2) перен. кхетаме хилар

трезвучие с муз. кхо аз

трезвый, -ая, -ое 1) (не пьяный) дехна доцу, дахаза, дахазниг; он совершенно трезв - и-м ванне а мелла вац 2) перен. кхетаме; ~ый взгляд на вещи - х1уманех дика кхеташ хила; ~о (нареч.) смотреть на жизнь- дахарехь кхетаме хила

трезубец м кхолгу

трезубый, -ая, -ое кхо церг йолу

трек м спорт. трек

трековый, -ая, -ое спорт. трекан

трель ж йиш; ~и соловья - зарзаран эшарш, зарзар декар

трельяж м 1) (зеркало) куьзга, трельяж 2) (для растений) трельяж, бой

трельяжный, -ая, -ое трельяжан, куьзганан, бойнан

тренаж м тренаж: цирковой ~ - циркан тренаж

тренер м спорт. тренер

тренерский, -ая, -ое тренеран

трение с 1) хьекхадалар 2) мн. ~я перен. гамо

тренированность ж шарделла хилар

тренированный, -ая, -ое доьлла, 1амийна, кечам бина; ~ая собака - 1амийна ж1аьла; ~ые мускулы - йоьлла мускулаш

тренировать несов. 1) кого, спорт. 1амо, кечам бан 2) что (упражнять) долийта; ~ память - дагахь шардан

тренироваться несов. 1ама, дола; ~ в стрельбе - топ кхосса 1ама

тренировка ж 1. (по гл. тренировать) 1) 1амор 2) долийтар 2. (по гл. тренироваться) 1амар, долар 3. (занятие) тренировка; провести ~у - тренировка ян; проходить ~у - тренировких чекхвала

тренировочный, -ая, -ое 1емаш [лел]аден, 1емаш [духу]; ~ полѐт - 1емаш х1аваэ далар; ~ костюм - 1емаш лелаен костюм

тренога ж см. треножник

треногий, -ая, -ое см. трѐхногий

треножить несов., кого-что баргол тоха

треножник м очакх

трень-брень межд. разг. т1алк1а-т1илк1а

треньканье с разг. т1алк1а-т1илк1а дар

тренькать несов. разг. т1алк1а-т1илк1а дан; ~ на балалайке - балалайкн т1ехь т1алк1а-т1илк1а дан

трепанация ж мед. гам хьакхар

трепанг м зоол. трепанг

трепание с къаждар; ~ льна - воьта къаждар

трепанировать сов. и несов., кого-что, мед. гам хьакха; ~ череп - коьртах гам хьакха

трѐпаный, -ая, -ое 1) разг. (непричѐсанный) хьирчина; ~ые волосы - хьирчина месаш 2) разг. (поношенный) лелийна; ~ая шапка - лелийна куй 3) (о волокне) къаждина

трепать несов. 1) кого-что (приводить в беспорядок) хьерчо, ловзо; (дѐргать) д1асадетта, ийзо; ветер

треплет еѐ волосы - махо ловзайо цуьнан месаш; ~ кого-л. за волосы - цхьаьннан месаш ийзо 2) кого--что, разг. (поглаживать) куьг хьакха; (похлопывать) тоха, бетта; ~ по плечу - белша т1е куьг детта 3) что, разг. (одежду, обувь и т. п.) [лелийна] тишдан; ~ обувь - лелийна мачаш тишъян; нельзя ~ книги - книгаш йохо мегар дац 4) что (раздѐргивать волокно) къаждан; ~ лѐн - воьта къаждан; его треплет лихорадка- хоршано хьийзаво иза; ~ чьи- л. нервы - цхьаъ хьийзо; ~ языком - цадог1ург дийца; ~ чьѐ-л. имя - цхьаъ вийца

трепаться несов. 1) разг. (развеваться) леста; 2) разг. (изнашиваться) тишдала 3) прост. (врать, говорить глупости) бага леян, хабар дийца

трепач м, ~ка ж прост. хабарча

трепет м 1) (колебание, дрожание) дегадар; ~ листьев - г1аш дегадар 2) (волнение, страх) дохар; привести кого-л. в ~ - цхьаъ вохо

трепетать несов. 1) (колебаться, дрожать) леста, дега, дегадан; листья трепещут - г1аш дегадо 2) (испытывать волнение от переживаний) дегадан, дего; моѐ сердце трепещет - сан дог дегадо; ~ от радости- хазахетта вегаван; ~ при мысли о чѐм-л. - дагадеача вегаван 3) за кого-что, перед кем-чем, перен. (испытывать страх) дегадан; ~ за детей - берашна вегаван; ~ перед кем-л. - цхьанна хьалха вего

трѐпка ж 1) (волокна) къаждар 2) разг. (порка) човхор; дегадар; задать ~у кому-л. - цхьаъ вего ;~а нервов - синпхенаш талхор

трепыхаться несов. разг. деттадала; рыба ~ется на берегу - ч1ара беттало хийистехь

треск м 1) (резкий звук) къарс, къарш; ~ оружия - тоьпийн къарш; ~ огня - ц1аро къарс дар 2) перен. разг. (шумиха) г1овг1а; поднять шум и ~ - г1овг1а яккха ; с ~ом провалиться - юьхь1аьржах1отта; выгнать с ~ом - не1 каро ца ларош араэккхийта

треска ж (рыба) треска

трескать несов. прост. важа

трескаться 1 несов. эт1а, лелха; потолок ~ется- тхов лелхаш бу (или лелха); кожа на руках ~ется- куьйгийн чкъор лелха

трескаться 2 несов., чем (ушибаться) кхета; ~ головой о притолоку - корта тховх кхета

тресковый, -ая, -ое трескин

трескотня ж 1) тата, лелхар; ~ пулемѐтов - пулеметийн тата 2) разг. (болтовня) къар-къар

трескучий, -ая, -ее лелха; ~ие фразы - дезадеттар ; ~ий мороз - ц1ийза шело

треснутый, -ая, -ое лилхина, иккхина; ~ стакан - иккхина стака

треснуть сов. I) (издать звук) эккха 2) (дать трещину) эккха; кожа на руках ~ула - куьйгийн чкъор лилхина 3) кого-что, чем по чему, прост. (сильно ударить) эккхийта; ~уть по губам - бетах х1ума эккхийта ; хоть ~и- эккхахь а

треснуться сов., чем, разг. д1акхета (ушибиться); ~ головой - корта д1акхета

трест м трест

третейский, -ая, -ое: ~ суд - кхозлаг1чо ен кхел

третий, -ья, -ье 1. числ. кхоалг1а; ~ьего июня - кхоалг1ачу июнехь; ~ья страница - кхоалг1а aгlo; в ~ьем часу- кхоалг1ачу сохьтехь; ~ий час - кхоалг1а сахьт; половина ~ьего - кхоалг1ачун ах 2. в знач. сущ. ~ья ж (одна треть) кхоалг1аниг; одна ~ья - кхоалг1ачун цхьаъ; две ~ьих - кхаа декъах шиъ (или шиъ кхоалг1а) 3. в знач. сущ. ~ье с кхоалг1аниг (юург: компот, чай и. д1. кх.) из ~ьих рук - кхоалг1ачуьнгара; ~ье лицо- кхоалг1а юьхь

третировать несов., кого-что (обращаться с кем-л. свысока) куралла ян

третичный, -ая, -ое геол., мед. кхозлаг1а; ~ая форма болезни - цамгаран кхозлаг1а кеп; ~ая эпоха - кхозлаг1а эпоха; ~ый период - кхозлаг1а мур

треть ж кхоалг1а дакъа; ~ь года - шеран кхоалг1а дакъа; две ~и - кхаа декъах шиъ (или шиъ кхоалг1а)

третьегодичный, -ая, -ое лурчахлера; лурчахара

третьеклассник м, ~ца ж кхоалг1ачу классерниг

третьекурсник м, ~ца ж кхоалг1ачу курсерниг

третьесортный, -ая, -ое кхоалг1ачу сортан

треугольник м кхосаберг; прямоугольный ~ - нийса сенаш долу кхосаберг; равносторонний ~ - нийса аг1онаш йолу кхосаберг

треугольный, -ая, -ое кхо са болу

трефовый, -ая, -ое карт. къийган, 1аьржаб1аьрган

трефы мн. 1аьржаб1аьргаш

трѐхбалльный, -ая, -ое кхаа балан; ~ ветер - кхаа балан мох

трѐхглавый, -ая, -ое кхо корта болу; ~ змей (в сказках) - кхо корта болу саьрмик

трѐхгодичный, -ая, -ое кхаа шеран; ~ая учѐба - кхаа шеран дешар

трѐхгодовалый, -ая, -ое кхо шо даьлла, кхаара; ~ бык - кхаара сту

трѐхгранный, -ая, -ое 1) кхо са болу; ~ напильник - кхо са болу ков 2) мат. кхо са болу; ~ угол - кхо са болу маь1иг

трѐхдневный, -ая, -ое кхаа дийнан; в ~ срок - кхаа дийнахь

трѐхзначный, -ая, -ое кхаа хьаьрке; ~ое число - кхаа хьаьрке терахь

трѐхзубый, -ая, -ое см. трезубый; ~ые вилы - кхолгу

трѐхколѐсный, -ая, -ое кхо чкъург йолу; ~ велосипед - кхо чкъург йолу вилиспет

трѐхкомнатный, -ая, -ое кхо чоь йолу; ~ая квартира - кхо чоь йолу петар

трѐхкратный, -ая, -ое кхолха, кхузза; ~ое увеличение - кхузза доккха дар; ~ый чемпион - кхолха чемпион; в ~ом размере - кхолха

трѐхлетний, -яя, -ее 1) (о сроке) кхаа шеран 2) (о возрасте) кхо шо даьлла; ~ ребѐнок - кхо шо даьлла бер

трѐхмерный, -ая, -ое кхаа барамера

трѐхместный, -ая, -ое кхоъ хуу, кхо меттиг йолу; ~ самолѐт - кхоъ хуу кема

трѐхмесячный, -ая, -ое 1) (о сроке) кхаа беттан; ~ые курсы - кхаа беттан курсаш 2) (о возрасте) кхо бутт кхаьчна, кхо бутт болу; ~ый ребѐнок - кхо бутт кхаьчна бер

трѐхнедельный, -ая, -ое 1) (о сроке) кхаа к1иранан 2) (о возрасте) кхо к1ира кхаьчна, кхо к1ира долу; ~ ребѐнок - кхо к1ира кхаьчна бер

трѐхногий, -ая, -ое кхо ког болу

трѐхполье с с.-х. кхаа мурехь кха лелор

трѐхпроцентный, -ая, -ое кхаа процентан; ~ заѐм - кхаа процентан заѐм

трѐхразовый, -ая, -ое кхузза, кхузза долу; ~ое питание - юург кхузза яар

трѐхсложный, -ая, -ое лингв. кхо дешдакъа долу; ~ое слово - кхо дешдакъа долу дош

трѐхслойный, -ая, -ое кхо г1ат (или чкъор) долу; ~ пирог - кхо г1ат долу пирог

трѐхсменный, -ая, -ое кхузза хийцалун, кхо смена йолу; ~ая работа - кхаа сменера болх

трѐхсотлетие с 1) (промежуток времени) кхо б1е шо 2) (годовщина) кхо б1е шо кхачар

трѐхсотлетний, -яя, -ее кхо б1е шо долу, кхо б1е шо даьлла

трѐхсотый, -ая, -ое кхо б1олг1а

трѐхстволка ж (ружьѐ) кхолго

трѐхствольный, -ая, -ое кхолго йолу

трѐхстопный, -ая, -ое лит. кхаа стопан, кхо стопа йолу; ~ стих - кхо стопа йолу байт

трѐхсторонний, -яя, -ее 1) (с тремя сторонами) кхо aгlo йолу 2) (с участием трѐх сторон) кхааннан, кхо aгlo реза йолу; ~ее соглашение - кхаа а аг1онан барт

трѐхступенчатый, -ая, -ое кхаа т1ег1анан; ~ая ракета - кхаа т1ег1анан ракета

трѐхсуточный, -ая, -ое кхаа де-буьйсанан; ~ путь - кхаа де-буьйсанан некъ

трѐхтактный, -ая, -ое муз., тех. кхо такт йолу

трѐхтомник м кхаа томаниг

трѐхтонка ж разг. трѐхтонка

трѐхтонный, -ая, -ое 1) (весом в три тонны) кхо тонна деза 2) (для груза в три тонны) кхо тонна йоьду, кхо тонна ютту

трѐхтысячный, -ая, -ое числ. кхо эзарлаг1а

трѐхфазный, -ая, -ое кхо фаза йолу; ~ ток - кхо фаза йолу ток

трѐхцветный, -ая, -ое кхо бос болу, кхаа бесара; ~ флаг - кхаа бесара байракх

трѐхчасовой, -ая, -ое 1) кхаа сахьтан; ~ое собрание - кхаа сахьтан гулам 2) (назначенный на три часа) кхо сахьт даьлча [хуьлу]; ~ой поезд - кхо саьхьт даьлча хуьлу ц1ерпошт

трѐхчлен м мат. трѐхчлен, кхолха член

трѐхчленный, -ая, -ое мат. трѐхчленан, кхолха членан

трехъязычный, -ая, -ое кхо мотт болу, кхаа меттан

трѐхэтажный, -ая, -ое кхузза т1ек1елдина; ~ дом - кхузза т1ек1елдина ц1а

трѐшка ж, трѐшница ж прост. кхо сом, кхаа соьман кехат

трещание с лелхар, эт1ар

трещать несов. 1) (издавать треск) лелха; (о насекомых) ц1ар-ц1ар дан; дрова ~ят в печи - дечиг пешахь лелха; кузнечики ~ат - цаьпцалгаша ц1ар-ц1ар до 2) перен. разг. (болтать) бага етта, т1ур ботта 3) перен. (быть под угрозой распада) талха; дело ~ит по всем швам - массо a aгlop a телхаш лаьтта г1уллакх ; у меня сильно голова ~ит - корта эккха боллу сан

трещина ж 1) дот1ана, дат1ар, эккхар; покрытый ~ами - лилхина 2) перен. талха долар; их дружба дала ~у- церан доттаг1алла талха доьлла трещотка ж к1арк1ар

три 1 числ. (трѐх, трѐм, тремя) кхоъ; два-~ - шиъ-кхоъ; ~ тысячи - кхо эзар; за ~ - кхааннах; на ~ - кхаанна; по ~ - кхоккха

три 2, трите повел. накл. от тереть

трибун м трибун

трибуна ж в разн. знач. трибуна; выступить с ~ы - трибунера къамел дан; ~ы стадиона - стадионан

трибунаш; литературная ~а - литературин трибуна

трибунал м трибунал; военный ~ - т1еман трибунал

тригонометрический, -ая, -ое тригонометрин, тригонометрически; ~ие функции - тригонометрин функцеш

тригонометрия ж тригонометри

тридевятый, -ая, -ое: ~ое царство - исс ломал дехьара элан мохк

тридевять: за ~ земель - исс ломал дехьара мохк

тридцатилетие с I) (период) ткъе итт шо 2) (годовщина) ткъе итт шо кхачар

тридцатилетний, -яя, -ее 1) (о сроке) ткъе итт шеран; ~яя война - ткъе итт шеран т1ом 2) (о возрасте) ткъе итт шо долу, ткъе итт шо кхаьчна

тридцатый, -ая, -ое числ. ткъе уьтталг1а; ~ое января - ткъе уьтталг1а январь; ~ого декабря - ткъе уьтталг1ачу декабрехь; в начале ~ых годов - ткъе уьтталг1ачу шерийн юьххьехь; в конце ~ых годов - ткъе уьтталг1а шераш чекхдовлуш; ткъе уьтталг1ачу шерийн чаккхенгахь

тридцать числ. (тридцати, тридцатью) ткъе итт; ~ тысяч - ткъе итт эзар; лет ~ тому назад - ткъе итт шо гергга хьалха; ему лет ~ - цуьнан ткъе итт шо хир ду; ему под ~ - цуьнанан ткъе итт шо гергга хир ду; ему за ~ - цуьнан ткъе итт шо сов хир ду; в тридцати километрах от города - г1алина ткъе итт километр гена (или г1алара д1а ткъе итт километр)

трижды нареч. кхузза; ~ три - девять - кхузза кхоъ исс ду; я ~ ему говорил - аса кхузза аьлла цуьнга ; ~ проклятый - кхузза не1алт хилла

трико с нескл. 1) (шерстяная ткань) шал, трико 2) (одежда) трико 3) (женские панталоны) хеча

трикотаж м 1) текст. трикотаж 2) собир. (изделия) трикотаж

трикотажник м, ~ца ж трикотажхо

трикотажный, -ая, -ое трикотажан; ~ая фабрика - трикотажан фабрика; ~ые изделия - трикотажан х1уманаш

триллион м триллион

трилогия ж трилоги

тринадцатый, -ая, -ое числ. кхойтталгla; ~oe число - кхойтталг1а терахь; ему пошѐл ~ый год - кхойтталг1а шо доладелла цуьнан

тринадцать числ. кхойтта; ~ тысяч - кхойтта эзар

трио с нескл. муз. трио

триппер м триппер (см. гонорея)

триста числ. (трѐхсот, трѐмстам, тремястами, о трѐхстах) кхо бIe; ~ тысяч - кхо б1е эзар

тритон м зоол. тритон

триумф м триумф

триумфальный, -ая, -ое триумфальни, триумфан, сийлахь-толаме; ~ые ворота - триумфан ков; ~ое шествие - сийлахь-толаме буьйлабалар

трихина, трихинелла ж кхоьба

трихинеллѐз м, мед., вет. трихинеллѐз, кхоьба латар

трихинеллѐзный, -ая, -ое трихинеллѐз йолу, кхоьбанаш летта

тро

трогательность ж доглазамалла

трогательный, -ая, -ое доглазаме; ~ рассказ - доглазаме дийцар

трогать несов. кого-что 1) куьг тоха, хьедан; руками не ~! - куьйгаш ма детта!; не ~ кого-л.- цхьаъ ца хьеван 2) (вызывать сочувствие) дог лаза; ~ кого-л. до слѐз - цхьаьннан воьлхучу т1е воккхуш, дог лазо; это меня не трогает - цунах дог ца лозу сан 3) (начинать движение) дуьйладала (пешком); д1аяхийта (на чѐм-л.); трогай!- д1аяхийта!

трогаться несов. см. тронуться 1

трое (троих, троим) числ. собир. кхоъ; ~ суток - кхо де-буьйса; их было ~ - уьш кхоъ вара

троеборье с спорт. кхолха къовсам

троекратный, -ая, -ое (повторенный три раза) кхузза; (утроенный) кхолха; ~ое «ура!» - кхузза «ура!»

троечник м, ~ца ж разг. кхаанча

троиться несов. кхолха хила (или хета); ~ся в глазах - б1аьргашна кхолха хета

троица ж 1) рел. троица 2) разг. (трое) кхоъ, кхо стаг

тройка ж 1) разг. (цифра) кхоъ 2) (отметка) кхоъ; получить ~у по математике - математикина кхоъ даккха 3) (карта) кхо б1аьрг, кхаанча 4) (лошади) кхо говр

тройной, -ая, -ое кхолха; в ~ом размере - кхолха

тройня ж кхо бер; родить ~ю - кхо бер дан

тройственность ж кхолхалла

тройственный, -ая, -ое кхолха; ~ союз - кхолха барт

тройчатка ж кхолго

троллейбус м троллейбус

троллейбусный, -ая, -ое троллейбусан; ~ парк - троллейбусийн парк

тромб м мед. тромб, детта ц1ий

тромбон м муз. тромбон, зурма

тромбонист м тромбонча, тромбонист

трон - тарон, таро йолучуьнан меттиг, иза хила мега кечдина г1ант баьрччехь ле паччахьалла долучуьна г1ант.

тронуть сов. 1) кого-что (прикоснуться) куьг тоха, д1ахьакхадала, хьакхадала 2) кого-что, перен. (беспокоить) хьедан; не тронь его! - ма хьеве иза! 3) кого-что, перен. (взволновать) дог лазийта, дог даша 1аткъа; его рассказ ~л меня до слѐз - цуьнан дийцар велххал 1аьтоъира суна; цуьнан дийцаро воьлхучу т1е ваьккхира со 4) что, разг. (попортить) кхета, хьакхадала, талхо; фрукты ~ло морозом- стоьмех шело кхетта 5) разг. (начать движение) новкъадовла, д1адуьйладала

тронуться сов. I) меттахъхьан, д1адоладала, дала; ~ться в путь - новкъа вала; поезд ~лся - ц1ерпошт йолаелла (или д1айолаелла); он не ~лся с места - и меттах а ца ваьлла (или меттах а ца хьайна); лѐд ~лся прям. и перен. - ша меттахбаьлла 2) перен. разг. (сойти с ума) ларт1ара дала

тропа ж тача; горные тропы - ламанан тачанаш

тропик м I) тропик; ~ Рака - Ракан тропик; ~ Козерога - Козероган тропик 2) мн. ~и - тропик

тропинка ж [некъан] тача; идти ~ой (или по ~е) - тачихула даха

тропический, -ая, -ое тропически, тропикан, тропикера; ~ая жара - тропикан йовхо; ~ая лихорадка -

тропикан (или йовхонан) хорша

трос м мор., тех. трос

тросовый, -ая, -ое тросан

тростинка ж эрз (цхьа г1ад); она как ~ - эрз санна ю иза

тростник м эрз ; сахарный ~ - шекаран эрз

тростниковый, -ая, -ое эрзан; ~ сахар - шекаран эрзан шекар

трость ж 1асалг

тротуар м тротуар

трофей м х1онс

трофейный, -ая, -ое х1онсан; ~ое оружие - х1онсан герз

троцкизм м полит. троцкизм

троцкист м полит. троцкист, троцкизмхо

троцкистский, -ая, -ое троцкистийн; троцкизман, троцкистски

троюродный, -ая, -ое: ~ый брат, ~ая сестра - маьхча

троякий, -ая, -ое кхаа востара, кхолха; ~ смысл - кхаа востара маь1на

труба ж 1) бирг1а, турба; водосточная ~ - хи д1адохуьйту бирг1а; ~ы заводов - заводийн турбанаш 2) муз. зурма; играть на ~е - зурма лакха ; вылететь в ~у - х1аллакьхила

трубач м зурманча

трубить несов. 1) что, во что лакха; ~ить в трубу - зурма лакха; ~ить сбор - зурманца т1егулбан 2) (звучать) дека; трубы ~ят - зурманаш ека 3) о ком-чѐм, перен. разг. д1акхайкхо, дийца; об этом деле все ~ят - и г1уллакх массара а дуьйцуш ду

трубка ж 1) турба; резиновая ~а - резинкин турба; электронно-лучевая ~а (телевизора) электрон- з1енаран турба; свернуть бумагу ~ой (или в ~у) кехатах топ ян 2) (телефонная) луьлла 3) (курительная) луьлла 4) (для вдувания воздуха при разжигании огня) х1упъэриг

трубный, -ая, -ое 1) бирг1анан, турбанийн; (изготовляющий трубы) бирг1анаш (или турбанаш) ен 2) (грубый) турбанан [санна]; ~ звук - турбанан санна аз

труболитейный, -ая, -ое бирг1анаш (или турбанаш) ен; ~ завод - турбанаш ен завод

трубопровод м турбанаш яхкар

трубопрокатный, -ая, -ое бирг1анаш (или турбанаш) ен; ~ стан - турбанаш ен чарх

трубопрокатчик м турбанашъярхо

труборез м бирг1анаш (или турбанаш) хедорг

трубочист м турбанаш ц1анйийриг

трубчатый, -ая, -ое бирг1анах (или турбанах) тера, турба санна

труд м 1) къинхьегам, болх; жить своим ~ ом - шен къинхьегамах даха; физический ~ - куьйган къинхьегам; умственный ~ - а хьекъалца болх; наѐмный ~ - йолан болх; общественно полезный ~ - юкъараллин пайдехьа болх; орудия ~а - къинхьегаман г1ирсаш; производительность ~а - къинхьегаман эвсаралла 2) (усилие) къахьегар, къинхьегам; положить на что-л. много ~а - цхьана х1уманна т1ехь дукха къахьега; это стоило мне больших ~ов - сан дукха къахьега дийзира цу т1ехь; без ~а - къа а ца хьоьгуш; он с ~ом понимает вас- шух халла кхета иза; с ~ом подняться - халла хьалаг1атта; идти с ~ом - халла даха; напрасный ~ - эрна къинхьегам 3) (произведение) болх; печатный ~ - зорба тоьхна болх; научный ~ - 1илманан болх; ~ы научного общества - 1илманан юкъараллин белхаш ; без ~а не вытащишь и рыбки из пруда посл. - къа ца хьегча, моза а белур бац

трудиться несов. 1) (заниматься трудом) къахьега; ~ на благо Родины- Даймехкан ни1матан дуьхьа къахьега 2) над чем (делать, заниматься) къахьега; ~ над книгой - книшки т1ехь къахьега; ~ над задачей - задачи т1ехь къахьега 3) с отриц. и с неопр. (затруднять себя) къахьега; он и не трудился понять - хаа г1ерташ къа ца хьийгира цо

трудно 1. нареч. хала; ему ~ понять вас - цунна хала ду шух кхета; ~ поверить этому - цунах теша хала ду 2. в знач. сказ. хала хила; ему ~ здесь - цунна хала ду кхузахь

трудновоспитуемый, -ая, -ое 1амо хала; ~ ребѐнок - 1амо хала бер

труднодоступный, -ая, -ое т1екхача хала

труднопроходимый, -ая, -ое лела хала; ~ая местность - лела хала меттиг

трудность ж хало; ~и пути - некъан халонаш; встретиться с ~ями - халонаш т1е1иттаяла

трудный, -ая, -ое хала; ~ая работа - хала болх; эта задача ~а для меня - иза суна хала задача ю; ~ый путь- хала некъ; ~ое положение - хала хьал; ~ый ребѐнок - хала бер

трудовой, -ая, -ое 1) белхан, къинхьегаман; ~ой договор - къинхьегаман договор; ~ой день - белхан де; ~ая дисциплина - белхан низам 2) (живущий своим трудом) къинхьегаман; ~ой народ - къинхьегаман хьалкъ; ~ая жизнь - къинхьегаман дахар ; ~ая книжка - къинхьегаман книшка

трудодень м белхан де, къинхьегаман де

трудоѐмкий, -ая, -ое къинхьегаме; механизация ~их работ - къинхьегаме белхаш т1ехь механизаци яр

трудолюбивый, -ая, -ое балхана т1ера, къинхьегамна т1ера, болх беза[ш долу]

трудолюбие с балхана т1ера хилар, къинхьегамна т1ера хилар, болх безар

трудоспособность ж къахьегадалар; потеря ~и - къа ца хьегалуш талхар

трудоспособный, -ая, -ое къахьегалу[ш], болх балун, къахьегалун, болх балу[ш долу]; ~ое население- болх балун бахархой

трудоустройство с балха xloттop, болх балар

трудяга м и ж разг. къинхьегамча

трудящийся, -аяся, -ееся 1. къахьоьгу, къинхьегаман; ~иеся массы - къинхьегаман халкъаш 2. в знач. сущ. ~иеся мн. къинхьегамхой; власть ~ихся - къинхьегамхойн 1едал

труженик м, ~ца ж къинхьегамхо

трунить несов., над кем-чем, разг. дела, забарш ян, бегаш бан; ~ над хвастуном - хестамчех вела

труп м дакъа (человека); елла х1ума (животного) ; только через мой ~! - сан докъа т1ехула а даьллий бен!

трупный, -ая, -ое докъан; ~ запах - докъан хьожа

труппа ж труппа

трус м к1илло, стешха стаг, осала (или кхоьруш) верг

трусики мн. трусеш

трусить несов. кхера, озадала; ~ перед опасностью - кхерамах озадала; не трусь! - кхера ма ло!

трусить 1 несов., что [охьа]дего; ~ муку из мешка - гали чуьра дама охьадего

трусить 2 несов. разг. (бежать рысцой) чабол эца, чаболехь даха; лошадь ~т по дороге - говр чаболехь йог1у новкъахула; старик ~т на ишаке - вира т1ехь чабол эцна вог1у воккха стаг

труситься несов. разг. охьадегадала, 1ена

трусиха женск. к трус

трусливость ж осалалла, стешхалла

трусливый, -ая, -ое осала, стешха, кхоьру; ~ый заяц - стешха пхьагал; ~ое чувство - осала синхаам

трусость ж стешхалла, кхерар, осалалла

трусца ж чабол; бежать ~ой - чаболехь дада

трусы мн. трусеш

трут м к1ожам

трутень м 1) (самец пчелы) жуккар 2) перен. (живущий за чужой счѐт) жуккар

трутовик м к1ожам

труха ас 1) кегаш, хьардаш; превратиться в ~у - кегаш хила 2) перен. разг. кегаш; у него ~а в голове- коьртехь кегаш ю цуьнан

трухлявый, -ая, -ое дахкаделла

трущоба ж 1) (жилище) лаппаг1а 2) (труднопроходимое место) луьсте, пане 3) (захолустье) нацкъаре

трын-трава в знач. сказ. разг.: ему всѐ ~ - цунна дерриг а х1умма а доцург ду

трюк м прям. и перен. трюк; акробатический ~ - акробатийн трюк; дипломатический ~- дипломатийн трюк

трюм м мор. трюм

трюмный, -ая, -ое трюман; ~ое помещение - трюман чоь

трюмо с нескл. трюмо

тряпица ж бехчалг, т1елхиг

тряпичник м, ~ца ж т1елхигаш лехьорг

тряпичный, -ая, -ое 1) бехчалган; ~ый мячик - бехчалгийн буьрка 2) перен. (слабовольный) мела, бехчалган; ~ая душа - бехчалган са

тряпка ж 1) бехчалг; (для мытья, вытирания) горгам 2) чаще мн. ~и разг. ирон. (о нарядах) бехчалгаш, т1елхигаш 3) перен. разг. (о человеке) бехчалг

тряпочный, -ая, -ое бехчалгийн

тряпьѐ с собир. бехчалгаш, т1елхигаш

трясина ж прям. и перен. уьшал

трясинный, -ая, -ое уьшалан

тряска ж вовшахдеттар

тряский, -ая, -ое 1) хартмарте; ~ая дорога - хартмарте некъ 2) вовшахветта; ~ая телега - вовшахветта ворда

трясогузка ж готанан хьоза, коскус-хьоза; (горная) можа хьоза

трясти несов. 1) кого-что вовшахдетта, дегадан; ~ти ковѐр - куз бего; не ~и стол - стол ма егае; ~ти руку - куьг дего; нас сильно ~ло в телеге - вордано тхо ч1ог1а вовшахдеттара 2) чем лесто; ~ти ногой - ког лесто; ~ти головой - корта лесто 3) безл. (вызывать дрожь) дегадан; его ~ѐт лихорадка - хоршано вегаво иза; его ~ѐт от страха - кхеравелла вегаво иза

трястись несов. 1) (дрожать, колебаться) дего, дегадала, леста; деревья трясутся от ветра - дитташ махехь дега 2) (ехать на чѐм-л. тряском) вовшахдетта; ~ на телеге - ворданахь вовшахдетта 3) (испытывать дрожь) дего; ~ от холода - шелонна дего; ~ от страха - кхераделла дего 4) над кем-чем (бояться что-л. утратить) дега, дегадан; ~ над каждой копейкой - xlop кепека т1ехь дегадан

тряхнуть однокр., кого-что, чем вовшахтоха, дегадан, ласто; ~ головой - корта ласто ; ~ стариной - къоналла дагалаца

тряхнуться однокр. дегадала, ласта, вовшахкхета

тсс межд. тшиш

ту

туалет м 1) (одежда) бедар, духар; роскошный ~ - деза духар 2) (столик с зеркалом) туалет 3) (уборная) хьаштаг1а, нишке

туалетный, -ая, -ое 1) (для совершения туалета) туалетан; ~ые принадлежности - туалетан х1уманаш; ~ое мыло - хьожа йог1у саба 2) в знач. сущ. ~ая ж нишке, хьаштаг1а

туберкулѐз м мед. туберкулѐз, йовхарийн цамгар; ~ лѐгких - йовхарийн цамгар

туберкулѐзник м, ~ца ж разг. туберкулѐз ерг, йовхарийн цомгархо

туберкулѐзный, -ая, -ое 1) йовхарийн цамгаран, туберкулѐзан 2) (больной) туберкулѐз йолу, йовхарийн цамгар йолу

тувинский, -ая, -ое тувинийн; ~ язык - тувинийн мотт

тувинцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж тувин) тувинаш

туго 1. нареч. 1) (крепко) ч1огг1а, т1екъевллина; ~ завязать - ч1огг1а д1адехка; 2) (плотно) та11ош; ~ набить мешок - та11ош гали дуза; 3) (с трудом) халла; дело продвигается ~ - г1уллакх халла д1адоьду 2. в знач. сказ. безл. (плохо) хала, вон; ему приходится ~ - хала ду цунна; с деньгами у него ~ - ахчанца г1уллакх вон ду цуьнан ; ~-натуго - ч1огг1а къевлина; ч1огг1а ч1аг1дина; ~ натуго затянуть ремень - ч1огг1а къевлина доьхка т1еоза

тугой, -ая, -ое 1) (сильно натянутый) дуьйлина, ч1ог1а; ~ая пружина - ч1ог1а 1ад 2) (плотный) онда, т1екъевлина, ч1ог1a; ~ая коса - онда ч1аба; ~ой пояс - т1екъевлина доьхка; ~ой мяч - онда буьрка ; он туг на ухо - лергана онда ву и

тугоплавкий, -ая, -ое хала лела; ~ металл - хала лела металл

тугоухий, -ая, -ое лергана онда

тугрик м тугрик

туда нареч. цига; идите ~ - цига д1аг1о; ~ и обратно - цига а, юха а; цигий, юхий; я не ~ попал - цига ца кхаьчна со ; и он ~ же! - иза а ву-кх цу т1ехь!; ни ~ ни сюда - д1а а, схьа а доцуш; ~ ему и дорога - цунна хила деззарг ду иза; ~-то он и поехал - цига ма ваха иза

туда-сюда 1. нареч. д1а-схьа, цигий-юхий 2. в знач. сказ. разг. (так себе, сносно) цхьана aгlop дилла мага; это ещѐ ~ - иза-м цхьана aгlop дилла а мегар ду

туевый, -ая, -ое туян; ~ лес - туян хьун

туже сравн. ст. от тугой и туго ондаха, ч1ог1аха

тужить несов., по ком-чѐм, о ком-чѐм, разг. холчудаха, холчудожа; не ~е о нѐм! - цунна холчу ма г1олаш!

тужиться несов. разг. г1орта

тужурка ж тужурка

туз м 1) карт. т1уз 2) перен. разг. (влиятельный человек) т1уз; финансовые ~ы - финансийн т1аззаш

туземец м, ~ка ж махкахо

туземный, -ая, -ое мехкан; ~ое население - мехкан бахархой

тузить несов., кого, разг. буй хьакха

тузлук м берам

тук 1 межд. т1ох; ~-тук - т1ох-т1ох

тук 2 м (сало, жир) хьакхар

тукать несов., кого-что, во что и без доп., прост. (ударять) детта, т1ох баха

туловище с г1ад

тулуп м керч

тумак м разг. буй, буй тохар; надавать ~ов кому-л. - цхьанна буйнаш детта

туман м дохк; на дворе ~ - арахь дохк ду; ~ рассеивается - дохк д1асадаьржаш ду; ~ поднимается - дохк долуш ду ; напустить ~у - бода хеца; быть в ~е - боданехь хила; видеть словно в ~е - боданехь санна ган; у него ~ в голове - цуьнан коьрта чохь бода бу

туманить несов., что 1) (застилать собой— о тумане) баддан, кхоло, дохк х1отто, бодане дан 2) перен. (взгляд, сознание и т. п.) баддан, бодане дан, кхоло

туманиться несов. 1) (застилаться туманом) баддала, кхола, дохк xloттa, бодане хила 2) перен. (о взгляде, сознании и т. п.) баддала, бодане хила, кхола

туманность ж 1) (скопление тумана) дохк 2) астр. (скопление звѐзд) тача 3) перен. (неясность) бода, бодане хилар

туманный, -ая, -ое 1) дохк долу; ~ая погода - дохк долу хенан х1оттам 2) перен. (неясный) бодане [долу]; объяснить в ~ых выражениях - бодане кхето

тумба ж 1) (столбик у тротуара) б1ог1ам 2) (подставка) тумба 3) м и ж, перен. прост. (нерасторопный человек) б1ог1ам

тумбочка ж уменьш. от тумба 1, 2 тумбочка; ~ для телевизора - телевизоран тумбочка

тунгусский, -ая, -ое уст. тунгусийн; см. эвенкийский

тунгусы мн. (ед. ~с м, ~ска ж уст. тунгус) тунгусаш; см. эвенки

тундра ж тундра

тундровый, -ая, -ое тундрера, тундран; ~ое животное - тундрера дийнат

тунец м зоол. тунец

тунеядец м, ~ка ж гайча хьарамхо, гайшик, жуккар

тунеядство с хьарам яар, хьарамалла, жуккаралла

туннель м туннель, тоннель

туннельный, -ая, -ое туннелан, тоннелан

тунцовый, -ая, -ое тунецан

тупеть несов. артдала, артлуш хила

тупик м 1) (улица) к1ажбухе 2) ж.-д. к1ажбухе 3) перен. (безвыходное, положение) тупик; зайти в ~, стать в ~, оказаться в ~е - тупикехь хила, тупике даха; найти выход из ~а - тупиках к1елхьардолуьйла каро; поставить кого-л. в ~ - цхьаъ тупике х1отто

тупить несов., что артдан, артдеш хила

тупиться несов. артдала, артлуш хила

тупица м и ж разг. аьрта стаг, тунтал

тупоголовый, -ая, -ое разг. корта 1овдал

тупой, -ая, -ое в разн. знач. аьрта; ~ая пила - аьрта херх; ~ой конец - аьрта юьхьиг; ~ая боль - аьрта лазар; он ужасно туп - иза 1аламат аьрта ву; ~ой взгляд - аьрта хьажар ; ~ой угол мат. - аьрта са

тупоконечный, -ая, -ое аьрта юьхьиг йолу

тупомордый, -ая, -ое аьрта муц1ар йолу, муц1ар аьрта

тупоносый, -ая, -ое аьрта мара болу, мара аьрта; ~ые ботинки - мара аьрта батенкаш

тупость ж (глупость) аьрталла, аьрта хилар

тупоугольный, -ая, -ое аьрта са болу; ~ треугольник - аьрта са болу кхосаберг

тупоумие с хьекъалан аьрталла

тупоумный, -ая, -ое аьрта, хьекъал аьрта

тур 1 м 1) (один круг танца) бал; ~ вальса - вальсан бал 2) спорт. (часть состязания) тур, мур; второй ~ шахматной игры - шахматех ловзаран шолг1а мур 3) перен. мур, тур; выборы в два ~а - шина муьрехь харжамаш

тур 2 м (горный козѐл) хьех; (самец) масар; (самка) шо

тура ж шахм. тура, ладья, б1ов

турбаза ж (туристская база) турбаза (туристийн база)

турбина ж турбина, бера

турбинный, -ая, -ое турбинин; ~ завод - турбинийн завод

турбинщик м турбинахо

турбовинтовой, -ая, -ое турбовинтан; ~ самолѐт - турбовинтан кема; ~ двигатель - турбовинтан двигатель

турбогенератор м турбогенератор

турбореактивный, -ая, -ое ав. турбореактивни; ~ самолѐт - турбореактивни кема; ~ двигатель-

турбореактивни двигатель

турбостроение с турбинаш яр

турбостроительный, -ая, -ое турбинаш ен; ~ая техника - турбинаш ен техника

турецкий, -ая, -ое туркойн; ~ язык - туркойн мотт

туризм м (вид спорта) туризм; горный ~ - лаьмнийн туризм

турий, -ья, -ье хьехан; ~ий рог - хьехан ма1а

турист м турист

туристка ж туристка

туристский, -ая, -ое туристан; туризман, туристски; ~ая база - туристийн база

турки мн. (ед. ~ок м, ~чанка ж турко) туркой

туркменский, -ая, -ое туркменийн

туркмены мн. (ед. ~н м, ~нка ж туркмен) туркменаш

турмалин м турмалин

турмалиновый, -ая, -ое турмалинан; ~ перстень - турмалинан ч1уг

турне с нескл. турне ; отправиться в ~ - турне ваха; совершить ~ по стране - махкахула турне ян

турник м спорт. турник

турникет м турникет, бера

турнир м турнир; шахматный ~ - шахматийн турнир; ~ по хоккею с шайбой - хоккей-шайбин турнир

турнирный, -ая, -ое турниран; ~ая таблица - турниран у

турпал м (богатырь, герой народного эпоса) турпал

турусы мн. прост. хабарш, аьшпаш; разводить ~ - хабарш даржо

турчанка ж см. турки

тусклый, -ая, -ое беда; ~ое стекло - беда аьнгали; ~ый свет - беда серло; ~ые глаза - беда б1аьргаш; лампочка светит ~о (нареч.) - лампа беда йогу

тускнеть несов. 1) (становиться тусклым) кхола, баддала; серебро ~ет - дети кхулу 2) перен. (меркнуть) кхола, баддала; талант его ~ет - цуьнан пох1ма кхулуш ю; всѐ это ~ет перед...- xlapa дерриг а... хьалха кхулу

тускнуть несов. разг. см. тускнеть

тут нареч. 1) (о месте) кхузахь; я пойду, а ты подожди ~- со д1авоьду, ткъа ахьа собар де кхузахь 2) (о времени) эццахь; он тут же ушѐл - эццахь и д1авахара 3) (к тому же) цул совнаха, цу т1ехула ; не тут-то было! - аьттехьа а дацара!

тутовник м (дерево) комарийн дитт; (плоды) комар

тутовод м комаршлелорхо

тутоводство с комаршлелор

тутоводческий, -ая, -ое комарш лелаен

тутовый, -ая, -ое комаран, комарийн; ~ое дерево - комарийн дитт; ~ый шелкопряд - саллар

туф м геол. туф

туфли мн. (ед. ~я ж туфли) туфлеш; домашние ~и - чохь лелаен туфлеш

тухлый, -ая, -ое дахкаделла; ~ые яйца - дахкаделла xloaш; ~oe мясо - дахкаделла жижиг

тухлятина ж яхкаелла х1ума; (запах) хьожа

тухнуть 1 несов. (гаснуть) д1адан, д1адовш хила; лампа ~ет - чиркх д1абовш бу

тухнуть 2 несов. (портиться) талха, дахкадала, хьожа кхета, дахкалуш хила; мясо ~ет - жижиг хьожа кхеташ ду

туча ж 1) марха; дождевые ~и - дог1анан мархаш; небо покрылось ~ами - стигал мархаша д1алаьцна; над нами нависли (или собрались) ~и - тхуна т1ехула мархаш гулъелира 2) перен. (множество) мархаш; ~и комаров - чуьркийн мархаш ; ~а ~ей - бода санна кхоьлина; он ходит ~а ~ей - бода санна кхоьлина лела и

тучевой, -ая, -ое мархан, мархийн

тучнеть несов. 1) (становиться полным) тайна хила, тадала, стамдала, т1едан 2) (становиться плодородным) хьандала (о земле); дуза (наполняться, наливаться — о колосьях)

тучность ж 1) (полнота) тайна хилар, тадалар 2) (плодородие; сочность) хьена хилар

тучный, -ая, -ое 1) (полный) тайна, дег1алахь, таделла; он очень тучен - иза ч1ог1а дег1алахь ву 2) (плодородный; сочный) хьена; ~ая земля - хьена латта; ~ые луга - хьена цанаш; ~ая трава - хьена буц

туш м муз. туш; сыграть ~ - туш лакха

туша ж 1) чарх; коровья ~а - аьттан чарх 2) перен. разг. йозалла; навалиться всей ~ей на кого-л. - шен йозаллица цхьанна т1евижа

тушевать несов. что 1)(накладывать тени) 1индаг1аш дан; туш хьакха; ~ рисунок - суьрта т1ехь 1индаг1аш дан 2)перен. (замять, оставить в тени) кхоло, баддан

тушеваться несов. разг. (робеть) озадала; (смущаться) эхь хета

тушѐвка ж 1индаг1аш дар

тушение с д1адайар; ~ пожара - ц1е д1аяйар

тушѐнка ж разг. тушѐнка

тушѐный, -ая, -ое ц1ийдина (кхехкийна); ~ое мясо - ц1ийдина жижиг

тушить 1 несов., что д1адайа; ~ лампу- лампа д1аяйа; ~ свет - серло д1аяйа; ~ газ- газ д1аяйа; ~ пожар - ц1е д1аяйа

тушить 2 несов., что, кул. ц1ийдан; ~ капусту - копаста ц1ийян

тушиться несов. кул. ц1ийдала

тушканчик м зоол. г1амаран пхьагал, реже лаьттан пхьагал

тушь ж тушь, шекъа

туя ж туя

тщ

• тщательность ж леррина хилар; делать что-л. с большой ~ю - цхьа х1ума ч1ог1а леррина дан; ~ в работе- балхахь леррина хилар

• тщательный, -ая, -ое леррина [долу]; ~ уход за посевами - ялташ леррина лелор

• тщедушие с см. тщедушность

• тщедушность ж заь1апалла, г1орасизалла

• тщедушный, -ая, -ое заь1апе, г1орасиз

• тщеславие с дозалла

• тщеславный, -ая, -ое дозаллин

• тщетность ж эрна хилар

• тщетный, -ая, -ое эрна; ~ая надежда - эрна сатийсар

ты

ты (тебя, тебе, тобою, о тебе) мест. личн. хьо; ты ему слово— он тебе два - цхьа дош ахь (эрг. п.) цуьнга алахь, цо шиъ дуьхьал олу; ты слышишь? - хьуна (дат. п.) хезий?; тебя там не было - хьо (им. п.) цигахь вацара; это касается тебя - иза хьох (вещ. п.) хьакхалуш ду; это принесли тебе - xlapa хьуна еана; я хорошо тебя вижу - суна хьо дика го; он приехал с тобой? - иза хьоьца (оруд. п.) веана?; речь шла о тебе - къамел хьох лаьцна дара; это ты сделал? - xlapa ахь дина? ; вишь ты - хьажахьа; быть с кем-л. на «ты» - цхьаьнца эвхьаза хила

тыкать 1 несов. 1) что во что (вонзать) [чу]1итта, [охьа]1итта; ~ колья в землю - лаьттах хьокхий 1итта 2) чем во что (ударять) [д1а]1итта; ~ палкой в землю - г1аж лаьттах 1итта 3) (постоянно напоминать) 1итта ; ~ пальцем на кого-л. - цхьанна тle п1елг эхьа; ~ в глаза - дуьхьалдетта

тыкать 2 несов. разг. (говорить кому-л. «ты») ты баха

тыкаться несов. 1) (наталкиваться на что-л.) т1е1иттадала, д1адеттадала 2) разг. (суетливо метаться) д1асаида

тыква ж г1абакх; ~ декоративная - туьта

тыквенный, -ая, -ое г1абакхан; ~ые семечки - г1абакхан х1уш; ~ая каша - г1абакхан худар

тыл м 1) (задняя часть чего-л.) т1ехье, т1ехьашкахье 2) воен. тыл, т1аьхьашхуле; в ~у врага - мостаг1чун

тылехь; напасть с ~а - т1ехьашхула т1елата

тыловик м тылахо

тыловой, -ая, -ое тылера, тылан; ~ые воинские части - тылера б1ахойн дакъош

тыльный, -ая, -ое т1ехьашхе, юханехьа, духахьара; ударить ~ой стороной руки - духахьара т1ара тоха

тын м керт

тысяча ж, числ. эзар; ~и людей - эзарнаш адамаш

тысячекратный, -ая, -ое эзарза

тысячелетие с 1) (срок) эзар шо 2) (годовщина) эзар шо кхачар

тысячелетний, -яя, -ее 1) (о сроке) эзар шо долу 2) (о возрасте) эзар шо даьлла

тысячный, -ая, -ое 1. числ. 1) эзарлаг1а; ~ая доля - эзарлаг1а дакъа 2) (измеряемый тысячами) эзарнаш, эзар, эзарнаш долу; ~ая толпа людей - эзарнаш нах болу тоба 2. в знач. сущ. ~ая ж эзарлаг1аниг

тычинка ж бот. дургал

тычинковый, -ая, -ое, тычиночный, -ая, -ое дургалан

ть

• тьма 1 ж (мрак, тж. перен.) бода

• тьма 2 ж разг. (множество) бода; ~ народу - адамийн бода

• тьфу межд. 1) тпуй; туй 2) (презрение) тпуй; ~, будь он проклят - тпуй, не1алт цунна

тю

• тю межд. ой

• тюбетейка ж пес

• тюбик м тюбик

• тюк м ц1ов, шад, тюк; (кожи) даста; (ткани) туп; ~ сена - элан ц1евнаш; ~ табака - тонкин тюк; ~ с постельными принадлежностями - к1ел-т1е тосучун тюк

• тюкать несов., кого-что, прост. т1ак [т1ак] баха; ~ топориком - дагарца т1ак баха

• тюкнуть однокр. прост. 1) т1ак ала 2) (убить) т1ах-аьлла ден

• тюлевый, -ая, -ое бойнан; ~ые занавески - бойнан кореухкургаш

• тюленевый, -ая, -ое тюленан, тюленийн; ~ые сапоги - тюленийн эткаш

• тюлений, -ья, -ье тюленан; ~ жир - тюленан дума; ~ промысел - тюленийн корматалла

• тюленина ж тюленан жижиг

• тюлень м тюлень

• тюль м бой

• тюльпан м алц1енз1ам

• тюрбан м чалма

• тюремный, -ая, -ое набахтин; ~ое здание - набахтин г1ишло; три года ~ого заключения - набахтехь ваьллина кхо шо

• тюремщик м, ~ца ж набахтхо

• тюрки мн. тюркаш

• тюрколог м тюрколог

• тюркология ж тюркологи

• тюркский, -ая, -ое тюркийн; ~ие языки - тюркийн меттанаш

• тюрьма ж набахте; заключить в ~у - набахте долла

• тютелька ж: ~а в ~у разг. - мийзан-терза санна нийса

• тю-тю межд. къайладала

• тюфяк м гоь

тя

• тявкать несов. г1алх баха

• тявкнуть однокр. г1алх ала

• тяг м: дать тягу прост. дада

• тяга ж 1) (в трубе и т. п.) д1аозар; в печи сильная ~ - пешо д1а ч1ог1а узу 2) (тянущая сила) д1аузург, ницкъ, д1аозар; механическая ~ - механически д1аузург; конная ~ - говран ницкъ 3) перен. (стремление) лаар; ~ к знаниям - хааршка лаам

• тягать несов. см. тянуть

• тягаться несов., с кем-чем, разг. тийсадала; с ним трудно ~ - цуьнца тийсавала хала ду

• тягач м тягач, озорг

• тягло с собир. йожа х1ума

• тягловый, -ая, -ое д1аузу; ~ая сила - д1аузу ницкъ

• тягостный, -ая, -ое (трудный) хала; ~ый труд- хала къинхьегам; ~ое молчание - хала вистцахилар

• тягость ж 1) (то, что обременяет) новкъарло, хала хилар 2) (усталость) хало ; быть в ~ кому-л.- цхьанна новкъахила

• тяготение с 1) физ. (притяжение) т1еозар; земное ~ - лаьттан т1еозар 2) к кому-чему, перен. (влечение) лаам, безам; ~ к музыке - музыке безам

• тяготеть несов. 1) к кому-чему (иметь влечение) т1еоза; деза, лаам хила, безам хила; ~ к науке -1илмане безам хила 2) над кем-чем, перен. (угнетать, подавлять) хало ян

• тяготить несов., кого-что хало ян; холчух1отто (беспокоить); одиночество ~т его - ша цхьа хиларо хало йо цунна

• тяготиться несов., кем-чем халахета; он ~тся этим - иза халахета цунна

• тяготы мн. (ед. тягота ж): переносить все ~ - йоллу халонаш лан; ~ войны - т1еман халонаш

• тягучесть ж д1асаозадалар; ~ резины - резинкин д1асаозаялар

• тягучий, -ая, -ее 1) (способный растягиваться) озалу[ш долу] 2) (густой и вязкий) мазане; ~ее тесто- мазане бод З) перен. (протяжный) узаме; ~ая мелодия песни - узаме мукъам болу йиш

• тягчайший, -ая, -ее превосх. ст. от тяжкий; ~ее преступление - уггар хала (или доккха) зулам

• тяж м (в телеге, арбе) ялкх

• тяжба ж уст. (судебное дело) суьдан г1уллакх; вести ~у - суьдан г1уллакх лело

• тяжелеть несов. 1) (становиться более тяжѐлым) даздала, дазлуш хила 2) перен. даздала, дазделла хила

• тяжелить несов., что даздан

• тяжело 1. нареч. 1) хала 2) (грузно) деза; ~ ступать- когаш беза баха 3) (серьѐзно) ч1ог1а; он ~ болен - иза ч1ог1а цомгуш ву 4) нареч. (трудно) хала; ~ вздыхать - хала синош даха 2. в знач. сказ. безл. 1) хала хила; мне ~ здесь - суна кхузахь хала ду; ему ~ подниматься по лестнице - лами т1ехула хьалаваха хала ду цунна 2) (грустно, мучительно) хало хила; у него ~ на душе - даг т1ехь хало ю цунна

• тяжеловес м 1) спорт. везаниг 2) ж.-д. разг. езаниг

• тяжеловесный, -ая, -ое прям. и перен. деза; ~ый кулак - беза буй; ~ый поезд - еза ц1ерпошт; ~ые слова - деза дешнаш

• тяжелогрузный, -ая, -ое дезчу киранан; ~ые суда - дезчу киранийн хикеманаш

• тяжѐлый, -ая, -ое 1) (имеющий большой вес) деза; ~ый — чемодан - еза чамда 2) (трудный) хала; ~ая задача - хала задача; ~ое дыхание - хала саде1ар; в ~ых условиях- халчу хьолехь 3) (суровый) хала; ~ое наказание- хала 1азап 4) (лишѐнный лѐгкости) деза; ~ые шаги - когаш беза бахар 5) (серьѐзный) хала; ~ое заболевание- хала цамгар; больной в ~ом состоянии - дархо халчу хьолехь ву 6) (мучительный) хала; ~ые мысли - хала ойланаш 7) (о человеке, характере) хала; у него ~ый характер - иза хала амал йолуш ву; ~ый день - хала де

• тяжесть ж 1) физ. дозалла; сила ~ти - дозаллин ницкъ; центр ~ти а) физ. дозаллин юкъ; б) перен. коьрттера маь1на 2) (тяжѐлый предмет, груз) йозалла; поднятие ~тей - еза х1уманаш айар 3) (трудность) халалла 4) (суровость) дезалла, халалла; смягчить ~ть наказания - та1заран халалла дайдан

• тяжкий, -ая, -ое хала, деза, доккха; ~ое преступление - доккха зулам; тяжек этот труд - и къинхьегам хала бу; ~о (нареч.) вздыхать - хала синош даха

• тянуть несов. 1) кого-что (натягивая тащить) [д1а]озо, [д1а]ийза; ~ть кого-л. за рукав - пхьош лаьцна цхьаъ д1аийзо 2.) что (натягивать для прокладки) дула; (прокладывать) дилла, таса; ~ть телефонную линию - телефонан сара бало 3) (манить) ийзо, ийзадан; меня тянет ко сну - суна наб ийзайо 4) (обладать тягой) д1аозадан, озо; печка хорошо тянет - пешо дика д1аозайо 5) безл. чем (о запахе) деттадала; тянет дымом- к1уьран хьожа еттаяла 6) что, перен. (медлить) дахдан; не тяни! - дах ма де! 7) что (растягивать слова и т. п.) дахдан; ~ть песню - йиш яхъян 8) кого, разг. (звать) озо, кхайкха; никто его силой не ~л- цхьаммо а нуьцкъаша озийна ца валийна иза 9) разг. (весить) оза; арбуз тянет пять килограммов - хорбазо пхи кийла узу 10) что (изготовлять волочением) дан; ~ть проволоку- сара бан 11) (вызвать ощущение тяжести) къийла; подтяжки тянут - пхенаша къуьйлу ; ~ть кого-л. за душу - цхьаьннан са ийзо; ~ть кого-л. за язык - цхьаьнга нуьцкъаша дийцийта; ~ть время - хан яхъян; ~ть жребий — кхаж баккха

• тянуться несов. 1) (растягиваться) дахдала, озадала 2) (простираться) [даьржина] хила; за городом ~лись поля - г1али дехьа яьржина аренаш яра 3) (протекать) дахдала; дни ~лись однообразно - денош цхьанатайппана дахделлера 4) (потягиваться) ийзадала 5) (протягивать руку) кхийда 6) к кому-чему (стремиться) гlepтa, дерза; ~ться к свету - серлонга гlepтa; ~ться к славе - сийлалле г1ерта 7) за кем-чем (стараться сравняться) гlepта; ~ться за товарищами - накъосташна т1аьхьаг1ерта 8) (двигаться) т1аьхьа-хьалха д1аэха; по дороге ~лись подводы - новкъахула д1а т1аьхьа-хьалха ворданаш оьхура

• тяп-ляп межд. т1ах-т1их; делать что-либо ~ (небрежно) - х1ушт-пушт аьлла цхьаъ дан

• тяпка ж метиг

• тяпнуть сов. прост. 1) чем по чему (ударить) тоха 2) кого, за что (укусить) цер гаш йохка

• тятя м прост. (отец) дада