Ваштарой

Ваштарой йа Вашиндарой йа Вашандарой — шуотойн тукхумара нохчийн тайпа. Тайп декъало масех гаплотобан L3, G2, J2, J1.

Шира тайпа
Ваштарой
Музаев Мовсар а, Умхана кӀант Хьамид — ваштарой тайпана нах
Этноиерархи
Раса	кавказан
Тукхам	Шуотой
Йукъара хаамаш
Мотт	нохчийн меттан шуотойн диалект
Дин	ислам (суннизм)
Къам	нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
Росси: хууш дац  Нохчийчоь:
Хьалхалера дӀасакхалхар
Къилбаседа Кавказ: • шира. мохк Шуьйта

Географи

Тайпан мехкан йукъайогӀу эвланаш Вашандара, Гоьргача, ЗазаргӀана, Зонах, Ярашмаьрда, Доча-Борзе, Улус-Керт.

Беха эвланаш

Валаргт1е, Вашендарой (юрт), Г1ойт1а, Г1уларе, Гихт1а, Гоьргача, Доча-Борзе, Дуби-Эвла, Зонах, Йоккха-Атаг1а, Лакх-Ноьвре, Лах-Ноьвре, Наурская, Олхазар-К1отар, Т1ехьа Мартант1а, Улус-Керт, Хьалхьа Мартант1а, Чуьр-Эвла, Шуьйта, Ярш-Маьрд.

Топонимаш

• Вашандара – Шуьйтан къилбехьара эвла, лаьтта ЧӀаьнтий Орган аьрру бердаца, Гоьргачан уллехь.
• Вашандара (эрк) – Шарой Орган аьтту га, долало Нуй-дукъан къилбаседа басешкахь. А.В.Твердыйн хетарехь, гидрониман а, этнониман а цӀеран этимологи, схьайолу гӀажарийн «вашам» + «дарйо» – «сиха эрк».
• Ваштар – Шарой Орган аьтту га; долало Барзи-ара-ломан (2214 м) къилбаседа басешкахь; Шарой Органах кхета Улус-Кертан лахахь. Эркан цӀе, тера ду, йелла Улус-Кертан бахархоша шеш схьабевллачу шайн эвлан Вашандаран безаман.
• Вашандаройн йукъ – ГӀойтӀан куп.
• Ваштар чоь - Улус-Кертан махкахь.
• Вашандар - Улус-Кертан махкахь.
• Сохур корта - Улус-Кертан махкахь, Сохургар схьадаьллачу Сохуран цӀарах.

Исторехь хьахадар

Я.З.Ахмадовн «Оьрсийн-нохчийн йукъаметтигаш XVӀ-XVӀӀӀ бӀешерашкахь» цӀе йолчу балхахь балабо хаам, теркан воеводас 1651 ш. хаийтина: «тайпанаш ЧатусовгӀар (ЧӀаьнтий), ЧимнаховгӀар (ЧӀинхой), ЗумсовгӀар (Зумсой), ВашандаргӀар (Вашандарой)… шуотошца цхьаьна барт бина» Теркан гӀалан аманат (закъалтан) велла, «куьйга кӀела хиларан» тешаллийна.

1887 шарахь Нохчийн полкан йукъа язбина шайн лаамхой Вашандара а, Доча-Борзе а эвланашкара.

Декъадалар

Вашандарой бекъало гарашка а, некъашка а.:

• Аспи некъе (L3),
• Аьстмари некъе (L3),
• Ахьмуткъин некъе (L3),
• Байгир некъе (L3),
• Жамсаг гар (G2)
  • Бети некъе (G2),
  • Буйни некъе (G2),
  • Пижи,некъе (G2),
  • Ӏаьнди некъе (G2),
• МӀамиг гар (G2),
  • Баймарзи некъе (G2),
  • Вени некъе (G2),
  • ГӀези некъе (G2),
• МерӀуьргаш некъе (L3),
• Мески некъе (J2),
• Мохьмш некъе (L3),
• Мусости некъе (L3),
• МӀачкъи некъе (L3),
• Одам гар, (G2),
  • Акхи некъе (G2),
  • Ӏамийн некъе (G2),
  • Ӏарболат некъе (G2)
• Отмаз некъе (L3),
• Сог1ур (Сохур) гар (L3),
  • Айти некъе (L3),
  • Г1анболт некъе (L3),
  • Джансакъ некъе (L3),
  • Мац1ар некъе (L3),
  • 1ухш некъе (L3)/
• Теуси некъе,( G2).
• Таймаз некъе (L3),
• ЦӀикма (L3),
• ЦӀимокки (J2),
• Чаборз гар (J2),
  • Ганчи некъе (J2),
  • Мади некъе (J2),
  • Незир некъе (J2)
  • Хаси некъе (J2),
  • Чимки некъе (J2),
• Чиммирз некъе (J1),
• ШоӀип некъе (L3).

Тайпан гӀарабевлла векалш

Тайпан гӀарабевлла векалш:

1. Бахьарчи ИсмаьӀал-молла (МаьӀа) — Ӏелам стаг. Вийна ЧГӀХК белхалоша 1937 шарахь.
2. БашировгӀар – схьабовлар Вашандарара долу Йоккхачу АтагӀара пхьераш. Тарраш а, шаьлтанаш а йеш хилла. Цаьрга герз дойтуш хилла хьалдолчу наха, масала, ЧермоевгӀар, АлиевгӀар, МациевгӀар. Башир а, цуьнан кӀентий БаттӀакъа а, Бакар а, ИсмаӀил а цӀе яххана пхьераш хилла. Бакар 1936 шарахь Ӏедало лаьцна, лацаран бахьна церан говзалла а, ЧермоевгӀаьрца долу гергарло а хилла. 1917 шарахь Бакарас Нохчийчоьнан политикин а, йукъараллин а гӀуллакххочун Чермоев Ӏабдул-Межедан (Тапин) совгӀатна деллера шаьлта, тӀе йоза йаздина: «Хьомечу А. М. Чермоевна Башировгара. 1917, Й. АтагӀа».
3. Джейрханов Юсуп-Хьаьжа — гӀараваьлла Ӏелам стаг, НГӀАССРн хьалхара муфтий
4. Макаев 1ума, Улус-Кертара вахархо хилла, 1елам стаг хилла, наханна йуккъе масла1ат дан кхойкхуш хилла [1] Архивйина 2020-02-20 — Wayback Machine
5. Мутушев Ахьмадхан — нохчийн интеллигент, ХХ бӀешеран Нохчийчоьнан пачхьалкхан а, йукъараллин а гӀуллакххо, лаьцна 1937 шарахь буржуазин интеллигент ву аьлла. Велла 1943 шарахь Ташкентан набахтехь.
6. Сосламбеков, Юсуп Эдилбекович — НКЪКХК декъашхойх цхьаъ, Кхочушдаран комитетан председателан гӀовс. Нохчийн революцин тхьамданех цхьаъ, 1991-1992 шерашкахь Нохчийн Республикин Дуьхьалонан министр.
7. Келоев Ӏум-хаьжа — хьалхара гильдин совдегар, меценат, цуьнан комаьршаллех туьйранаш хилла Шуьйтан кӀоштехь.
8. Ахтаев, Увайс Мажидович — 1950-гӀа шерашкара гӀараваьлла баскетболист, Кхазакхстанан гулйинчу командан ловзархо, дуьненахь оцу заманан уггаре лекха баскетболист (236 см).
9. Имаев Ӏусман — 1993 шеран майхь дуьйна НРИ Къоман банкан урхалча, 1994 шеран июлехь дуьйна НРИ Инарлан прокурор а, юстицин министр а.
10. Шамаев Ахьмад-хьаьжа — Ӏелам стаг, 2000 - 2005 шерашкахь Нохчийн Республикин муфтий, хӀинца РФ Бусалбийн синмехаллин урхаллин муфтийн гӀовс.
11. Арсанукаев Абу — НРИ президент хиллачу Д.М.Дудаевн Кхерамазаллин гӀуллакхан хьаькам.
12. Чагаев Булат — бизнесмен, воккха хьуьнарча, цуьнан долахь йу ФК «Ксамакс» (Швейцари). Меценат, финансаш латтийна Шуьйтан кӀоштан социалан объекташна. Цуьнан долахь хилла ФК «Терек» Соьлжа-ГӀала.
13. Цамаев Мовсар — Нохчийн Республикера Российн ФНГӀ урхаллин куьйгалхо.
14. Аухадов, Апти Хамзатович — штангист, Российн а, Европин а, дуьненан а чемпион, Казанехь хиллачу Универсиадан толамхо. Российн Хьакъдолу спортан говзанча.

Хьажа кхин а

• Гойты Печать Ахмед Исаев Часть 1 Архивйина 2018-03-09 — Wayback Machine

Литература

• Сулейманов А. С. Топонимия Чечни / Ред. Т. И. Бураева. — Грозный: ГУП "Книжное издательство", 2006. — 711 с. — 5000 экз. — ISBN 5-98896-002-2.