Теза-Кхаьлла
Теза-Кхаьлла (оьрс. Тазен-Кала) — Нохчийн республикера Веданан кӀоштара эвла. Теза-Кхаьллин йуьртан меттиган административан йукъ[2].
Эвла | |
Теза-Кхаьлла | |
---|---|
42°58′52″ къ. ш. 46°10′59″ м. д.HGЯO | |
Пачхьалкх | Росси |
Регион | Нохчийчоь |
КӀошт | Веданан |
Йуьртан меттиг | Теза-Кхаьлла |
Истори а, географи а | |
Хьалхара цӀерш | Кидири |
Сахьтан аса | UTC+3 |
Бахархой | |
Бахархой | 666[1] стаг (2010) |
Идентификаторан терахьаш | |
Поштан индекс | 366330 |
ОКАТО | 96204837 |
Картин тӀехь | |
Село Теза-Кхаьлла йекъало пхеа куьпан: Борзе, Кхашка-ара, Йукъарчу гӀоьна, Ноже, Жани-Ведана[3].
Географи
бӀаьра нисйанЭла лаьтта Гумс эркан аьтту бердаца, кӀоштан йукъ йолчу Веданан 22 км къилбаседа-малхбалехьа (некъан тӀехула).
Гергара нах беха меттигаш: Къилбаседехьа — Лаккха-Курчала эвла, къилбаседа-малхбалехьа — ЦӀоьнтара, малхбалехьа — БелгӀата эвла, къилба-малхбалехьа — ДаьргӀа эвла, къилбехьа — ДегӀаста, къилба-малхбузехьа — Хорача эвла, малхбузехьа Дишни-Ведана эвла, къилбаседа-малхбузехьа — Эрсана эвла.[4].
Истори
бӀаьра нисйанЭвла йиллина Нашхара баьхкинчу кхаа вешех (Эжа, Теза, Ӏалбиг) цхьамма, йуккъерачу вашас Тезас.[5].
1944 - 1958 шерашкара муьрехь, нохчашна а, гӀалгӀашна а депортаци йинчул тӀаьхьа Нохч-ГӀалгӀайн АССР дӀайаьккхинчул тӀаьхьа, эвлан цӀе тиллира Мокок[6] аьлла, ДАССР Веданан кӀоштан йукъайоьдуш йара иза[7] .
1958 шарахь Нохч-ГӀалгӀайн АССР меттахӀоттийначул тӀаьхьа, эвлана схьайелира хьалхалера цӀе — Теза-Кхаьлла.
Бахархой
бӀаьра нисйанБахархойн дукхалла | |
---|---|
2002 | 2010[8] |
821 | ↘685 |
Тезакхаллойн а, цӀонтаройн а некъий беха цигахь: Товсолтан некъе, Чалин некъе, Ӏавдалан некъе, СугӀин некъе, СултӀанан некъе, Жанин некъе, ЦӀордойн некъе, Аьккхийн некъе, ЧӀебарлойн некъе, Имханан некъе[9].
Микротопоними
бӀаьра нисйанНах беха меттигаш
бӀаьра нисйан- Басе - Теза-Кхаьлла эвлан йукъара меттиг.
- Борзе - эвлан йукъара меттиг.
- Жанин Ведана – Жани-некъен хьалхара стаг Жани охьахиина йуьртан йукъара меттиг.
- Къоьшка - галдаьккхина кхашка, Теза-Кхаьлла эвлан йукъара меттиг. Къоьшка-ара йа Кхашка-ара.
- Ноже - эвлан йукъара меттиг.
- Эвла – шира дийцаршкахь шен шина вешех къаьстина Теза охьахиина эвлан йукъара меттиг, ЦӀонтарошна йукъадогӀу тайпа тезакхаьллой Тезех схьадаьлла.
- Йукъарчу гӀоьна - эвлан йукъара меттиг.
Лаьмнаш, даккъаш, ламанан кортош
бӀаьра нисйан- Айма яьлла корта – эвлан къилбехьара меттиг.
- Борз йолучу коьрта – эвлан йистера меттиг.
- Боккхачу коьрта – тезакхаьллойн тайпанан латташна йукъабогӀу лам.
- ГӀонакхин хьех – эвлан къилбехьара лам. Лам тӀехь хьена буц а, цанаш а йу, шовданаш а ду.
- Дампайн корта – эвлан йукъара меттиг. Дампай – хьалха охьахевшинчеран цӀе.
- Ирзе тӀе – эвлан йистера лам.
- Мирзайн дукъ - эвлан къилбехьара дукъ. Мирза – долара цӀе. Таьшта-мехкан кӀоштахь.
- Митара-дукъ - эвлан къилбехьара дукъ. Таьшта-мехкан кӀоштахь.
- Мунчакхан желе – лам, лаьтта Теза-Кхаьллин а, БелгӀатин а дозанера лам. Мунчакх – стеган долара цӀе.
- Нуьйран дукъ - эвлан къилбехьара дукъ.
- Оьздамаран дукъ – Оьздамар ваьхна, Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара дукъ.
- Петар-дукъ – къилба эвлан йистера меттиг.
- СаьӀдин хьех – къилбан агӀора тезакхаьллойн тайпанан латтанаш тӀера лам.
- Таьшта мохк – эвлан йистера лам.
- Тезакхаьллойн лам - лаьмнийн цанаш, хьаннаш йолу, шовданаш долу тезакхаьллойн лам.
- Текхна лам (Къакъарайн ирзу, Саьрмако цӀога тоьхна меттиг) - Теза-Кхаьллин махкара лам.
- Туьйре тӀе – Хорачанца дозанера лам.
- Хоммурдан хьех – тезакхаьллойн тайпанан латтанаш тӀера лам. Хоммурд – долара цӀе.
- Чурт даьлла дукъ – Жани-Веданан кӀоштахь. Эвлан йуккъехь.
- Ши лам хедача – хьена буц а, цанаш а, хьаннаш а, йолу, дежийлаш а долу тезакхаьллойн махкара лам.
Эвлан йисташ
бӀаьра нисйан- Асхура – ЦӀонтарна а, Теза-Кхаьллин а, Курчалин а эвланашна йукъара меттиг. Кхуззахь бу Кхеташ Корта. Хаамчаша чӀагӀдо, Асхора – долара цӀе йу бохуш, амма цхьан а бух ца балабо.
- Аьккха баьхна ара – эвлан йистера меттиг. Хьалха аьккхий баьхна.
- Аьрсамирза ваьхначу – эвлан къилбехьара меттиг.
- Байсолтанан хьер лаьттинчу – эвлан йистера меттиг. Байсолта – долара цӀе.
- Бераман кӀажа – эвлан йистера меттиг.
- Бозин ара – базанан ара - эвлан йукъара меттиг.
- БӀев якъийнчу – эвлан къилбехьара меттиг.
- ВаьлтӀас якъайна arlo - эвлан къилбехьара меттиг. Ваьлта – долара цӀе.
- Даудан меттиг – эвлан йистера меттиг.
- Декнийн акъара – эвлан йистера меттиг.
- ЖагӀлерге - Теза-Кхаьллин эвлан йистера меттиг.
- Жахов Ӏинчу - эвлан къилбехьара меттиг.
- ЖелайтӀа – эвлан йуккъехь.
- Ижунан коче - эвлан къилбехьара меттиг. Таьшта-мехкан кӀоштахь.
- Йейн буха - эвлан къилбехьара меттиг. Хьоза – долара цӀе. Петар дукъан кӀоштахь.
- Йуьртан кӀело – эвлан йуккъехь.
- Кхийре – эвлан къилбехьара меттиг.
- Кхераман чоь - эвлан къилбехьара меттиг.
- КӀир боккху харш – Таьшта-мехкан кӀоштара, эвлан къилбехьара меттиг.
- Мадин хьера лаьттинчу – эвлан йистера меттиг. Мада – долара цӀе.
- Махьайн ирзу – эвлан къилбехьара меттиг. Махьай – ирзу даьккхинчун долара цӀе.
- Мехкадаьтта долучу – эвлан йистера меттиг.
- Муса-Юьспхьажин жоьла лаьттина меттиг - эвлан къилбехьара меттиг.
- Надин варш – эвлан къилбехьара меттиг. Нада – долара цӀе.
- Ноже хьалха - Теза-Кхаьлла эвлан йукъара меттиг.
- Нуров ваьхначу - эвлан къилбехьара меттиг.
- Очилдакхан ара - эвлан къилбехьара меттиг. Очилдакх – долара цӀе.
- Оьрнаш долчу тӀе - эвлан къилбехьара меттиг.
- Руьйте чу – эвлан къилбехьара меттиг.
- Стовнийн акъара - эвлан къилба-малхбузехьара Гезгин лам болчура меттиг.
- Тайгаш тӀе – эвлан къилбехьара меттиг.
- Такхаман тӀехьа - эвлан къилбехьара меттиг.
- Тенгиш басса – эвлан къилбехьара меттиг.
- Тутин чарх лаьттинчу – эвлан йистера меттиг. Тута – долара цӀе.
- Угаран ирзу – эвлан йукъахь. Угар – долара цӀе.
- Хорочойн дозанера ор – къилба эвлан йистера меттиг.
- Хорочойн дозанера чхор – къилба эвлан йистера меттиг.
- Хулханан arӀo – дежийлаш а долу, хьаннаш а йолу тезакхаьллойн мохк.
- Хьамдлон жела - Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара меттиг. Хьамдло – долара цӀе.
- ХьаргӀа берде - эвлан къилбехьара меттиг.
- Хьасайнан хьера лаьттинчу – эвлан йистера меттиг. Хьасайн – долара цӀе.
- ХьаьргӀа бассо – эвлан къилба-малхбалехьара меттиг.
- Хьевхьа тӀехьа – эвлан йистера меттиг.
- Хьехан басса – эвлан йистера меттиг.
- Хьонку болчу - эвлан къилбехьара Гезгин лам болчура меттиг.
- Хьун хьаькхна чоь – эвлан къилбехьара меттиг. ЦӀе йоьзна, XӀX бӀешеран йуккъехь инарла А. П. Ермоловс долийна, йерриг Нохчийчохь, цкъан а ца хьаькхначу кепара хьаькхна хӀаллакйина хьаннашца. Кхузахь а хьаькхнера хьаннаш Воронцов коьртехь волу таӀзаран экспедици йолуш 1845 шарахь. Ночий къайла ца бовлийтархьама.
- Чурта тӀе – эвлан къилбехьара чурт долу меттиг.
- Шелчу хие – эвлан йистера меттиг.
- ӀабдулгӀанайн хьера лаьттинчу – эвлан йистера меттиг.
- Ӏавдалан акъара – Ӏавдалан-некъийн хьалхара стаг, Ӏавдал, охьахиина меттиг.
- Ӏам болчу акъара – эвлан йистера меттиг.
- Ӏеламханан хьера лаьттинчу – эвлан къилба йистера меттиг.
- Ӏодас якъайна aгӀo – эвлан къилбехьара меттиг. Ӏода – долара цӀе.
- Ӏоже хьалха - эвлан йукъара меттиг.
Ирзош
бӀаьра нисйан- Байсолтин ирзу – эвлан йистера меттиг.
- Байханан ирзу – эвлан йистера меттиг. Байхан – долара цӀе.
- Висайн ирзу - эвлан къилбехьара меттиг. Виса – нохчийн долара цӀе.
- ГӀезин ирзу – эвлан йистера меттиг. ГӀези – долара цӀе.
- ГӀойсуман ирзу – Таьшта-мехкан кӀоштара, эвлан къилбехьара меттиг ГӀойсум – долара цӀе.
- Зайнабан ирзу – эвлан къилбехьара меттиг. Зайнаб – зударийн долара цӀе.
- Кедин ирзу – эвлан къилбехьара меттиг. Кеди – долара цӀе.
- Коьллаш ирзу - Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара меттиг.
- Пашайн ирзу - Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара меттиг.
- Пезилатан ирзу - Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара меттиг. Пезилат – зударийн долара цӀе.
- Салаватин ирзу – эвлан къилбехьара меттиг. Салават – долара цӀе.
- ТӀуьшан ирзу – эвлан йистера меттиг. ТӀуьша – долара цӀе.
- Хасин ирзу – эвлан йистера меттиг.
- Хьамдлон ирзу - Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара меттиг.
- Хьамзатхьажин ирзу - Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара меттиг.
- Хьозин ирзечу - эвлан къилбехьара меттиг. Хьоза – долара цӀе. Таьшта-мехкан кӀоштахь.
- Цицин ирзу - эвлан къилбехьара меттиг.
- Элахин ирзe - Элаха – долара цӀе.
- Ӏаьржиган ирзу – эвлан йистера меттиг. Ӏаьржиг – долара цӀе.
- Ӏелахьаьжин ирзу – эвлан къилбехьара меттиг.
- Ӏелимханан ирзу - Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара меттиг.
- Ӏусайн ирзу – эвлан йистера меттиг.
Эркаш, уьшалаш
бӀаьра нисйан- Абакин хьера лаьттинчу – Гуьмс эркан хоршера меттиг.
- Борзан Гумс чу – гу тӀера схьадогӀу Гуьмс (эрк), эвлан къилбехьара меттиг.
- Гечо доцу Ӏин – эвлан къилбехьара меттиг.
- Гуьмсан гӀаланаш – къилба-малхбузехьара Гуьмс эркан хоршера меттиг. Кхузахь дуккха а бӀевнех тера тархаш а, бӀогӀамаш а ду мохо а, хиш а Ӏаткъам бина хилла.
- Гуьмсан тогӀи - эвлан къилба-малхбузера меттиг.
- ГӀален хи – хьост.
- ГӀойчин ишал – ГӀойча ваьхна, Теза-Кхаьлла эвлан къилбехьара меттиг.
- Декъа ахк - эвлан къилбехьара меттиг.
- Дишнийн Гуьмс – оцу эрканаца тезакхаьллойн доза ду Веданца
- Дишнийн Гуьмс бухдолучу – Дишни-Веданан къилбан дозанера меттиг.
- ДогӀа доьху меттиг – Гуьмс эркан харш чуьра меттиг.
- Жиннийн Ӏин - эвлан къилбехьара меттиг.
- Ковст яьлла ишал - эвлан къилбехьара меттиг. Ковст меттигерачу меттан декъехь - корсам.
- Маядан хи - эвлан къилбехьара хьост долу меттиг.
- Педанан гаде – хара чухӀоттийна хьост долу меттиг.
- Ши Гуьмс цхьаьнакхетачохь – къилба-малхбузехьара ши эрк цхьаьнакхетачара меттиг.
- Эдилмирзайн хи - эвлан къилбехьара меттиг.
Кешнаш
бӀаьра нисйан- Даккхайн кешнаш – эвлан йукъахь.
- Йукъарчу гӀоьнан кешнаш – эвлан йукъахь.
- ЦӀенчу мехка - ЦӀонтарна Теза-Кхаьллин а йукъара кешнаш долу меттиг.
- Чалайн кешнаш – эвлан йукъахь.
- Шира кешнаш – эвлан йукъахь.
Некъаш
бӀаьра нисйан- Готтачу новкъа – эвлан къилбехьара меттиг.
- Паччахьан некъ – Хорача йолчохь[10].
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ бахархой Веденского района на 01.01 2010г. Чеченской Республики. Архивйина 2019-10-08 — Wayback Machine
- ↑ Тазен-Калинская сельский округ (сельсовет)* (Веденский район) . ТӀекхочу дата: 2011 шеран 18 май. Кху чуьра архивйина оригиналан 2012 шеран 29 январехь
- ↑ Сулейманов А. С. Топонимия Чечни. — Грозный: ГУП «Книжное издательство», 2006. — С. 307. — 5000 экз. Архивированная копия . ТӀекхочу дата: 2015 шеран 25 август. Архивйина 2014 шеран 7 ноябрехь Архивйина 2014-11-07 — Wayback Machine (переиздание 1976—1985 гг.)
- ↑ Карта Чечни (rar) (не ранее 1995). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 2 январь.rar. Объём 8 МБ.
- ↑ Сулейманов А. С. Топонимия Чечни. — Грозный: ГУП «Книжное издательство», 2006. — С. 307. — 5000 экз. Архивированная копия . ТӀекхочу дата: 2015 шеран 25 август. Архивйина 2014 шеран 7 ноябрехь Архивйина 2014-11-07 — Wayback Machine (переиздание 1976—1985 гг.)
- ↑ Ведомости Верховного Совета РСФСР № 5 1958
- ↑ О восстановлении Чечено-Ингушской АССР и упразднении Грозненской области . lawru.info. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 8 ноябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2019 шеран 6 августехь Архивйина 2019-08-06 — Wayback Machine
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики . ТӀекхочу дата: 2014 шеран 9 май. Архивйина 2014 шеран 9 майхь
- ↑ Сулейманов А. С. Топонимия Чечни. — Грозный: ГУП «Книжное издательство», 2006. — С. 307. — 5000 экз. Архивированная копия . ТӀекхочу дата: 2015 шеран 25 август. Архивйина 2014 шеран 7 ноябрехь Архивйина 2014-11-07 — Wayback Machine (переиздание 1976—1985 гг.)
- ↑ Сулейманов А. С. Топонимия Чечни. — Грозный: ГУП «Книжное издательство», 2006. — С. 307-313. — 5000 экз. Архивированная копия . ТӀекхочу дата: 2015 шеран 25 август. Архивйина 2014 шеран 7 ноябрехь Архивйина 2014-11-07 — Wayback Machine (переиздание 1976—1985 гг.)
ХӀара Нохчийчоьнан географех лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана. |