Харачой я ХорочойНохчмахкахойн тукхумара, нохчийн даккхийчех цхьа тайпа. Тайпанан векалийн яьхна ДНК тесташ гайтина дукхаха болу Харачой L3 гаплотобанера хилар, ткъа царна йукъахь J2 а, R1b а тобанера векалш а бу[1].

Къена тайпа
Харачой
Этноиерархи
Раса кавказан
Тукхам Нохчмахкахой
Йукъара хаамаш
Мотт Нохчмахкахойн лер
Дин ислам (суннизм)
Къам нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
 Росси: хууш дац
 Нохчийчоь: хууш дац
 ГӀалгӀайчоь: хууш дац
 ДегӀаста: хууш дац
Хьалхалера дӀасакхалхар

Къилбаседа Кавказ:

• шира. мохк Нохч-Мохк
Харачойн Зеламхан доьзал.

Тайпанан коьрта юрт Хорача лаьтта Веданан кӀоштахь; Харач хин хикхочехь (Хул-Хулон бассейн). Эвлан къилбаседа-малхбузан йисттехь лаьтта Хорочойн лам.

Хорачан доза ду малхбалехь – ДаьргӀаца, БелгӀатаца, Эрсанаца, Гуьнаца, къилбехь – Ӏаьндаца (ДегӀаста), ЧӀебарлаца, малхбузехь – Саьрбалаца, Лаьшкараца, Садаца, Элистанжаца, ткъа къилбаседехь - Веданаца, Теза-Кхаьллаца. Харачой охьахевшина акъари тӀе[2].

Тайпанан махка йукъайогӀу эвланаш а, кӀотарш а: Байтарке, Кха ӀомиетӀа, Тимишан ирзуо, Хьеха Хьалха, Хьочие, ЭгӀазгие, ӀомиетӀа.

Топонимаш

бӀаьра нисйан

Этнониман хьост мичара ду хӀинци а дика хууш дац. А.Сулеймановс доькъу дош иштта: «хан + ара + чоь» - «ха ден чоь»[2], амма цхьаццамма Харачой Кхарачой къомаца дусту тера догӀуш хиларна. А.Д. Вагаповс а, Р.П. Ахмадовс а топоним яьлла лору нохчийн дешах «хара» + «чу», аьлчи а «лаьмнийн херонера эвла».

Тайпа даржар

бӀаьра нисйан

Харачоша ЦӀонтарошца цхьаьна кхоьллина БӀачи-Йурт.

Нохчийн талламхочо, хьехархочо, халкъан поэта А. С. Сулеймановс билгалъяьхна Харачой беха меттигаш: БердакӀел[4], БӀачи-Йурт[5], Гелдаган[6], Девкар-Эвла, Лакха-Невре[7], Майртуп[8], Сиржа-Эвла[9], Соьлже[10], Ойсхар[11], Хьаьнгаш-Йурт[12], Цоци-Эвла[13], Чечана[14], ЧӀулга-Йурт, Шела[15].

ГӀарабевлла Харачой

бӀаьра нисйан

Тайпа декъадалар

бӀаьра нисйан

Харачой бекъало некъешка: Айдайн, Байгишан, ГӀезалойн, ГӀубайн, Кудайн, Мершадойн, Меснайн, СугӀуран, Хьаьжханан, Чагайн, Юнусан, Ӏумаран (R1b)[17].

Билгалдахарш

бӀаьра нисйан
  1. https://www.familytreedna.com/public/chechen-noahcho/default.aspx?section=yresults
  2. 1 2 Сулейманов, 1997, с. 260.
  3. Сулейманов, 1997, с. 296.
  4. Сулейманов, 1997, с. 482.
  5. Сулейманов, 1997, с. 500.
  6. Сулейманов, 1997, с. 492.
  7. Сулейманов, 1997, с. 558.
  8. Сулейманов, 1997, с. 499.
  9. Сулейманов, 1997, с. 486.
  10. Сулейманов, 1997, с. 466.
  11. Сулейманов, 1997, с. 511.
  12. Сулейманов, 1997, с. 549.
  13. Сулейманов, 1997, с. 498.
  14. Сулейманов, 1997, с. 478.
  15. Сулейманов, 1997, с. 487.
  16. Ъ-Газета - Ситуация в Чечне. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 25 февраль. Архивйина 2013 шеран 13 мартехь
  17. Головлёв А. А. Экономическая география Российской Федерации: Курс лекций. — В 3 ч. — Ч.1 / А. А. Головлёв. — Самара: Изд-во Самарск. гос. экон. ун-та, 2006. — с. 100

Хьажоргаш

бӀаьра нисйан

Литература

бӀаьра нисйан