Википеди:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/Х

Х

ха

• хадж м (хождение в Мекку на богомолье) Хьаьжц1а вахар
• хаджи м нескл. хьаьжа
• хаживать многокр. эха, лела; мы частенько к ним ~ли - кест-кеста оьхура тхо уьш болчу
• хакасский, -ая, -ое хакасийн; ~ язык - хакасийн мотт
• хакасы мн. (ед. ~с м, ~ска ж хакас) хакасаш
• хаки 1. прил. неизм. (о цвете) сира-баьццара; материя цвета ~ - сира-баьццара к1ади 2. в знач. сущ. с нескл. (ткань) хаки; одет в ~ хаки - юьйхина ву
• халат м оба; узбекский ~ - узбекийн оба; хирургический ~ - лоьрийн оба
• халатность ж разг. ледарло
• халатный, -ая, -ое разг. (небрежный) ледара; ~ое отношение к делу- г1уллакх т1ехь ледара хилар; ~о (нареч.) относиться к работе - балха т1ехь ледара хила
• халва ж хьовла
• халтура ж разг. кегари; (о работе) г1урт
• халтурить несов. разг. кегари бан; г1урт бан
• халтурный, -ая, -ое разг. кегарин, гlypте; ~ая работа - г1урте болх
• халтурщик м, ~ца ж разг. г1уртхо
• халупа ж разг. ц1аьлг
• хам м бран. эхь дайнарг, эхь-бехк доцург
• хамелеон м 1) зоол. хамелеон 2) перен. (о человеке) хамелеон
• хамить несов. прост. эхь дайна лела
• хамка ж бран. эхь - бехк доцург
• хамоватый, -ая, -ое прост. эхь дайно
• хамса ж (рыба) хамса
• хамский, -ая, -ое эхь дайна [долу]; ~ий поступок - эхь дайна х1ума; ~ое поведение -эхь дайна лелар
• хамство с эхь дар
• хан м ист. хан
• хандра ж сагатдар, сагатдалар
• хандрить несов. сагатдеш хила, сахьийза
• ханжа м и ж (лицемер) моттарг1анча
• ханжеский, -ая, -ое т1ехула, моттарг1ина
• ханжество с моттарг1анаш лелор
• ханский, -ая, -ое ханан; ~ие земли - ханан латтанаш
• ханство с ханалла
• ханты мн. (ед. ханты м и ж ханто) нескл. ханташ (къоман ц1е)
• хантыйский, -ая, -ое хантийн; ~ язык - хантийн мотт
• ханша ж ханан зуда
• хаос м г1урт, кегари; ~ в бумагах - кехаташ т1ехь кегари бу
• хаотический, -ая, -ое г1урте, кегарин; ~ое движение - г1урте болам
• хаотичность ж г1урталла, кегари
• хаотичный, -ая, -ое см. хаотический; ~ое нагромождение камней - г1урте т1е-к1елтийсина т1улгаш
• хапать несов., хапнуть однокр., что, прост. 1) (хватать) ткъап-аьлла схьалаца 2) (красть) катоха
• харакири с нескл. харакири
• характер м 1) амал; твѐрдый ~ - ч1ог1а амал; мягкий ~ - мела амал; человек с ~ом - амал ч1ог1а стаг 2) (свойства предметов, явлений и т. п.) амал, башхалла; ~ местности - меттиган башхалла; затяжной ~ болезни - цамгаран яхъяларан башхалла ; это не в моѐм ~е - сан амалца дог1уш дац иза; выдержать ~ -амал чекхъяккха
• характеризовать сов. и несов., кого-что амалш билгалъяха; что тж. башхаллонаш билгалъяха; кого тж.
• характеристика яла
• характеризоваться несов., чем амалш (или башхаллонаш) хила
• характеристика ж характеристика ; дать кому-л. ~у - цхьанна характеристика яла
• характерно в знач. сказ. безл. амалца дан, амалца дог1уш хила, амалехь хила; это для него ~ - цуьнан амалца дог1уш ду xlapa
• характерный, -ая, -ое 1) (своеобразный) шен амале 2) (типичный) башхаллин; ~ая его черта - цуьнан башхаллин амат; ~ый для наших мест климат - вайн мехкан башхаллин климат
• хариус м хариус
• харканье с шат яккхар
• харкать несов., харкнуть однокр. шат яккха; харкать кровью - шетца ц1ий кхийса
• хартия ж харти
• харчевня ж уст. х1ума юийла
• харчи мн. прост. юург, кхача
• хата ж ц1а ; моя ~ с краю погов. - сан г1уллакх дац иза
• ха-ха, ха-ха-ха межд. хьа-хьа-хьа
• хаять несов., кого-что, прост. лен; нельзя ~ людей - нахана лен мегар дац

хв

• хвала ж хастам, хастор; воздавать ~у кому-л. - цхьанна хастам бан
• хвалебный, -ая, -ое хастаман, хастаме, хесторан, хасторан; ~ая песня - хесторан йиш; ~ый отзыв - хастаме

вийцар

• хвалѐный, -ая, -ое ирон. хестийна
• хвалить несов., кого-что хесто, хестадан; ~ за хорошую работу - дика болх барна хесто
• хвалиться несов., чем, прост. [ша] хесто, дездетта, дозалла дан; он хвалится, что сам всѐ сделал - дерриг а ша

дина бохуш, дозалла до цо

• хвастать несов. разг. см. хвастаться
• хвастаться несов., кем-чем или с неопр. дозалла дан, дездетта, куралла ян; ~ться успехами - кхиамех дозалла

дан; он ~ется, что поборет меня - со охьатухур ву бохуш, дозалла до цо; не ~ясь - дозалла ца деш

• хвастливость ж куралла яр, дозалла дар, дездеттар
• хвастливый, -ая, -ое кура, дозалле, дозалла долу; ~о (нареч.) рассказывать - кураллица дийца
• хвастовство с куралла [яр], дозалла [дар]
• хвастун м, ~нья ж разг. дозалхо, куралхо, кураниг
• хват м разг. каденча, каде стаг
• хватательный, -ая, -ое лоцу[ш долу]; ~ орган (животного) - лоцуш йолу меже
• хватать1 несов. 1) кого-что кадетта; ~ кого-л. за руки - цхьаьннан куьйгех кадетта; ~ ртом воздух (когда

задыхаешься) - са леца 2) кого, разг. (ловить, задерживать) леца; ~ на лету - багара далале, кхета

• хватать2 несов. см. хватить2; времени не ~ет - хан ца тоьу ; этого ещѐ не ~ло - иза дара х1инца хилаза диснарг
• хвататься несов. 1) за кого-что ка[д]етта, леца; ~ за голову - корта леца; утопающий за соломинку ~ется

посл.- хе хьочо бецан хелигах а катуху олуш ду 2) перен., за что, разг. (браться за какое-л. дело) т1едеттадала, кадетта; он за всѐ ~ется - доллучух а каетта цо

• хватить1 сов. разг. 1) кого-что лаца, катоха; собака ~ла его за ногу - ж1аьло когах катоьхна цунна 2) кого-что

чем, по чему или обо что, прост. (ударить) тоха; ~ть кулаком по столу - стоьла т1е буй тоха; ~ть кого-л. палкой - цхьанна г1аж тоха; ~ть стулом об пол - г1ант лаьттах тоха 3) кого-что, разг. (поразить) човхо; морозом ~ло посевы - шелоно човхийна дийна ялташ; его ~л паралич - энаша лаьцна и ; ~ть лишнего - т1ехдаккха; ~ть через край - дукха т1ехдаккха; ~ть горя - бала лан

• хватить2 сов., кого-чего (быть достаточным) тоа; мне не ~ло этого - иза ийшира суна; этого мне хватит на

месяц - иза суна баттана тоьур ду ; хватит! - тоьур ду!; с меня хватит! - суна тоьур ду!; на сегодня хватит!- таханенна тоьур ду!

• хватиться сов., кого-чего, разг. (вспомнить) дагадан; (начать действовать) тохадала; я слишком поздно

~лся- дукха т1аьхьа тохавелира со, дукха т1аьхьа дагадеара суна иза

• хватка ж 1) (приѐм) катохар, тасадалар; цепкая ~ - катухуш хилар; мѐртвая ~ - борзморзахо санна лацар 2)

перен. (уменье, ловкость) хаар, каде хилар; деловая ~ - г1уллакхна каде хилар

• хваткий, -ая, -ое прост. 1) ч1ог1а лоцу, ка ч1ог1а; ~ие руки - ка ч1ог1а куьйгаш 2) перен. кхетаме; ~ий ум-

кхетаме хьекъал

• хвойный, -ая, -ое баганан; ~ый лес - баганан хьун ; ~ые ванны - баган ваннаш
• хворать несов. разг. цомгуш хила
• хворост м собир. 1) (мелкие сучья) генаш, ч1ийш 2) (печенье) хьийзарш
• хворостина ж [марг1ал] сара
• хворый, -ая, -ое прост. лазаре; человек он ~ - иза лазаре стаг ву
• хворь ж прост. цамгар, лазар
• хвост м в разн. знач. ц1ога; конский ~ - говран ц1ога; в ~е поезда - ц1ерпоштан ц1оганехь; ~ самолѐта -

кеманан ц1ога; вертеть ~ом (тж. перен. прост.) - ц1ога хьийзо; поджать ~ (тж. перен. прост.) - ц1ога охьадахийта; стоять в ~е разг. - ц1оганехь латта; плестись в ~е разг. - ц1оганехь текха; гнать и в ~ и в гриву прост. - ког ма-боллу эккхо; ругать и в ~ и в гриву прост. - са мел даьллачух чекхваккха

• хвостатый, -ая, -ое ц1ога деха, ц1ога дерг
• хвостец м (копчик) ц1оганан тум
• хвостик м уменьш. от хвост - ц1оганан цуьрг; буква с ~ом - ц1ога долу элп
• хвостовой, -ая, -ое 1) ц1оганан; ~ое оперение - ц1ога 2) (конечный) ц1оганера; ~ые вагоны - ц1оганера

вагонаш

• хвощ м бот. говран мерз
• хвоя ж собир. к1охцалг; к1охцалгаш

хе

• хе межд. хle
• хевсуры мн. (ед. ~р м, ~рка ж пхи) пхий
• хеттский, -ая, -ое хеттийн
• хетты мн. ист. хетташ

хи

• хибарка ж разг. лаппаг1а
• хижина ж лаппаг1а
• хилый, -ая, -ое эг1аза, заь1апе, ко1а; ~ый ребѐнок - эг1аза бер; ~ое растение - эг1аза орамат
• химера ж кхочушхирдоцург
• химерический, -ая, -ое кхочушхирдоцу
• химизация ж химизаци
• химик м химик
• химикалии мн. спец. см. химикаты
• химикаты мн. спец. (ед. химикат м) химикаташ
• химиотерапия ж мед. химиотерапи
• химический, -ая, -ое химин; химически; ~ие элементы - химически элементаш; ~ая реакция - химически

реакци; ~и (нареч.) чистые вещества - химически ц1ена х1умалла; ~ая чистка одежды - бедарш химически ц1анъяр; ~ая война - химически т1ом ; ~ий карандаш - шекъа долу къолам

• химия ж — хьимийан; органическая ~ - киран хьимийан; неорганическая ~ - неорганически хьимийан; физическая ~-

физикин хими; ~ нефти - нефтан хьимийан; бытовая ~ - дахаран хьимийан

• химчистка ж химц1андар
• хинди нескл. м хинди
• хинин м хинин
• хинный, -ая, -ое хининан ; ~ое дерево - хининан дитт
• хиреть несов. эг1аздала
• хиромант м хиромант
• хиромантия ж хироманти
• хиромантка женск. см. хиромант
• хирург м хирург
• хирургический, -ая, -ое хирургин; ~ая клиника - хирургин больница; ~ое вмешательство - хирургин г1о

эшар

• хирургия ж хирурги; ~ сердца - деган хирурги; восстановительная ~ - меттах1отторан хирурги
• хитин м биол. хитин
• хитиновый, -ая, -ое биол. хитинан; ~ слой - хитинан чкъор
• хитрец м х1илланча, мекарниг
• хитреца ж разг.: с ~ой - х1илланца
• хитрить несов. х1илла лело, мекара хила, х1илла дан; не ~и! - х1илла ма леладе!
• хитросплетение с г1урч1, г1урт, кегари
• хитрость ж х1илла; добиться чего-л. ~ю - цхьаъ х1илланца дан ; не велика ~ - башха хала х1ума а дац...
• хитроумный, -ая, -ое гlypчle, кегаре
• хитрый, -ая, -ое х1иллане, х1илла долу; ~ый человек - х1иллане стаг или х1илла долу стаг; ~ый поступок -
• х1иллане х1ума; он очень хитѐр- иза ч1ог1а х1иллане ву ; это дело не ~ое - и-м башха хала х1ума а дац; ~о

(нареч.) сделано - х1иллане дина

• хихикать несов. разг. х1иъ-х1иъ баха
• хихикнуть сов. однокр. х1и-х1и ала
• хищение с лачкъор, лачкъадар, къола [дар]
• хищник м I) (хищное животное) г1ира (или дера) экха 2) перен. экха
• хищница ж см. хищник 2
• хищнический, -ая, -ое 1) акхараллин; ~ие инстинкты - акхараллин инстинкташ; 2) перен. акхараллин; ~ое

ведение хозяйства - бахам акхараллица лелор

• хищничество с акхаралла
• хищный, -ая, -ое 1) дера; г1ира; ~ зверь - г1ира экха 2) перен. акхараллин, дера; ~ взгляд - дера хьажар

хл

• хладнокровие с собар, собаре хилар
• хладнокровный, -ая, -ое собаре; ~ человек - собаре стаг; относиться к чему-л. ~о (нареч.) - цхьанна т1ехь

собаре хила

• хлам м собир. (старьѐ) т1елхигаш; (куча, ворох) чалх

• хлеб м 1) тк. ед. бепиг, кхаллар; чѐрный ~ - 1аьржа бепиг; белый ~- к1айн бепиг; есть много ~а - кхаллар дукха даа 2) (мн. ~ы) (изделие) бепиг; круглый ~ - горга бепиг; печь ~ - бепиг датта; кусок ~а - бепиган цастар; буханка ~а - баьпкан булка 3) тк. ед. (зерно) ялта; закупка ~а - ялта эцар 4) (мн.~а) (хлебный злак) ялта; (посевы) ялташ; яровые ~а - б1аьстенан ялташ; озимые ~а - гуьйренан ялташ; хлеб на корню - хьакхаза ялта 5) тк. ед. перен. (средства к существованию) бепка юьхк, сискал; зарабатывать себе на ~ - шена сискал яккха; лишить кого-л. куска ~а - цхьаъ баьпка юьхках ваккха ; быть у кого-л. на ~ах - нехан кхачана т1ехь хила; хлеб-соль - туьха-сискал; перебиваться с ~а на квас - халла сискал йоккхуш хила, далла

• хлебать несов., что, разг. мийла; ~ть суп - чорпа мийла ; уйти несолоно ~вши - чам байна д1аваха

• хлебец м оьлг

• хлебница ж бепигчудуьллург

• хлебнуть сов. однокр., чего, разг. къурд бан, мала ; ~ лишнего - совнаха мала; ~ горя - бала хьега

• хлебный, -ая, -ое 1) баьпка; ~ый запах - баьпка хьожа 2)(служащий для засыпки хлеба) ялтийн, ялта духку; ~ый элеватор - ялта духку элеватор 3) (урожайный) ялтийн; ~ый год - ялтийн шо 4) разг. (доходный) сане, пайде; ~ое место - пайде меттиг

• хлебозавод м бепиг-завод

• хлебозаготовитель м ялтагулдархо

• хлебозаготовительный, -ая, -ое ялта гулден; ~ый район - ялта гулден район; ~ые организации - ялта гулден

организацеш

• хлебозаготовки мн. ялта гулдар

• хлебозакупка ж ялта эцар

• хлебопашеский, -ая, -ое ялта леладен (или кхио[ш долу])

• хлебопашество с ялта дер; заниматься ~м - ялта лело (или кхио, ден)

• хлебопашец м ялтадерхо

• хлебопекарный, -ая -ое бепиг ден; ~ завод - бепиг ден завод

• хлебопекарня ж бепигдойла

• хлебопечение с бепиг даттар (или дар)

• хлебопоставки мн. ялта д1адалар

• хлебоприѐмный, -ая, -ое: ~ пункт - ялта д1аоьцу пункт

• хлебопроизводящий, -ая, -ее: ~ие районы - ялта леладен (или доьн) районаш

• хлеборезка ж бепигхадорг

• хлеборезный, -ая, -ое бепиг хададен; ~ нож - бепиг хададен урс

• хлебороб м ялталелорхо

• хлебородный, -ая, -ое ялташ хьекъа [ш долу], ялта кхуьу (или хуьлу); ~ая земля - ялта хьекъа латта

• хлебосдаточный, -ая, -ое ялта д1алун; ~ое время - ялташ д1алун хан

• хлебосдатчик м ялта д1адалархо

• хлебосдача ж ялта д1адалар

• хлебосол м хьаша-дена комаьршаниг

• хлебосольный, -ая, -ое хьаша-дена комаьрша

• хлебосольство с комаьршалла

• хлеботорговец м ялта дохка-эцархо

• хлеботорговля ж ялта дохка-эцар

• хлеботорговый, -ая, -ое ялта духку-оьцу

• хлеботоргующий, -ая, -ее: ~ие организации - ялта духку-оьцу организацеш

• хлебоуборка ж ялташ чудерзор

• хлебоуборочный, -ая, -ое ялташ чудерзо[ш долу]; ~ые машины - ялташ чудерзаден машинаш; ~ая кампания- ялташ чудерзаден мур

• хлебушек м уменьш.-ласк. от хлеб - бепиган цуьрг

• хлев м божал

• хлестать несов. 1) кого-что (бить, стегать) детта; ~ лошадь кнутом - говрана шед етта 2) (литься) детта; на

улице хлещет дождь - арахь дог1а детта; волны хлещут о берег- тулг1еш бердах еттало; кровь хлещет из раны- чевнах ц1ий детта

• хлѐсткий, -ая, -ое 1) (сильно бьющий) ч1ог1а кхета[ш долу] 2) перен. (меткий) дика кхета; ~о (нареч.)

написано- х1ума тухуш яздина

• хлестнуть однокр., чем тоха; ~ кнутом - шед тоха

• хлеще сравн. ст. от хлѐсткий и хлѐстко - ч1ог1о

• хлоп в знач. сказ. т1ох; ~ по столу кулаком - т1ох-аьлла стоьл т1е буй тоха; ~ на пол - т1ох-аьлла ц1енкъа

юьйжира

• хлопать несов. 1) кого, по чему, чем (ударять, стукать) детта; ~ кого-л. по плечу - белша т1е куьг детта; ~

дверьми - не1арш етта 2)(раздаваться) дийла, эккхийта; вдалеке хлопали выстрелы - генахь тоьпан татанаш девлира 3) (аплодировать) т1араш детта ; ~ глазами - б1аьргаш бетта

• хлопаться несов. см. хлопнуться

• хлопец м прост. жима стаг

• хлопковод м бамбалелорхо

• хлопководство с бамбалелор

• хлопководческий, -ая, -ое бамба лелабен (или лелош долу); ~ колхоз - бамба лелабен колхоз

• хлопковый, -ая, -ое бамбин; ~ые семена - бамбин xly; ~ое масло - бамбин даьтта; ~ые плантации - бамбин

плантаци

• хлопкокомбайн м бамба-комбайн

• хлопкоочистительный, -ая, -ое бамба ц1анбен; ~ завод - бамба ц1анбен завод

• хлопкопрядение с бамба хьовзар

• хлопкопряднльный, -ая, -ое бамба хьовзу; ~ая машина - бамба хьовзу машина

• хлопкороб м бамбалелорхо

• хлопкосеющий, -ая, -ее бамба боьн (или буьйш долу); ~ колхоз - бамба буьйш йолу колхоз

• хлопкосеяние с бамба бер

• хлопкосовхоз м бамба лелабен совхоз

• хлопкоуборка ж бамба чуберзор (или схьалахьор)

• хлопкоуборочный, -ая, -ое бамба чуберзабен (или схьалахьабен); ~ая машина - бамба схьалахьабен машина

• хлопнуть однокр. 1) кого, по чему, чем [т1е]тоха; ~ кого-л. по плечу - цхьанна белша т1е куьг тоха; ~ кулаком

по столу - стоьла т1е буй тоха; ~ дверью - не1 т1етоха 2) (раздаться) дала; хлопнул выстрел - топ елира

• хлопнуться однокр. разг. (упасть) охьакхета; ~ на пол - ц1енкъа охьакхета

• хлопок м бамба; ~-сырец - бамба-аьргалла

• хлопок м [т1аран] тата; в зале раздались ~ки - зала чохь т1арийн тата делира

• хлопотать несов. в разн. знач. гlaйгla бан; ~ по дому - ц1ахь долчун гlaйгla бан; ~ о месте - меттиган гlaйгla бан;

~ за кого-л. - цхьаьннан гlaйгla бан

• хлопотливый, -ая, -ое 1) (о человеке) гlaйгla болу (или беш долу), г1айг1ане 2) (о деле, работе) г1айг1ане

• хлопотный, -ая, -ое разг. см. хлопотливый 2

• хлопотун м, ~нья ж разг. г1айг1анхо

• хлопоты мн. дезарш, г1айг1анаш; ~ы по дому - ц1ера дезарш; день прошѐл в ~ах - дезарш деш д1адели

де; не стоит хлопот - гlaйгla хила а ца оьшу; гlaйгla хила х1ума а дац; у него хлопот много- дан дезарш дукха ду цуьнан

• хлопушка ж 1) (для мух) мозийдойург 2) (игрушка) тоьк

• хлопчатник м бамба-орамат

• хлопчатобумажный,-ая, -ое бамбин; ~ая промышленность - бамбин промышленность; ~ая ткань- бамбин

к1ади

• хлопчик м прост. к1анталг

• хлопьевидный, -ая, -ое кердигах тера

• хлопья мн. 1) чимаш; снег идѐт ~ми - ло чимашкахь дог1у 2) (пищевой продукт) чуьппалгаш;

кукурузные ~ - хьаьжк1ийн чуьппалгаш

• хлор м хлор

• хлоратор м хлоратор

• хлорирование с хлор тохар

• хлорированный, -ая, -ое хлор тоьхна; ~ая вода - хлор тоьхна хи

• хлорировать сов. и несов., что хлор тоха; ~ воду - хих хлор тоха

• хлористый, -ая, -ое хлор кхетта; ~ натрий - хлор-натри

• хлориты мн. (ед. ~т м) хлориташ

• хлорный, -ая, -ое хлоран; ~ая кислота - хлоран мусталла

• хлорофилл м бот. хлорофилл

• хлорофилловый, -ая, -ое хлорофиллан; ~ые зѐрна - хлорофиллан буьртигаш

• хлороформ м хлороформ

• хлынуть сов. в разн. знач. хьада; вода ~ла в дом - хи ц1а чу хьаьдира; слѐзы ~ли у неѐ из глаз - б1аьргех хиш хьаьвдира цуьнан; ~л дождь - дог1а кхевсира; люди ~ли на площадь - нах майдане хьаьвлхира

• хлыст м 1) (прут) сара; (кнут, плѐтка) шед 2) (ствол) хен

• хлыстик м уменьш. сараг

• хлюпать несов. разг. 1) ч1ап-ч1ап дан; грязь ~ет под ногами - хатто когаш к1ел ч1ап-ч1ап до; ~ть по

болоту - уьшалахула ч1ап-ч1ап дан 2) (плакать) хинк1- хинк1 дан ; ~ть носом - мара а оллийна 1ан

• хлюпик м прост. меланча, буьйданиг, парталниг

• хлястик м г1адозар

хм

• хм межд. г1ам

• хмелевод м хояхаршлелорхо

• хмелеводство с хояхаршлелор

• хмелеводческий, -ая, -ое хояхарш лелаен; ~ колхоз - хояхарш лелаен колхоз

• хмелѐк м: быть под хмельком разг. - кеп хилла хила

• хмелеть несов. даха, дехаш (или кеп) хила

• хмелить несов., кого, разг. дахо

• хмель м 1) (растение) хояхар 2) (опьянение) дахар; во ~ю - дехна ду

• хмельной, -ая, -ое 1. 1) (пьяный) дехна, мелла; ~ые речи - дехна (или мелла) къамелаш 2) (пьянящий) дахаден,

дахадеш долу; ~ой напиток - дахадеш долу малар 2. в знач. сущ. ~ое с дахорг, малар, къаьркъа, дахаден х1ума; он ~ого в рот не берѐт - вахочух мотт д1а ца туху цо

• хмурить несов., что: ~ брови - цкъацкъамаш та1о; ~ лоб - хьаж хабо; ~ лицо - юьхь хабо, ч1ичкъашка яхийта

• хмуриться несов. 1) ч1ичкъашка даха 2) перен. (о погоде) кхола; небо ~ся - стигал кхулуш ю

• хмурый, -ая, -ое 1) кхоьлина; ~ый человек - кхоьлина стаг; ~ое лицо - кхоьлина юьхь; ~о (нареч.) смотреть-

кхоьлина хьежа 2) (пасмурный) кхоьлина; ~ый день - кхоьлина де

• хмыкать несов., хмыкнуть однокр. г1амм баха

хн

• хна ж г1ина; красить волосы хной - месашна г1ина дилла

• хныканье с разг. 1) хинк1аш ян 2) перен. (жалоба) делхар

• хныкать несов. разг. I) (плакать) хинк1аш ян; ребѐнок ~чет - бер хинк1аш еш ду 2) перен. (жаловаться)

делха; не хнычь! - делха ма делха!

хо

• хобби с нескл. хобби, марзделларг; у каждого своѐ ~ - х1ораннан а шен хобби ю

• хобот м: ~ слона - пилан ц1ом

• хоботок м (у насекомого) ц1оьмалг

• ход м 1. (действие) 1) (движение) лелар, дахар; ~ поезда - ц1ерпоштан яхар; ~ поршня - поршенан лелар; ~

часов - сахьтан лелар; тихий ~ - меллаша дахар; задний ~ - юханехьа дахар; холостой ~ - даьсса лелар; два часа ~у - шина сохьтехь некъ (или д1акхочийла); на ~у а) (во время движения) доьддушехь, леллашехь; б) (наскоро) леллашехь; вскочить в вагон на ~у - йоьддушехь вагон чу эккха; спрыгнуть на ~у- йоьддушехь охьаэккха; решать дела на ~у - леллашехь г1уллакхаш дан 2) перен. (развитие) болам, д1адахар, д1атакхар, кхиар; ~ борьбы - къийсаман д1абахар; ~ болезни - цамгар д1атакхар; в ~е переговоров - дагадовлар д1адахарехь 3) (в игре) дахар; ваш ~ - воьду хьо ву; ~ конѐм - говраца вахар 2. (вход) чуг1ойла; ~ со двора- кертахула ю чуг1ойла; потайной ~ - къайлаха чуг1ойла 3. (переход) лоьлийла; ~ы сообщения в окопах- окопашчухула лоьлийла ; знать все ~ы и выходы - 1уьрг а, б1аьрг а девзаш хила; быть в ~у (о товаре и т. п.)- д1аоьцуш хила; эти книги в большом ~у - xlapa книгаш ч1ог1а д1аоьцуш ю; пустить в ~ - пайда эца; пустить в ~ машину - машина д1айолаялийта; пустить в ~ все средства - боллу ницкъ т1ета1о; дать ~ делу - г1уллакхна некъ бала; ему не дают ~а - цунна некъ ца ло (или новкъарлонаш лелайо цунна, или ког баккха ца вуьту иза); с ~у - догг1ушехь, долалушшехь

• ходатай м 1) (заступник) дехархо 2} уст. (доверенное лицо) векал

• ходатайство с дехар, дийцар, реже корта тохар; удовлетворить ~ - дехар кхочушдан (или дала)

• ходатайствовать несов., о ком-чѐм, за кого-что деха; ~ перед судом - суьде деха[р дан]

• ходики мн. (часы) хьалауллу сахьт

• ходить несов. 1) (двигаться) лела; ~ по улицам - урамашкахула лела; ~ взад и вперѐд - д1ай-схьай лела; ~ на

лыжах - когсалазаш т1ехь лела; я не хожу на лыжах - со когсалазаш хохкуш вац (или хууш вац); ~ босиком- когаш 1уьйра лела 2) (посещать) лела, эха, дан; ~ в школу - школе лела (или эха); ~ на лекции - лекцешка лела; я хожу по магазинам - со туьканашкахула лела; он часто ходит к нам - иза кест-кеста вог1у тхоьга; ~ в театр- театре лела (или эха) 3) в чѐм (носить) лела; ~ в шубе - кетар лело 4) (о транспорте) лела; поезда

• ходят по расписанию - расписаница лела ц1ерпошташ 5) (о часах) лела; часы ходят хорошо - сахьт дика лела

6) (в игре) даха; ходить с козыря - козарца ваха 7) за кем-чем (заботиться, ухаживать) лело; ~ за больным - цомгушниг лело 8) разг. (о деньгах) лела; эти деньги ходят всюду - и ахча массанхьа а лела 9) (шататься, колыхаться) леста; (гнуться) сетта ; ходят слухи - хабар лела; ~ вокруг да около - гондхьа хьийза

• ходкий, -ая, -ое разг. 1) (о товаре) д1аоьцу[ш долу] 2) (быстроходный) маса; ~ое судно - маса хикема; ~ий

конь - маса дин

• ходовой, -ая, -ое 1) леламан, леламе, леларан; ~ые качества судна - хикеманан леламе дикалла 2) (часто

употребляемый) юкъадаьлла, юкъадаьржина (о товаре) 3) тех. лела, леладен, леладеш долу, хьийза; ~ой винт- леладеш (или хьийзаш) йолу винт

• ходок м 1) (пешеход) г1ашло; хороший ~ - дика г1ашло 2) уст. (выборный от крестьян) г1ашло

• ходули мн. (ед. ~я ж) косказаш; ходить на ~ях - косказаш т1ехь лела; ходит, как на ~ях - косказаш т1ехь

санна, лела

• ходульный, -ая, -ое разг. (неестественный) косказийн

• ходун м разг.: пол ~ом ходит - аннаш сетташ ду

• ходьба ж [г1аш] дахар, болар; полчаса ~ы - эха сохьтехь воьдийла; спортивная ~а (вид спорта) - спортан

болар

• ходячий, -ая, -ее 1) ирахь, лела[ш долу]; ~ий больной - ирахь цамгархо 2) (распространѐнный) юкъадаьржина

[долу]; ~ая истина - юкъадаьржина бакъдерг; ~ая энциклопедия (о человеке) - когаш т1ехь энциклопеди

• хождение с лелар; иметь ~ (напр. о деньгах) - лелаш хила; ~ по мукам - 1азап ловш лелар; 1азап хьегар

• хозарский, -ая, -ое хозарийн

• хозары мн. ист. хозараш

• хозрасчѐт м хозхьесап

• хозрасчѐтной, -ая, -ое хозхьесапехь долу, хозхьесапан; ~ое хозяйство - хозхьесапан бахам

• хозяин м (мн. хозяева) 1) дерг; да; ~ машины - машина ерг; ~ квартиры - xlyсаман да; ~ книги - книгин да;

• хороший ~ - дика да 2) (глава дома, семьи) да; х1усамда; ~ и гости - х1усамдай, хьеший 3) (частный

наниматель) да, хьолада; ~ и работник - хьоладай, ялхой 4) перен. (полновластный распорядитель) да 5) прост. (муж) майра 6) разг. (обращение к взрослому мужчине) къонаха ; быть ~ом своего слова - шен дешан да хила; он сам себе ~ - шен г1уллакхан да ша ву иза; быть ~ом положения - хьолан да хила

• хозяйка ж 1) ерг, да; я ~ этого имущества - кху бахаман да со ю; 2) (глава дома, семьи) да; х1усамнана; ~ принимает гостей - х1усамнанас хьеший т1еоьцу 3) перен. (распорядительница) да 4) прост. (жена) х1усамнана 5) разг. (в обращении) деца, сан йиша, х1усамнана; (к очень старой женщине) баба

• хозяйничать несов. 1) (вести хозяйство, хлопотать по дому) г1уллакхаш дан, дезарш дан, дола дан; ~ на

кухне- кхерчахь дезарш дан 2) (распоряжаться) дола дан; ~ в чужом доме, как в своѐм - шечун санна, нехан ц1ийнан дола дан

• хозяйский, -ая, -ое хьоладен; ден; ~ий дом - хьоладен ц1а ; дело ~ое - хьайн лаам бу- кх хьан; хьайна луъург

де; хьайна товрриг де; нужен ~ий глаз - ден дола оьшу

• хозяйственник м бахамхо

• хозяйственность ж бахамалла, дола, дола дар

• хозяйственный, -ая, -ое 1) бахаман; ~ая жизнь страны - мехкан бахамаллин дахар; ~ый инвентарь - бахаман

г1ирс; 2) (расчѐтливый) дехар долуш; ~ый человек - вехар волуш стаг 3) (рациональный, безубыточный) пайдехьа; ~ое пользование землѐй - бахамна пайдехьа латталелор ; ~ое мыло - бедарш юьтту саба

• хозяйство с в разн. знач. бахам; нефтяное ~о - нефтан бахам; ~о колхоза - колхозан бахам; обзавестись ~ом-

бахам боло; вести ~о - бахам лело; народное ~о - халкъан бахам; сельское ~о - юьртан бахам; единоличное ~о- долахь бахам; коллективное ~о - юкъахь бахам; лесное ~ - хьуьнан бахам; охотничье ~о- таллархойн бахам; домашнее ~о - ц1ийнан бахам; заниматься [домашним] ~ом - [ц1ийнан] бахам лело; быть занятым по ~у- бахаман г1уллакхаш т1ехь хила

• хозяйствование с бахам лелор; методы ~я - бахам лелоран некъаш

• хозяйствовать несов. бахам лело

• хоккеист м хоккеист, хоккейхо

• хоккей м хоккей ; ~ с шайбой - экъанан хоккей; ~ с мячом - буьрканан хоккей; играть в ~ - хоккейх ловза

• хоккейный, -ая, -ое хоккейн; ~ый матч - хоккейн матч; ~ая команда - хоккейн команда

• холеный, -ая, -ое лерина лелийна

• холера ж мед. чоьнан ун

• холерик м сиха стаг

• холерный, -ая, -ое чоьнан уьнан; ~ больной - чоьнан ун кхетта дархо; ~ барак - чоьнан ун кхеттачеран барак

• холить несов., кого-что лело, 1алашдан

• холка ж ял; кхес

• холл м [дуьхьал]чоь

• холм м гу, барз, шу; могильный ~ - кешан барз

• холмик м уменьш. от холм - барз, шу, гу

• холмистый, -ая, -ое гунаш долу, баьрзнаш долу; ~ая местность - баьрзнаш долу меттиг

• холод м 1) шело; дрожать от ~а - шелонна вего; повеяло ~ом - шело хьаькхи; наступили ~а - шелонаш йоьлла

2) перен. шело, бен цахилар, бен цахетар; терпеть и ~ и голод - шело а, мацалла а лан; собачий ~ - ц1евзина шело

• холодать несов. безл.: ~ет- шеллуш ю; начинает ~ть - шелъяла йоьлла

• холодеть несов. шелдала; руки ~ют - куьйгаш шелло ; ~ть от ужаса - кхеравелла 1адийча санна виса

• холодец м разг. см. студень

• холодильник м шелиг, холодильник; вагон- ~ - шелиг-вагон

• холодильный, -ая, -ое шелден, шелдеш долу; ~ая аппаратура - шелден аппаратура

• холодить несов. 1) что (делать холодным) шелдан 2) безл. шело хила (или латта); во рту ~т (напр. от мяты)-

багахь шело ю 3) что, перен. шелдан; ужас ~т сердце - 1адоро дог шелдо

• холодно 1. нареч. (бесстрастно, равнодушно) шийла; ~ отнестись к кому-л.- цхьаьнца шийла хила 2. в знач.

сказ. безл. шийла хила; сегодня ~ - тахана шийла ю; мне ~ - суна шийла ю ; ему от этого ни ~ ни жарко - цунах цунна шийла а, йовха а яц

• холодновато нареч. шийло

• холодноватый, -ая, -ое шийло

• холоднокровный, -ая, -ое зоол.: ~ые животные - ц1ий шийла дийнаташ

• холодность ж (равнодушие) шийла хилар

• холодный, -ая, -ое 1. шийла; ~ая вода - шийла хи; ~ая комната - шийла чоь; ~ая зима - шийла 1а; ~ые перчатки- шийла п1елг болу каранаш; ~ое [зимнее] солнце - [1аьнан] шийла малх; ~ый взгляд - шийла хьажар; он холоден ко мне - соьца шийла ву и; ~ая обработка металлов - металл шийла доллушехь кечдар 2. в

знач. сущ. ~ое с кул. шийла кхача (или даар, или х1ума) ; ~ое оружие - шийла герз; ~ая война - шийла т1ом

• холодок м 1) шеле; утренний ~ок - 1уьйренан шеле; сидеть в ~ке - шелехь хиъна 1ан 2) (озноб) зуз дар; ~ок

пробежал по спине - дег1е шийла зуз деара 3) перен. шело; в их отношениях появился ~ок - цаьршинна юккъе шело йоьлла; относиться к кому-л. с ~ком - цхьаьнца шийло юкъаметтиг латто

• холодостойкий, -ая, -ое шело ловн, шело ловш долу

• холодостойкость ж шело лар

• холоп м, ~ка ж 1) ист. (крепостной) лай 2) уст. (слуга) ялхо

• холостить несов., кого да1а; ~ быка - сту бala

• холостой, -ая, -ое 1) (неженатый) зуда ялоза, зуда йоцу[ш волу]; ~ мужчина - зуда ялоза стаг; он ещѐ холост

- иза х1инца а зуда ялоза ву 2) тех. эрна, даьсса; ~ ход машины - машинин яьсса лелар или машине эрна болх байтар 3) воен. даьсса; ~ патрон - баьсса патарма; ~ выстрел - даьсса кхоссар

• холостяк м зуда йоцург, зуда ялоза верг, зуда ялозниг; старый ~ - зуда йоцу къена стаг

• холостяцкий, -ая, -ое зуда ялозчун (или йоцчун); ~ая жизнь - зуда йоцчун дахар

• холощение с да1ар; ~ лошади - говр я1ар

• холощѐный, -ая, -ое даь1на; ~ бык - баь1на сту

• холст м (ткань; картина) гата; белить ~ы - гата к1айдан

• холстина ж гата; мешок из ~ы - гатанан гали

• холуй м презр. лай, ялхо

• холуйство с презр. лолла

• холуйствовать несов. презр. лолла лело

• холщовый, -ая, -ое гатанан; ~ые штаны - гатанан хеча

• хомут м 1) г1омат; надеть на себя (или повесить себе на шею) ~ перен. - шен коча г1омат йолла 2) тех. г1омат

• хомяк м зоол. оьпа

• хомячий, -ья, -ье оьпанан; ~ья норка - оьпанан 1уьрг

• хор м хор ; мужской ~ - божарийн хор; петь в ~е (или в ~у) - хорехь йиш лакха

• хорватский, -ая, -ое хорватийн; ~ язык - хорватийн мотт

• хорваты мн. (ед. ~т м, ~тка ж хорват) хорваташ

• хорда ж мат. хорда

• хордовый, -ая, -ое хордин

• хореический, -ая, -ое лит. хорейн

• хорей м лит. хорей

• хорѐк м зоол. пашбукъ

• хореограф м хореограф

• хореографический, -ая, -ое хореографин

• хореография хореографи ; искусство ~и - хореографин исбаьхьалла

• хорист м, ~ка ж хорхо

• хормейстер м хормейстер

• хоровод м хоровод

• хороводный, -ая, -ое хороводан; русские ~ые песни - оьрсийн хороводан эшарш

• хоровой, -ая, -ое хоран; ~ое пение - хорехь йиш лакхар; ~ой кружок - хоран кружок

• хором нареч. хорехь; петь ~ - хорехь лакха

• хоронить несов., кого-что 1) (предавать земле) д1адолла; ~ умерших - велларг д1аволла 2) перен. (предавать

забвению) дицдан ; ~ концы - ц1ога д1алачкъо

• хорониться несов. прост. (прятаться, скрываться) д1алечкъа, хьулдала

• хорохориться несов. разг. ирхлелха

• хорошенький, -ая, -ое товш, дика; ~ая девушка - товш йо1 ; ~ое дело - ч1ог1а дика г1уллакх ду

• хорошенько нареч. разг. дика; я ещѐ и сам ~ не знаю - х1инца а суна-сайна а дика ца хаьа

• хорошеть несов. гадала, нисделла хила, хаздала, дика хила; она с каждым днѐм ~ет - де дийне мел дели хазлуш ю иза

• хороший, -ая, -ее I. 1) дика, нисделла; ~ая книжка - дика книшка; быть с кем-л. в ~их отношениях - цхьаьнца дика юкъаметтиг йолуш хила; он заработал ~ие деньги - цо дика ахча даьккхина; ~ая погода - дика хенан х1оттам; ~ий работник - нисвелла белхахо; у него ~ий голос - цуьнан аз нисделла ду 2) (красивый)

нисделла, тайна; она ~а собою - нисъелла ю иза 2. в знач. сущ. ~ее с диканиг; что ~его?- дика х1ун ду? ничего ~его из этого не выйдет - диканиг дер дац цунах; хорош отдых! - ма дика сйда1ар а ду!; хорош бы я был, если бы послушался тебя! - хаза а хир ма вара хьуна со, хьоьга ладоьг1нехь!; всего ~его! - марша 1ойла (или г1ойла)!

• хорошо 1. нареч. дика; он ~ работает - цо болх дика бо; ~ отзываться о ком-л. - цхьаннах лаьцна дика дийца 2.

в знач. сказ. безл. дика хила; мне здесь ~ - суна кхузахь дика ду; ~, что он придѐт сегодня - тахана иза вoгlyp хилар дика ду; очень ~! - ч1ог1а дика ду!; вот ~! - ма дика [а] ду!;~ было бы пойти туда - цига дахча, дика хир дара 3. в знач. сущ. с нескл. (оценка) дика; поставить ~ - дика дилла; учиться на ~ - дика деша 4. частица 1) утверд. дика ду; ты придѐшь? — Хорошо, приду - хьо вог1ур вуй? — Дика ду, вог1ур ву; я приду через час, ~? - со цхьа сахьт даьлча вoгyp ву, дика дуй? 2) разг. (как угроза) дика ду; ~, я этого не забуду! - дика ду, ас дицдийр дац хьуна иза!

• хоры мн. сени; на хорах - сени чохь

• хорь м см. хорѐк

• хорьковый, -ая, -ое оьпанан; ~ая шкура - оьпанан ц1ока

• хотение с лаар, лаам

• хотеть несов., чего и с неопр. лаа; он не хочет спать - д1авижа ца лаьа цунна; ~ть пить - мала лаа; он только

что ~л идти к вам - х1инцца шу долчу (или шуьга) ван воллуш вара-кх иза; хочу молока - шура еза; хотите чаю?- чай дезий шуна?; ~ть мира - машар беза; ~ть внимания - тидам эша; хочу, чтобы ты пришѐл- хьо вог1ийла лаьа суна; хочу, чтобы всѐ было хорошо - дерриг дика хуьлийла лаьа суна; бери, что хочешь - хьайна еззарг д1аэца; делай, как хочешь - хьайна луъург де; делайте, как хотите - шайна луъург де; ступай, куда хочешь - хьайна луъучу г1о; в магазинах всѐ, что хочешь - мел оьшург ю-кх туьканахь ; ~л бы я посмотреть! - ахь х1ун до а хуур дара-кх!; если хотите - шуна лаахь; хочешь не хочешь, а надо идти- лаахь а ца лаахь а д1аваха-м деза

• хотеться несов. безл. лаадала, ойла хила, безам хила, лаа; ему хочется пить - хи мала лаьа (или лууш ву иза) цунна; мне ~лось бы побывать там - цигахь хила лаьара суна; хочется чаю - чай деза суна; мне больше ничего не хочется а) (не нужно) суна кхин х1умма а ца оьшу; б) (не желаю) суна кхин х1умма а ца лаьа

• хоть 1. союз уступ. 1) (несмотря на то, что; даже, если) -хь а, -ахь а; он ~ и стар, но здоров - иза воккха

велахь а, могуш ву 2) (в составе устойчивых выражений со сказуемым) -ахь а, -хь а; ~ убей, ничего не скажу - ахь вехь а, х1умма а эр дац аса 3): хоть..., хоть... перев. усл. формой глагола + а, ~ сегодня, ~ завтра — лаахь - тахана а, лаахь - кхана а; ~ сейчас, ~ потом - х1инцца а, т1аккха а 2. частица 1) усил. (даже) а-м; пойду ~ сейчас - х1инцца а-м гlyp ву 2) усил. (по крайней мере) мукъа а, мукъане а; ~ немного - жимма мукъане а; скажите ~ слово - цхьа дош мукъа а алийша 3) (к примеру, например) масала; исследуем ~ это дело - масала, толлур вай xlapa г1уллакх 4) с местоимениями и наречиями (любой) а; ~ кто - хьаъа а; ~ что - х1уъа а; ~ где - миччахьа а; ~ какой - муьлхха а ; ~ бы и так - хилийтахьа иштта; хилча х1ун ду иштта; ему ~ бы что- цунна х1уъа хилча а, бен дац; он парень ~ куда - к1ант-м хьаха ву ала х1ума доцуш

• хотя союз см. хоть 1; он придѐт, ~ ему и некогда - шен йиш яцахь а, вог1ур ву иза; он учился хорошо, ~ часто

болел - кест-кеста цомгуш хилахь а, дика доьшура цо ; ~ бы - мукъа а, мукъане а; он кончит работу, ~ бы ему пришлось просидеть ночь - буьйса яккха езахь а, болх чекхболуьйтур бу цо; приходите ~ бы на час - цхьана сахьтана мукъане а дуьйлийша; ~ бы и так - иштта хиларх х1ун дара и

• хохлатка ж к1уж-котам

• хохлатый, -ая, -ое к1уж болу; ~ая курица - к1уж болу котам

• хохлиться несов. (о птице) дусадала

• хохол м к1ужал

• хохолок м уменьш. от хохол - жима к1ужал

• хохот м белам; с ~ом - беламца

• хохотать несов. кхахь-кхахь дан, дела; ~ до упаду - г1адвахна вела; не хохочи - кхахь-кхахь ма де или вела ма

вела

• хохотун м, ~нья ж разг. воьлург, деларна т1ераниг

• хочется см. хотеться

хр

• храбреть несов. разг. майрадала

• храбрец м майраниг, майра стаг

• храбриться несов. майрадийла; мальчик ~ся в присутствии отца - да волуш, майравуьйлу к1ант

• храбро нареч. майра; ~ сражаться - майра лета

• храбрость ж майралла; набраться ~и - дахьа, б1обола

• храбрый, -ая, -ое майра; ~ый воин - майра б1ахо; он храбр как лев - лом санна майра ву и ; не из ~ого

десятка - майрачарах вац иза

• храм м 1) (здание) г1ишло; рел. зиярт, кашков; ~-святилище - маьлхан каш 2) перен.: ~ науки - 1илманан ц1а

• хранение с (действие) 1алашъяр, лардар; отдать (или сдать) багаж на ~е - багаж 1алашьян д1аяла; камера ~я

[багажа] - [багаж] ларьен камера

• хранилище с д1айохкийла, 1алашдойла; ~ книг - книгаш д1айохкийла; ~ для вин - чаг1ар 1алашдойла (или

лоттийла)

• хранитель м, ~ница ж лардархо; ~ музея - музей ларъярхо; ~ рукописей - куьйгайоза 1алашдархо; ~ тайн-

къайленаш ларъярхо

• хранить несов. 1) что (сохранять) 1алашдан, [д1адиллина] латто; ~ продукты на холоде - сурсаташ

шелонгахь латто; ~ деньги в сберегательной кассе - ахча сберкассехь 1алашдан (или д1адиллина латто); ~ что-л. в тайне - цхьа х1ума къайленгахь (или къайлахь) латто 2) кого-что (беречь) лардан, 1алашдан; ~ как зеницу ока — йо1б1аьрг санна 1алашдан; ~ старые обычаи - шира 1адаташ лардан ; ~ в памяти - диц ца дан; ~ молчание - вист ца хила

• храниться несов. хила, д1адиллина хила, къайлаха хила; у него ~ятся эти вещи - цуьнгахь ю и х1уманаш

д1аехкина

• храп м 1) (во сне) хар 2) (лошади) хур, хур-хур

• храпеть несов. 1) (во сне) хур-т1ур дан, хар баха (или дан) 2) (о лошади) хур баха

• хребет м 1) анат. (позвоночник) букъан дукъ, букъасурт 2) перен. разг. (спина) букъ; он всѐ вынес на своѐм ~те - дерриг а шен букъа т1ехь (лайна) д1акхехьна цо 3) (горная цепь) paгl, дукъ

• хрен м (корень) к1он орам ; старый ~ - къанделла кит

• хрестоматийный, -ая, -ое хрестоматин

• хрестоматия ж хрестомати

• хрип м дехьар; ~ы в лѐгких мед. - пехашкахь дехьар

• хрипение с дехьар

• хрипеть несов. дехьа

• хриплый, -ая, -ое йиш хаьлла; говорить ~ым голосом - хаьллачу эшарца къамел дан; ~о (нареч.) говорить-

йиш хаьлла лен

• хрипнуть несов. хала; голос ~нет - йиш хелаш ю

• хрипота ж халар; кричать до ~ы - йиш халлалц мохь хьекха

• христианин м, ~анка ж керста

• христианский, -ая, -ое керстанан; ~ая религия - керстанан дин

• христианство — керст, 1) (религия) керсталла 2) собир. керстанаш

• Христос м 1ийса ; Христа ради - делан дуьхьа

• хром м 1) хром (хим. элемент, металл) 2) (кожа) хром

• хроматический, -ая, -ое хроматизман; ~ая гамма - хроматизман гамма

• хромать несов. 1) (быть хромым) астаг1лелха, астаг1дийла, астаг1 хила; ~ть на левую ногу - аьрру когана

астаг1дийла 2) перен. разг. ледара хила; у него ~ет орфография - орфографи ледара ю цуьнан; дело ~ет на обе ноги - г1уллакх чан кхетта ду

• хромирование с хром диллар

• хромированный, -ая, -ое хром диллина

• хромировать сов. и несов., что хром дилла

• хромистый, -ая, -ое хром тоьхна, хром кхетта; ~ая сталь - хром тоьхна болат

• хромовый, -ая, -ое 1) хим. хром долу, хроман; ~ая руда - хроман маь1да 2) (о коже) хроман; ~ые сапоги хроман эткаш

• хромой, -ая, -ое 1. астаг1а, юхашха; (о мебели) телха; он хром от рождения - вичахьана астаг1а ву и 2. в знач.

сущ. ~ой м, ~ая ж астаг1ниг; презр. лаьнк1а, хаьнт1иг; т1аьнчакх

• хромоногий, -ая, -ое астаг1а, юхашха; (о мебели) телха

• хромоножка ж разг. астаг1ниг, юхашханиг

• хромосома ж хромосома

• хромота ж астаг1алла

• хроник м разг. (хронический больной) даим цомгуш верг

• хроника ж 1) ист. (летопись) хроника, хенан хаамаш 2) лит. хроника 3) (рассказ о текущих событиях)

• хроника ; местная ~ - меттигера хроника 4) (кино) хроника, хенан хаам; ~ дня - дийнан хроника

• хроникальный, -ая, -ое хенан хаамийн, хенан хааман; ~ фильм - хенан хаамийн фильм

• хроникѐр м хенан хаамхо

• хронический, -ая, -ое ширделла, цайоьрзу; ~ое заболевание - д1а ца йолу цамгар кхетар

• хронологический, -ая, -ое хронологин; ~ие даты - хронологин терахьаш

• хронология ж хронологи; ~ русской истории - оьрсийн историн хронологи

• хронометр м (часы) хронометр

• хронометраж м хронометраж

• хронометражист м, ~ка ж хронометражхо, хронометражист

• хронометрировать сов. и несов., что хронометраж ян

• хрупать несов., что, разг. (жевать с хрустом) г1арж дайта, г1арж дан; лошадь ~ет овѐс - говро г1аржжнехь

сула дуу; ~ть сахар - г1аржжнехь шекар даан

• хрупкий, -ая, -ое 1) (ломкий, непрочный) экам; стекло ~о - ангали экам ду 2) перен. (слабый, болезненный,

нежный) эг1аза, экам; ~ий ребѐнок - экам бер; ~-ая девушка - эг1аза йо1

• хрупкость ж 1) (ломкость, непрочность) экамалла 2) перен. (слабость, болезненность, нежность) эг1азалла

• хрупнуть однокр. разг. 1) см. хрупать; 2) (треснуть) т1ах ала

• хруст м ц1аз-ц1из (снега); харт (печенья, веток и т. п.); ц1аст (бумаги); (при поломке) къарс

• хрусталик — балура

• хрусталь — балур

• хрустальный — балуран

• хрустеть несов. 1) (издавать хруст) ц1аз--ц1из дан (о снеге); къарс дан (о ветках, печенье и т. п.) 2) чем

(производить хруст) къарс дан, ц1аз дайта, харт дан (печеньем, ветками и т. п.); ц1аст дан (бумагой и т. п.)

• хрусткий, -ая, -ое ц1аз-ц1из ден; ~ий снег - ц1аз-ц1из ден ло; ~ие ассигнации - ц1аст ден ахча

• хрустнуть 1) однокр. к хрустеть 2) (сломаться) гъарш аьлла кагделла

• хрустящий, -ая, -ее: ~ие хлебцы - к1арс-к1ирс ден оьлгаш

• хрыч м: старый ~ прост., бран. - къанъелла къуккъаз

• хрюканье с хур-хур [дар]

• хрюкать несов. хур-хур дан

• хрюкнуть однокр. хур-хур ала (или эккха)

• хряк м с.-х. (самец свиньи) боьрша хьакха

• хрящ1 м (в мясе) чохчам; носовой ~ анат. - меран дукъ

• хрящ2 м геол. (крупный горный песок) гlopгl

• хрящеватый, -ая, -ое чохчамаха; ~ое мясо - чохчамаха жижиг; ~ый нос - чохчаме мара

• хрящевой1, -ая, -ое чохчаман; (имеющий хрящи) чохчамаш йолу, чохчаме; ~ые рыбы - чохчамаш йолу

ч1ерий; ~ой отросток груди анат. - дега1айг

• хрящевой2, -ая, -ое геол. гlopгla

• хрящик м уменьш. от хрящ1

ху

• худенький, -ая, -ое оза; ~ мальчик - оза к1ант

• худеть несов. аздала, азлуш хила, вочудала

• худить несов., кого оза хетийта, аздан

• худо 1 с разг. уст. вон; он никому не делает ~а - цо цхьанна а вон ца до ; нет ~а без добра посл. - дика доцуш,

вон хир дац

• худо 2 1. нареч. вон; это может ~ кончиться - иза вон чекхдала мегаш ду 2. в знач. сказ. кому-чему вон хила;

больному ~ - цомгушниг вон ву; не ~ бы и отдохнуть - садаь1ча вон хир дацара

• худоба ж озалла

• художественность ж исбаьхьалла

• художественный, -ая, -ое 1) исбаьхьаллин; ~ый руководитель театра - театран исбаьхьаллин куьйгалхо; ~ое

произведение - исбаьхьаллин призведени; ~ая литература - исбаьхьаллин литература 2) исбаьхьа; ~ое исполнение - исбаьхьа лакхар

• художество с 1) уст. (изобразительное искусство) исбаьхьалла; Академия художеств - Исбаьхьаллийн

академи 2) разг. неодобр. (проделка) исбаьхьалла; это всѐ его ~а - уьш ерраш а цуьнан исбаьхьаллаш ю

• художник м 1) (живописец) исбаьхьалча, суьрташ дохкург 2) (работник искусства) исбаьхьалча; ~ слова -

дешан исбаьхьалча 3) перен. исбаьхьалча; он ~ своего дела - шен г1уллакхан исбаьхьалча ву иза

• художница женск. к художник 1

• худой 1, -ая, -ое (тощий) оза; ~ человек - оза стаг

• худой 2, -ая, -ое 1) (плохой) вон, осал; ~ая слава - вон ц1е 2) разг. (изношенный, дырявый) тиша; ~ые сапоги-

тиша эткаш; ~ое ведро - тиша ведар; на ~ой конец - цахуьлчу даьлча; не говоря ~ого слова - юьхь ца ягош

• худосочный, -ая, -ое (истощѐнный) азделла, тиша; (о растительности) декъаза

• худощавость ж хесаралла

• худощавый, -ая, -ое хесара, йорадоьлла; ~ человек - хесара стаг

• худший, -ая, -ее 1. превосх. ст. от плохой - уггар вон 2. в знач. сущ. ~ее с вониг; предполагать самое ~ее - уггар воха дерг дагатийса

• худышка м и ж, разг. озаниг

• хуже сравн. ст. от плохой, худой2 и плохо, худо2 - воха; это намного ~ - xlapa дуккха а воха ду

• хули ж (осуждение) лер

• хулиган м хулиган

• хулиганить несов. разг. хулиганалла лело; вон, дастаме лела; сийдоцуш лела

• хулиганка женск. к хулиган

• хулиганский, -ая, -ое хулиганан; ~ поступок - хулиганан х1ума

• хулиганство с хулиганалла

• хулиганьѐ с собир. разг. хулиганаш

• хулитель м, ~ница ж луьйрг

• хулить несов., кого-что лен

• хунта ж хунта

• хурал м хурал

• хурма ж хьурма

• хутор м к1отар

• хуторок м уменьш. от хутор - жима к1отар; ~ в степи - аренгахь жима к1отар

• хуторской, -ая, -ое к1отаран, к1отарера; ~не казаки - к1отарера г1алаг1азакхий

• хуторянин м, ~ка ж к1отархо