Соьлжа (эрк)
Соьлжа (гӀалгӀ. Шолжа-хий, оьрс. Сунжа[3]) — Къилбаседа Кавказан малхбален декъера эрк, Теркан аьтту га.
| Соьлжа | |
|---|---|
| гӀалгӀ. Шолжа-хий | |
 | |
| Амал | |
| Дохалла | 278 км |
| Бассейн | 12 200 км² |
| Хи дайар | 82,9 м³/с (БоргӀане) |
| ДӀаэхар | |
| Хьост[?] | Ушкорт[1]. |
| • Эрк долу меттиг |
Доккха Кавказан дукъ Къилбаседа ХӀирийчоьнан Пригородни кӀошт |
| • Локхалла | 1200 м |
| • Координаташ | 42°55′37″ къ. ш. 44°52′54″ м. д.HGЯO |
| Хикхоче | Терк |
| • Эрк чекхдолу меттиг | э. БоргӀане (Гуьмсан кӀошт) |
| • Локхалла | 28 м |
| • Координаташ | 43°26′27″ къ. ш. 46°08′05″ м. д.HGЯO |
| Хин охьане | 1,2 м/км |
| Эрк долу меттиг | |
| Хин система | Терк → Каспий-хӀорд |
| Пачхьалкх | |
| Регионаш | Къилбаседа ХӀирийчоь, ГӀалгӀайчоь, Нохчийн Республика |
| Код ПХР чохь | 07020001112108200005420[2] |
 хьост  хикхоче |
|
 Медиафайлаш Викилармехь | |
Дохалла — 278 км, бассейнан майда — 12 000[4] км². Хьост — Доккха Кавказан дукъан къилбаседа басе 1200 м лакхахь. Хин даржаран йукъара барам 3800 г/м³: шарахь хино охьахьо 12,2 млн тонн латта а, гӀум а. Леладо аренашна хи дуьллуш.
Соьлжан некъНисйе
Соьлжа долало ломан Ушкорт массиверчу шешкара, цигара Учхутан ломан рагӀ йоькъуш, шина Сугулта а, Соьлже а ломан чӀоже кхочу. Кхин дӀа ГӀалгӀайчухула къилбаседехьа доьду 37 км гена. Эккажакъоьнгий-Йурт уллехь Соьлжа арадолу масех генца, 12 км охьадоьду Эльдархан-ГӀала кхаччалц. Кхузахь хи малхбалехьа доьрзий Заки-Эвла кхаччалц охьадоьду, ткъа цигара 85 км охьадахчи Терках кхета[5].
Хин ражНисйе
Соьлжан чохь хи даиман а шорта хуьлу. ЧӀогӀа а, дукха а догӀнаш даьхкичи хи дестий 4 м кхаччалц хьаладала таро ю. Хи деста апрель-май беттанашкахь, Ӏаьнан лайнаш дешачу хенахь а, алсама догӀнаш догӀучу хенахь а. XIX-XX бӀешерашкахь хи гӀорадора, дерриг аьлча санна, цхьаццанхьара хи чехка долу меттигаш йоцурш. Масалаш ду, оьрсийн эскарш шан тӀехула артиллерица а, безачу мохьца а Соьлжех довлуш[6], амма тӀаьхьарчу хенахь хи гӀорош дац, Кавказехь климат кӀадъялар бахьнехь.
Бахамехь пайда иэцарНисйе
XIX бӀешарахь нохчаша Соьлжин бердаш йисттера хьун хьокхий, бӀаьста хи дистича охьайохьуьйтура ГӀизлара йохка[7]. Соьлжан хи леладо аренашна хи дуьллуш, чӀара лоцуш.
ГеннашНисйе
Аьрру геннаш: Хьач-хи. Аьтту геннаш: Ӏасс, Валарг-хи, Гиха, Марта, ГӀой, Орга, Бас, Гумс.
Соьлжан тӀиера нах беха меттигашНисйе
Соьлжан тӀехь ю:
- гӀаланаш – МагӀас, Несара, Эльдархан-ГӀала, Соьлжа-ГӀала, Гуьмсе.
- ярташ – Нижни Комгарон, Сунжа, Эккажакъоьнгий-Йурт, БурскӀелхе, Пхьилинкъоьнгийн-Йурт, Обарг-Йурт, Сипсо-ГӀала, Эна-Хишка, Шовдана-Йурт, СемаӀашка, Закан-Йурт, Хаьмбин-Ирзе, ГӀуларе, Ӏалхан-ГӀала, Ӏалхан-Йурт, Чурт-тогӀи, Баса-ГӀала, БоргӀане.
ФилателехьНисйе
- 1965 шарахь арахийцира исбаьхьаллин марка латийна конверт «Соьлжа-ГӀала. Соьлжа эркан бердйист»[8].
- 1972 шарахь арахийцира исбаьхьаллин марка латийна конверт изза цӀе йолуш[9].
БилгалдахаршНисйе
- ↑ Устаев А.Л. «География Чеченской Республики» 8-9 кл., Грозный, 2011, стр.20
- ↑ Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 8. Северный Кавказ / под ред. Д. Д. Мордухай-Болтовского. — Л.: Гидрометеоиздат, 1964. — 309 с.
- ↑ Карасаев А. Т., Мациев А. Г. Русско-чеченский словарь. — М.: Русский язык, 1978. — 728 с. — С. 728
- ↑ «Река Сунжа» — Пачхьалкхан хин реестран объектех хаам.
- ↑ Берже А.П. «Чечня и чеченцы», Тифлис, 1859, стр.8
- ↑ Берже А.П. «Чечня и чеченцы», Тифлис, 1859, стр.8
- ↑ Сулейманов, 1997, с. 543, 544.
- ↑ 1965 год. Теллина 2019 шеран 12 февралехь.
- ↑ 1972 год. Теллина 2019 шеран 12 февралехь.
ЛитератураНисйе
- Сунжа — йаззам бу Большой советской энциклопедии чуьра.
ХӀара йаззам табарна бакъхьа ду?: |