Ӏалларой

Ӏалларой
	Къена тайпа
Ӏалларой;
	; Болти кӀант Тимарсолта
Кхин цӀерш	Ӏаларой, Ӏалрой
Этноиерархи
Раса	кавказан
Тукхам	Нохчмахкахой
Йукъара хаамаш
Мотт	Нохчмахкахойн лер
Дин	ислам (суннизм)
Къам	нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
	Росси: хууш дац; Нохчийчоь: хууш дац; ДегӀаста: хууш дац; ГӀалгӀайчоь: хууш дац;
Хьалхалера дӀасакхалхар
	Къилбаседа Кавказ:; • шира. мохк Нохч-Мохк

Ӏалларой^[1] — тайп Нохчмахкахой тукхум чу догӀуш ду. Барам 30 эзар сов. Тайпа J2 гаплотобанера ду^[2].

Географи

Ӏалларойн тайпанан мехкан Ӏаларан доза ду къилбехьа Сесанца, малхбузехьа Шоьнаца а, Ялхой-Мохкца а, малхбалехьа Билтаца, ткъа къилбаседехьа ломан кӀажошкара акъари ю. Лаьтта Яьсси хин аьрру бердаца Сесанан 2 км генахь^[1].

Ӏаларойн лам лаьтта ЦӀонтаройн ломан гергахь^[3]. Беха ерриг Нохчийчохь а, ГӀалгӀайчуьра Доьлакехь а, Ӏовхахь а, Аштаркхан областан Лиманан кӀоштарчу Басы эвлахь а.

Ӏаллара чуйогӀу: Бешал-Ирзе, Гатин отар, ГӀансолчу^[4], Девлатби-Отар, Женин юрт, Мандин отар, Мескита, СогунтӀа, ТӀуртӀи-КӀотар, Шовхала-Берд^[4], Эзин отар, Ӏалара, Ӏиса-Йурт^[1].

Курчалойн кӀоштара Ӏаларой-Эвла Ӏаларойша йиллина.

1849 шеран гурралца Жалкх хин тӀехь Ӏалларойн эвла хилла, паччахьан эскарша йохийна^[5].

Топонимаш

Аьчка-ХитӀе йиллина Ӏалароша.
Ӏовхахь Ширча-Эвлаан къилба агӀора байда ю Ӏаьларон кӀажа цӀе йолуш^[6].
ГӀойтӀахь Ӏаларойн йукъ ю^[7].
Нойбоьран малхбален йистехь топоним ю Ӏаларав чохь, хьалха цигахь лаьттина Ӏаллара эвла. Йуьртан йукъахь Ӏаларав хи а ду.

Беха меттигаш

Ӏаларой беха меттигаш: Аьчка-ХитӀе^[8], БердакӀел, Гребенски, Каргалинск, ГӀойтӀа, Доьлаке, Дубовски, Курчалой^[9], Лакха Невре^[10], Лаха Невре^[11], Макане^[12], НогӀамирзин-Йурт, Нойбоьра, Хаьмбин-Ирзе, Чечана, ЧӀулга-Йурт^[13], Шела, Ӏаларой-Эвла^[14].

Этимологи

А.Сулеймановс дийцарехь Ӏаларой дош даьлла «Ӏайла» (даьхнашца Ӏадоккху меттиг) дешах^[1].

Тайпан некъеш

Ӏалларой бекъало некъешка: Ӏалхин некъе, .

Бедарг некъе,
ГӀурнин некъе^[1],
Кути некъе,
Куьша-Бухой^[1] (J2),
Къахч некъе,
Къаьхьам (Тими) некъе,
Маршо некъе,
Незар некъе,
Овн (Эвн) некъе^[1],
Сеге-Бухой^[1],
Тевмин некъе,
Тойсалг некъе,
Уьта-Бухой^[1],
ЧӀагӀал некъе,
ЧӀакъин (ЧӀакъанан) некъе^[1],
Ӏалханан некъе^[1],
Ӏамзи-некъе.

Куьша-Бухой а, Бедарг-хой а Ӏаллан йишин а, вешийн а берех схьабевлла.

Уьта-Бухой лулара нохчийн тайпанех а, шотойх а схьабевлла.

Ӏаларошна йукъахь Аьккхех бовлар долу Ов-некъи бу Ӏаллас тӀеэцна кхаьбначу кӀантах бевлла.

ГӀарабевлла тайпанан нах

Муса – Теркйисттерачу Аьчка-ХитӀера валар долу наиб хилла Топли (Орга хин тӀехь) тӀиера Хул-Хуло (Мичиг Хул-Хулуох кхетачохь) тӀекхаччалц. Хьехаво 1854 ш.
Овта-Хьаьжа, Шамсуддин-Хьаьжин да. Воккха Ӏелам стаг накъшбандийн тӀарикъатера.
Шамсуддин-Хьаьжа, Овта-Хьаьжин кӀант. Накъшбанди. Вина 1850 шарахь Шелахь. Имам лаьттина маьждигашкахь Эккажакъоьнгий-Юртахь, УстаргӀордойн эвлахь, Шелахь.
Ӏусман-Хьаьжи (Упа), авлияъ - накъшбанди. Вина 1830 шарахь Девкар-Эвлахь (Теркйист), дай схьабевлла Чечанара^[15].
Кана-шайх Хантиев Ӏусман-Хьаьжин ваша. Схьавалар Лаха Неврера ду. Шайх - накъшбанди. Вина 1848 шарахь^[16].
Абаст-Хьаьжа (Ӏаза) Назир–Хьаьжин кӀант, схьавалар Ӏалларара ду. Авлияъ - накъшбанди.
Мохьмад молла (МӀома) Бейбулатан кӀант. Шайх - Накъшбанди. Вина ЧӀулга-юртахь, кешнашкахь зиярат ду. Ваьхна 1870-1910 шерашкахь^[17].
Шамсу Абдурахманов – Брестан гӀопан турсло, тӀепаза вайна.
Висаитов, Мавлид Алероевич – вина Лаха Неврехь, подполковник, Советийн Союзан Турпалхо, Сийн Легион а, Ленинан а, ЦӀечу Байракхан, ЦӀечу Седан, ӀӀӀ тӀегӀан Суворовн, ТӀоман хьокъан, Сийлаллин, Сталинград ларъярна, Германин тӀехь толамбаккхаран орденийн кавалер.
Салман Тимаевич Алероев – Брестан гӀопан турсло.
Масхадов, Аслан Алиевич (1951 шеран 21 сентябрь, Шокай эвла, Карагандан область, Кхазакхийн ССР, ССРС — 2005 шеран 8 март, Девкар-Эвла, Нохчийн Республика, Российн Федераци) — (1990-гӀа — 2000-гӀа шш.) Нохчийчохь хилла тӀеман жигара декъашхо, Нохчийн Республика Нохчийчоьнан тӀеман а, пачхьалкхан а гӀуллакххо. 1990-гӀа шарашкахь Нохчийн Республика Нохчийчоьнан ТӀеман ницӀкъаш кхуллуш дакъалецира, Российн Федерацин дуьхьала боьдуш хилла тӀеман куьйгалла дийра; 1997 шеран январь тӀера 2005 шеран март кхаччалц — Нохчийн Пачхьалкхан президент.
Атгериев, Турпал-Iела Аладиевич (8 май 1969 шо, Ӏаларой-Эвла, Курчалойн кӀошт, НГӀАССР, РСФСР, ССРС^[18] — 18 август 2002 шо, Екатеринбург) — 1990-гӀа шерашкара Нохчийчуьра тӀеман жигара декъашхо, шеш кхайкхийначу Нохчийн Республика Ичкерин (НРИ) аренан баьчча а, политикин гӀуллакххо а. Хьалхара вице-премьер а, НРИ пачхьалкхан кхерамазаллин министр даржехь вара.
Ясаков, КъахӀим Ясакович (1924 шеран 23 февралехь, РСФСР, Нохчийчоь, Теркан кӀошт ЧӀулга-Юрт) — нохчийн хьехархо, 46 шо ишколан дIаделла.
Ясаков, Руслан Каимович (1948 шеран 20 октябрехь, ССРС, Кхаз.ССР, Карагандан областан, Жанааркин кӀоштан Атасухь) — нохчийн литератор, публицист.

Хантиев Ӏусман-Хьаьжа
Висаитов Мовлад
Масхадов Аслан
Атгериев Турпал-Iела

Атгериев Турпал-Iела
Ясаков КъахIим

Ясаков КъахIим
Ясаков Руслан Каимович

Ясаков Руслан Каимович

Билгалдахарш

↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ ⁹ ¹⁰ ¹¹ Сулейманов, 1997, с. 308.
↑ https://www.familytreedna.com/public/chechen-noahcho/default.aspx?section=yresults
↑ Сулейманов, 1997, с. 293.
↑ ¹ ² Сулейманов, 1997, с. 312.
↑ Берже А.П. «Чечня и чеченцы», Тифлис, 1859.
↑ Сулейманов, 1997, с. 344.
↑ Сулейманов, 1997, с. 454.
↑ Сулейманов, 1997, с. 563.
↑ Сулейманов, 1997, с. 496.
↑ Сулейманов, 1997, с. 558.
↑ Сулейманов, 1997, с. 559.
↑ Сулейманов, 1997, с. 562.
↑ Сулейманов, 1997, с. 555.
↑ Сулейманов, 1997, с. 508.
↑ А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.3-14
↑ А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.15-22
↑ А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.31-33
↑ Глава третья. "Встать! Суд идёт... Возмездие" // Устинов В. В. Обвиняется терроризм. — М.: Олма-Пресс, 2002. — 414 с. ISBN 5-224-03882-0

Литература

Сулейманов А. С. Топонимия Чечни. — Нальчик: «Эль-Фа», 1997. — 682 с. — 1000 экз. — ISBN 5-88195-263-4.

ХӀара чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.
ХӀара дехар ду, хьай аьтту балахь хийца йоза билгала долучуьнца.

[_b28225203b620065-1] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ ⁹ ¹⁰ ¹¹ Сулейманов, 1997, с. 308.

[2] ttps://www.familytreedna.com/public/chechen-noahcho/default.aspx?section=yresults

[_b27e98203b5edadc-3] Сулейманов, 1997, с. 293.

[_b28224203b61fe98-4] ¹ ² Сулейманов, 1997, с. 312.

[ReferenceA-5] Берже А.П. «Чечня и чеченцы», Тифлис, 1859.

[_b28221203b61f9a5-6] Сулейманов, 1997, с. 344.

[_b27810203b59881d-7] Сулейманов, 1997, с. 454.

[_b27b1f203b5bd74e-8] Сулейманов, 1997, с. 563.

[_b2781c203b599cbb-9] Сулейманов, 1997, с. 496.

[_b27b1c203b5bd25c-10] Сулейманов, 1997, с. 558.

[_b27b1c203b5bd25d-11] Сулейманов, 1997, с. 559.

[_b27b1f203b5bd74f-12] Сулейманов, 1997, с. 562.

[_b27b1c203b5bd251-13] Сулейманов, 1997, с. 555.

[_b27b19203b5bcd73-14] Сулейманов, 1997, с. 508.

[15] А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.3-14

[16] А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.15-22

[17] А.Духаев, Плеяда шейхов из Притеречья, Лаха-Невре, 1997, стр.31-33

[18] Глава третья. "Встать! Суд идёт... Возмездие" // Устинов В. В. Обвиняется терроризм. — М.: Олма-Пресс, 2002. — 414 с. ISBN 5-224-03882-0

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Ӏалларой
Къена тайпа
Болти кӀант Тимарсолта
Кхин цӀерш	Ӏаларой, Ӏалрой
Этноиерархи
Раса	кавказан
Тукхам	Нохчмахкахой
Йукъара хаамаш
Мотт	Нохчмахкахойн лер
Дин	ислам (суннизм)
Къам	нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
Росси: хууш дац Нохчийчоь: хууш дац ДегӀаста: хууш дац ГӀалгӀайчоь: хууш дац
Хьалхалера дӀасакхалхар
Къилбаседа Кавказ: • шира. мохк Нохч-Мохк