СемаӀашка

(СаьмаӀашка тӀера хьажжина кхуза)

СемаӀашка (оьрс. Сама́шки) — Нохчийн Республикин ТӀехьа-Мартанан кӀоштан эвла. СемаӀашкин йуьртан меттиган административан йукъ[2].

Эвла
СемаӀашка
СемаӀашка
СемаӀашкин рузбанан маьждиг
43°17′32″ къ. ш. 45°18′14″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх Росси
Регион Нохчийчоь
Муниципалан кӀошт ТӀехьа-Мартанан
Йуьртан меттиг СемаӀашкин йуьртан меттиг
Йуьртда Боршигов Зайнди Ӏумаран кӀант
Истори а, географи а
Йиллина 1851
Хьалхара цӀерш 1922 кхаччалц — станица Самашкинская
Центран локхалла 217 м
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой 12 738[1] стаг (2020)
Къаьмнийн хӀоттам нохчий
Динан хӀоттам бусалбанаш-суннийш
Официалан мотт Нохчийн мотт, оьрсийн мотт
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 87147
Поштан индекс 366602
Автомобилан код 20, 95
ОКАТО 96403
Картин тӀехь
СемаӀашка картан тӀехь
СемаӀашка
СемаӀашка картан тӀехь
СемаӀашка
СемаӀашка картан тӀехь
СемаӀашка

Географи нисйе бӀаьра

Эвла лаьтта ТӀехьа –Мартанан кӀоштан къилбаседин декъехь, Соьлжа эркан аьрру берд тӀехь, кӀоштан йукъ йолчу ТӀехьа-Мартанан 9 км генахь, Соьлжа-ГӀалин 30 км малхбузехьа. Эвлан 4 км къилбехьа чекхболу федералан автонекъ «Кавказ». Советан Ӏедал долуш эвлахула чекхболура Несарера Соьлжа-ГӀала богӀу цӀерпоштнекъ. Иза бохийна Ичкерин заманахь.

СемаӀашкин йукъайогӀу масех шина гӀотах долу дуккха квартираш йолу хӀусамех лаьтта Дружба посёлок. Эвлахь лаьтта ишколийн йиъ гӀишло.

Къилбаседехьа эвлан тӀекхета Соьлжин дукъан шунаш, къилбехьа — СемаӀашкин хьун а, Соьлжа эрк а.

Уггаре гергара нах беха меттигаш: Керла-Шара къилбехьа, Давыденко къилба-малхбузехьа, Эна-Хишка малхбузехьа, Радужни къилбаседа-малхбалехьа, Закан-Юрт малхбалехьа.

Этимологи нисйе бӀаьра

Эвлан цӀе схьайолу нох. Сай-Маӏашка бохучу шина дашах.

Истори нисйе бӀаьра

Эвла йиллина 1851 шарахь[3] Соьлжин гӀазакхийн аса йуьллуш Самашкински гӀала санна, нохчий Лаха СемаӀашка эвла хиллачохь[4].

1920 шарахь Теркан гӀазакхийн депортаци йечу хенахь № 01721 омарца берриг гӀалин гӀазакхийн бахархой арабехира: 18 шеран тӀера 50 шо кхаччалц болу божарийн хьовсийра Кавказал арахьара концентрацин лагершка, зударий, бераш, баккхий нах Теркал дӀехьабехира[5]. Ламанан республикин ЦКхК 1922 шеран 25 апрелан омарца гӀалин цӀе хийцира СемаӀашка эвла аьлла.

Хьалхара Нохчийн-оьрсийн тӀом нисйе бӀаьра

Дуьххьара нохчи-оьрсийн тIом болуш, 1995 шеран 7-8 апрелехь цхьаболу российн а, дуьненайукъара а бакъо ларйаран кхолламаша чӀагӀдарца, эвлахь федералан эскарша массашкахь байира машаре гражданаш (хьажа РФ ЧГӀМ операци СемаӀашкахь). Бакъо ларйаран «Мемориал» кхолламна хетарехь, оцу меттигах болу хаамаш, нохчийн тӀемлойн хаамийн агенталло баржийна, цунах теша мегар дац.

Хаамийн кехат тӀехь йазбина цхьа могӀа, бакъ хила а йиш йоцу, хаамаш, — 6 апрелехь ОМОНхоша 41 семаӀашкахо-воккха стаг верах, йуьрта «Ураган» олу герз деттарх, эвлара 500 вахархо валарх, и.кх.дӀа. Дерриг схьаэцча, дуккха а кхин дерш сана оцу хаамийн агенталлин хаамаш, «Нохч-прессан» СемаӀашкара хиламех болу хаамаш тешаме бац.[6]

Амма «Мемориало» харц ца йо эвлан машаре бахархошна дуьхьала зуламаш даран факташ.

СемаӀашка «цӀанйар» дӀадаьхьира машаре бахархой бойуш, совцийначарна тӀехь сийсазалла лелош, талораш деш, цӀенош дагош. Эвла «цӀанйеш» кхелхина алсама бахархой, дукхаха долу цӀенош дагийна. Эвлан дукхаха болчу бахархошна хета, салташа цхьа могӀа меттигашкахь зуламаш дира наркотикаша бахийна болуш аьлла. Тешаллина цара гойтура СемаӀашка оьху журналисташна, депутаташна, бакъо ларйаран кхолламийн декъашхошна, федералан ницкъаш дӀабаханчул тӀехьа урамашкахь Ӏохку цкъа туху мехий. СемаӀашкахь 7-8 апрелехь операци йинчул тӀаьхьа, бахархошна йукъахь дуккха а байинарш бара. Авторо доклад йаздечу хенахь билггала хууш дара эвлара 103 вахархо вийний, амма, схьагарехь, и исписка йерриг йац. Оцу испискера дукхаха болу кхелхинарш, тӀамтӀехь дакъа лоцуш бацара, уьш бара эвлара машаре бахархой. Нисса эвлара машаре бахархой хилира тӀелатаран объект РФ ЧГӀМ белхалойн а, ЧЭ салтийн а агӀора эвла «цӀанйечу» хенахь.

Машаре бахархой кхалхаран бахьнаш: йаккхий тоьпаш а, минометаш а эвла йеттар; бронетранспортераш чуьра урамаш тӀе герз деттар; иччархоша урамака а, керташка а герз деттар; цӀенош чохь а, керташкахь а тоьпаш йеттар; чохь нах болум тоьланаш чу а, керта а, хӀусамаш чу а бумбанаш кхийсар; цӀенош дагор; лецна «къасто» буьгурш новкъахь байар.[7]

Нохчийн-оьрсийн тӀемаш чекхдевлча нисйе бӀаьра

2003 шеран августехь, эвлара 500 гергга вахархочо дӀакъевлира федералан «Кавказ» некъ, цара мукъа йаккха бохура лачкъийна йигина 16 шо кхаьчна эвлара йоӀ Кацаева Эльза[8].

2003 шеран 15 августехь эвлахь йолу тӀеман комендатурина тӀемлой тӀелетира. Шортта гӀишлон чу автоматан герз а, гранатометаш а йиттина 2 салтий велира 10 гергга тайп-тайпана хала чевнаш йира[9].

2004 шеран 1 апрелехь чоьхьара эскарша СемаӀашка массо агӀора дӀа а къевлина эвлахь леррина операци йира. Шина гӀишлон чохь йара минанаш кечйен гӀирсаш, радиоурхаллин ШОьГӀ, кечйина фугас, гранатомёташ, кхин тӀеман гӀирсаш. НТВ телекомпанин хаамашца, СемаӀашкахь и санна лерина операцешкахь тӀепаза вайна 27 стаг[10].

Бахархой нисйе бӀаьра

Бахархойн дукхалла
1979[11]1990[12]2002[13]2010[14]2012[15]2013[16]2014[17]
9185994510 82411 27511 52411 74311 898
2015[18]2016[19]2017[20]2018[21]2019[22]2020[1]
12 07012 19912 27512 40812 59712 738
Къаьмнийн хӀоттам

2010 шеран йерригроссийн бахархой багарбаран жамӀийн хаамашца[23]:

Халкъ Барам,
ст.
Берриг
бахархойх дакъа, %
нохчий 11 263 99,9 %
кхин берш 12 0,1 %
берриш 11 275 100,00 %

Суьрташ нисйе бӀаьра

Билгалдахарш нисйе бӀаьра

  1. 1 2 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года. ТӀекхочу дата: 24 апрелехь 2020. Архивировано 24 апрелехь 2020 года.
  2. Самашкинская сельский округ (сельсовет) Архивйина 2012-02-09 — Wayback Machine
  3. Комитет Ставропольского края по делам архивов, Государственный архив Ставропольского края. Часть третья. Основные сведения о населённых пунктах // Административно-территориальное устройство Ставрополья с конца XVIII века по 1920 год. — Ставрополь: ОАО «ИПФ „Ставрополье“», 2008. — 399 с. Архиван копи 2020 шеран 13 ноябрехь дуьйна Wayback Machine тӀехь
  4. Кавказский календарь… на 1860
  5. ПРИКАЗ № 01721 оп. ТӀекхочу дата: 29 декабрехь 2012. Архивировано 4 апрелехь 2016 года.
  6. ПЦ «Мемориал». 6. Ход операции по занятию села Самашки подразделениями МВД // Всеми имеющимися средствами: Операция МВД РФ в селе Самашки, 7-8 апреля 1995 года. — М., 1995.
  7. ПЦ «Мемориал». 8. Проеедение «зачистки» села // Всеми имеющимися средствами: Операция МВД РФ в селе Самашки, 7-8 апреля 1995 года. — М., 1995.
  8. Полина Шершнева. Возвращение Эльзы. Похитители 16-летней девушки спокойно проехали все блокпосты. «Новые Известия» (7 августехь 2003). ТӀекхочу дата: 13 ноябрехь 2020. Архивировано 13 ноябрехь 2020 года.
  9. Это было под Бачи-Юртом. MainStorage (24 октябрехь 2008). ТӀекхочу дата: 13 ноябрехь 2020. Архивировано 7 ноябрехь 2017 года.
  10. В чеченском селе Самашки найдены склады со взрывчаткой. ntv.ru (1 апрелехь 2004). ТӀекхочу дата: 13 ноябрехь 2020. Архивировано 26 сентябрехь 2020 года.
  11. Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров. ТӀекхочу дата: 29 декабрехь 2013. Архивировано 29 декабрехь 2013 года.
  12. Архивный вестник, №1. Нальчик:Архивное управление Правительства Чеченской Республики, 2013.
  13. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февралехь 2012 года.
  14. Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. ТӀекхочу дата: 9 майхь 2014. Архивировано 9 майхь 2014 года.
  15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. ТӀекхочу дата: 31 майхь 2014. Архивировано 31 майхь 2014 года.
  16. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). ТӀекхочу дата: 16 ноябрехь 2013. Архивировано 16 ноябрехь 2013 года.
  17. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. ТӀекхочу дата: 2 августехь 2014. Архивировано 2 августехь 2014 года.
  18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. ТӀекхочу дата: 6 августехь 2015. Архивировано 6 августехь 2015 года.
  19. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  20. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (31 июлехь 2017). ТӀекхочу дата: 31 июлехь 2017. Архивировано 31 июлехь 2017 года.
  21. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. ТӀекхочу дата: 25 июлехь 2018. Архивировано 26 июлехь 2018 года.
  22. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года. ТӀекхочу дата: 31 июлехь 2019.
  23. Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населённым пунктам, сельским населённым пунктам с численностью населения 3000 человек и более". Чеченстат. ТӀекхочу дата: 24 ноябрехь 2018. Архивировано из оригинала 29 сентябрехь 2015 года.

Цитатийн гӀалат: Тег <ref> «chech» цӀарца, кху <references> йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.

Литература нисйе бӀаьра

Хьажоргаш нисйе бӀаьра