Википеди

Аьчка-ХитӀе

Теркан кӀоштара эвла, Нохчийчоь.
(Аьчган-ХитӀа тӀера хьажжина кхуза)
ХӀокху версин 4 хийцам талла безаш бу. ЧӀагӀйелла верси теллина (2022, 30 декабрь).

Аьчка-ХитӀе, кхин цӀерш Аьчган-ХитӀе, Аьчкашка, Зибир-Йурт (оьрс. Зибир-Юрт, Ачкишк[3]) — Нохчийчоьнан Теркан кӀоштара эвла.

Эвла
Аьчка-ХитӀе
Сурт
43°30′29″ къ. ш. 45°21′31″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх Росси
Регион Нохчийчоь
КӀошт Теркан 
Йуьртан меттиг Аьчка-ХитӀан
Истори а, географи а
Йиллина 1705 шо[1]
Майда 12,3 кв.км[1] км²
Центран локхалла 194 метр
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой 758[2] стаг (2010)
Луьсталла 66 стаг/км²
Къаьмнийн хӀоттам нохчий
Динан хӀоттам бусулбанаш
Идентификаторан терахьаш
Поштан индекс 366819
Автомобилан код 95
ОКАТО 96216813001
zebir-urt.ru
Картин тӀехь
Аьчка-ХитӀе картан тӀехь
Аьчка-ХитӀе
Аьчка-ХитӀе картан тӀехь
Аьчка-ХитӀе
Аьчка-ХитӀе картан тӀехь
Аьчка-ХитӀе

Аьчка-ХитӀан йуьртан меттиган йукъайогӀу[4] административан центр йу.

Йуьртан панорама

Географи

бӀаьра нисйан

Лаьтта Теркан дукъан къилбаседан басешкахь[5], Соьлжа-ГӀалин къилбаседа-малхбузехьа а, кӀоштан центр йолчу ЧӀулга-Юртан къилба-малхбалехьа. Гергара ярташ: къилбаседа-малхбузехьа — Лаха Невре, Лакха Невре, Минеральни, къилбаседа-малхбалехьа — Макане 20 км генахь, Макан-КӀотар, къилба-малхбузехьа — Бартхой а, Керла-Юрт а, къилбехьа — Долински, къилба-малхбалехьа — Радужни а, Победински а[6].

Микротопоними

бӀаьра нисйан

Аьчка-ХитӀан йисташкахула лахара топонимаш йу[5]:

  • Алкханчан берд — йуьртан къилбехьа. Кхозуш болчу берда тӀехь хӀора шарахь бенаш бой ховшу алкханчаш.
  • Аьчган хи — дарбане лору. Йуьртан къилбан агӀора ду.
  • Аьчган хьун — йуьртан къилбехьара жима хьун.
  • Бамт хи чу — йуьртан къилба-малхбалехь.
  • Бовха боьра — йуьртан къилбехьара дежийлаш, кхузахь латтан бухахь мела хиш дохку. Боьра иза бахьнехь чӀогӀа хьекъаш бу. Латта Ӏай а гӀора ца до, шеран муьлхачу заманчохь а сийна буц хуьлу.
  • Говрийн боьра — йуьртан малхбузехьара дежийлаш.
  • Гомушан мара — йуьртан къилбехьара аратаьӀна тарх. Дежийлаш.
  • Гомушан Ӏам — йуьртан малхбален йисттехь.
  • ГӀамаран мара — йуьртан къилбехьара дежийлаш.
  • Дозанан саьнгар — элийн латташна гуонахьа даьккхина дара, Аьчкан-ХитӀера Девкар-Эвла кхаччалц.
  • Доккха шовда — къилба эвлан йисттехь.
  • ДӀамийн Ӏуьргаш — къилба эвлан йисттехь.
  • ЖагIжагIан боьра — йуьртан къилбехьа.
  • Жима шовда — йуьртан къилбехьа долуш ду. Дарбане ду. Йуьртахоша цигара кхоьхьура мала хи.
  • Куллан боьлак — дежийла йуьртан къилба-малхбалера.
  • Лорсин бекъа кхетта чоь — дежийла йуьртан къилба-малхбалера.
  • Лоьша хи — къилба-малхбален эвла йисттехь.
  • Майда — йуьртан йуккъехь кегий нах гуллало.
  • РогӀан дукъ — Теркан дукъ ГӀебартой-Балкхаройчуьра Гуьмсе кхочу.
  • Сосакхан корта — йуьртан малхбузехьара дежийлаш.
  • Суосин дукъ — йуьртан къилбехьа. Суоса — нохчийн боьршачу стеган долара цӀе.
  • ТангIалкх йолчу — аьчкхоша тангӀалкх аьлла цӀе тиллира геодезин хьаьркан — реперан. Дежийлаш.
  • Хин корта — йуьртан къилбехьа мел долу хин хьостан корта.
  • ХьажкӀийн боьра — йуьртан къилба-малхбузера боьра, цигахь йуьртахоша хьаьжкӀаш йуьйра.
  • Хьаьмцан боьлак — йуьртан къилба-малхбалехьара дежийлаш. Кхузахь акха стоьмийн коллаш а, хьаьмцаш а кхуьура.
  • «Минеральни» совхозан йуккъера керт. Лаьтта йуьрйуьртан тан къилбаседа агӀора, Макане боьдучу новкъан аьрру агӀора.
  • ЦIийдарийн боьра — йуьртан малхбузехьа. Кхузахь йуьртахоша басар доккхура.
  • Шира кешнаш — йуьртан йукъахь.
  • Шира тӀулгаш — йуьртан къилбехьа Ӏохкура тӀулгаш, уьш цига кхачар хууш дац. Дуьйцура уьш доьхначу ширачу чуртах дисина.
  • Ширчу ардашка — йуьртан къилба-малхбалехьа.
  • Эла вийна чоь — йуьртан малхбузехьа.
  • Элашханан боьра — йуьртан малхбузехьа Элашханан дакъа хилла.
  • Элийн мохк — Аьчкан-ХитӀера Девкар-Эвла кхаччалц дара Бековичаш-Чергазийн элийн латташ. Латташна урхалла деш хьадалчаш бара, лелош ялхой а, латтан дайх бозуш болу ахархой а бара.
  • Элса вийна чоь — йуьртан къилбехьара дежийлаш.
  • Эльдаровн тогӀи — малхбузехьара мехкдаьттан кӀошт, тогӀе ГӀулозе кхаччалц яра.
  • Янарсин хи — йуьртан къилба-малхбалера Янарсас тодина хьост.
  • Iуьргаш дохкачу — йуьртан къилба-малхбалехьара дежийлаш.

Бахархой

бӀаьра нисйан
Бахархойн дукхалла
1990[7]20022010[8]2012[9]2013[10]2014[11]2015[12]
770↘669↗758↗806↗869↗870↗886
2016[13]2017[14]2018[15]2019[16]2020[17]
↗892↘890↗901↗906↗909

Социалан объекташ

бӀаьра нисйан
 
Дарбанийн пункт
 
Аьчка-ХитIан администраци а, пошта а
 
Аьчка-ХитIан йуккъера ишкол
  • Аьчка-ХитӀан муниципалан йуккъера йукъарадешаран ишкол[18]. Керла йина 2010 шарахь.
  • Аьчка-ХитIан дарбанийн пункт. Керла йина.
  • Поштан дакъа.

Тайпанаш

бӀаьра нисйан

Юьртахь деха тайпанаш:

  1. Энганой[5],
  2. Зандакъой[5],
  3. Анастой[5],
  4. Ширдий[5],
  5. Мелардой[5],
  6. ТӀерлой[5],
  7. Чунгарой[5],
  8. Таркхой[5],
  9. Ӏалларой[5],
  10. Курчалой

Аьчка-ХитӀе Ӏалароша йиллина олу.

ГӀарабевлла аьчк’хой

бӀаьра нисйан
 
Дени-Шайх (Деда) Арсанов

Дени-Шайх (Деда) Арсанов (1851— 27 декабрь 1917) — исламан Суьпаллин агӀора Накъшбандин тӀарикъатера авлияъ. Энганойн тайпанара хилла.[1][2] Архивйина 2013-11-05 — Wayback Machine

 
1996 шеран августехь Масхадов Аслан (салт духар дерг) Лебедь Александрца Хаси-Эвлан барт бухахь куьг яздеш ву

Масхадов, Аслан Алиевич (Халид) (1951 шеран 21 сентябрехь, Шокай, Карагандан область, Кхазакхийн ССР, ССРС — 2005 шеран 8 мартехь, Девкар-Эвла, Нохчийн Республика, Российн Федераци) — Нохчийн Республикин Ичкерин (НРИ) къобалъянза йолчу тӀеман а, пачхьалкхан а гӀуллакххо. 1990-гӀа шерашкахь дакъалецира НРИ тӀеман ницкъаш кхуллуш, тӀемлошна куьйгаллехь вара тӀемехь федералан ницкъашна дуьхьала; 1997 январера 2005 март кхаччалц — НРИ президент. Вийна 2005 шеран 8 мартехь ФКХГӀ леррина операцехь[19][20]. Тайпана Ӏаларой вара.

Билгалдахарш

бӀаьра нисйан
  1. ↑ 1 2 Паспорт-досье Зебир-Юртовского сельского поселения 2016 г.
  2. ↑ 11. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений. Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Том 1. Численность и размещение населения. Росстат (2012). ТӀекхочу дата: 2012 шеран 16 апрель. Архивйина 2012 шеран 1 июнехь
  3. ↑ Сунженский округ Терской области
  4. ↑ Зебир-Юртовская сельский округ (сельсовет)* (Надтеречный район) Архивйина 2012-02-10 — Wayback Machine
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 * Сулейманов А. Топонимия Чечни. Грозный: ГУП «Книжное издательство», 2006 г.
  6. ↑ Карта Чечни (rar) (не ранее 1995). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 2 январь. Архивйина 2012 шеран 18 февралехь rar. Объём 8 МБ.
  7. ↑ Архивный вестник, №1. Нальчик:Архивное управление Правительства Чеченской Республики, 2013.
  8. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 9 май. Архивйина 2014 шеран 9 майхь
  9. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 31 май. Архивйина 2014 шеран 31 майхь
  10. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 16 ноябрь. Архивйина 2013 шеран 16 ноябрехь
  11. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 2 август. Архивйина 2014 шеран 2 августехь
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 6 август. Архивйина 2015 шеран 6 августехь
  13. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  14. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017 шеран 31 июль). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 31 июль. Архивйина 2017 шеран 31 июлехь
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 25 июль. Архивйина 2018 шеран 26 июлехь
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 31 июль.
  17. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 24 апрель. Архивйина 2020 шеран 24 апрелехь
  18. ↑ МОУЧ 'СОШ с. Зебир-Юрт Надтер муниц. района' 89280184320, 2007004350
  19. ↑ Убит Аслан Масхадов // «Коммерсантъ», № 40 (3124) от 09.03.2005
  20. ↑ Уничтоженные чеченские боевики. Справка // РИА «Новости», 9 марта 2005

Хьажоргаш

бӀаьра нисйан


  ХӀара  Нохчийчоьнан географех лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Аьчка-ХитӀе&oldid=10366002»