Нохчийчоьнан нах беха меттигаш
Нохчийчохь 700 сов нохчий Ӏаш пхьаьнаш хилла тӀкъа дукхох йолу нохчийн пхьаьнаш йагийна йухайна Кавказан бокх тӀамехь а нохчийн къам дӀадухадача хенахь[1].Тахана царах йисна 224 нах Ӏаш пхьаьнаш йу, 5-ъ йаккхий гӀаланаш, 3-ъ гӀалах тера, кхин дӀа 213 пхьаьнаш йу. Ламанца нохчий къам дӀа-духа дина хена йухайна йагийна дӀатесна йисна 27 ламан пхьаьнаш йу. Ламанца кхоъ тайпана йекъало нохчий Ӏаш пхьаьнаш — «бӀоув/вӀоув», «кхаьлла» а «ирзуо», тӀкъа нохчийн аренца цана метта «йурт», «эвл/овл» йа «кӀотар/отар» олу, уьш лулахара къемнашкара хьа-аьцца йа цӀена нохчийн дешнаш дац.
2017-чу шарахь Нохчийчохь 1 414 865 бахархой бу.
ГӀаланаш
бӀаьра нисйанНохчийчоьнан йаккхий гӀаланаш.
- Соьлжа-ГӀала — 297 137 стаг
- Хьалха-Марта — 59 954 стаг
- Гуьмсе — 52 908 стаг
- Шела — 53 807 стаг
- Устрада-ГӀала — 37 373 стаг
- Курчалой-ГӀала — 25 672 стаг
- Ведана — Веданан кӀоштан йукъе.
- Мехкадаьттан-Ирзе,
- Барза,
- БелгӀата,
- Ведана,
- ВорхатIа,
- Гезин-Чу,
- Гуьна,
- ДаьргӀа,
- Дишни-Ведана,
- Дуцин-КӀотор,
- Жани-Ведана,
- Зеламхин-КӀотар,
- Кхашка-Ара,
- Келойн эвла,
- Лаккха ЦӀена-Ведана,
- Лаккха-Курчала,
- Лаха-Курчала,
- Марзойн-Мохк,
- МахкатӀе,
- Месдой-КӀотар,
- Ножа,
- Селман-Тевзана,
- Тевзана,
- Теза-Кхаьлла,
- Хорача,
- Хоттане,
- Хьажи-Йурт,
- ЦIена-Бена,
- ЦӀен Ведана,
- Ширдий-Мохк,
- ЭгӀашбета,
- Элистанжа,
- Эрсана,
- Эшилхата,
- Йукъарчу гӀоьна,
- Йуккъера-Курчала.
- Акха-Басс — ГалайнчӀожан кӀоштан йукъе.
- Ӏамие,
- Ӏамкъа,
- Ӏаме,
- Айришка,
- Арстах,
- Аьккха,
- БазантӀи,
- БархӀа,
- Барзанча,
- Басарача-Ялхара,
- Басха,
- Бека,
- Бийци,
- Боьн-Чу,
- Бончу-Дига,
- Боьшна,
- Булхипхьа,
- Боьрта,
- БӀаьст-Хьаьвхьа,
- БӀаьста,
- БӀениста,
- ВиелгӀие,
- ВӀовга,
- ГӀеши-Чу,
- ГӀозана,
- Гезах,
- Гемара,
- Гиеле-Чу,
- ГихтӀе-Ӏоме,
- Гуоруо,
- Гур-Чу,
- Дакках,
- Дака-Бух,
- Далг-Бух,
- Деха-Чу,
- Дехьа-ГериетIе,
- Дуоза,
- ЖӀаре,
- Жаьн-Чу,
- Жима-Эрбала,
- Зирха,
- Зингала,
- ИгӀа-Йурт,
- ИгӀал Кий,
- Икалчу,
- Иттар-кхелли,
- Йекхача,
- Йехкачара,
- Йоккха-Эрбала,
- Ердие-чу,
- КӀегана-Юх,
- КӀеганеха,
- КӀайчу-Юхе,
- КӀелахь-Баса,
- КӀербитӀе,
- КӀербича,
- Къай,
- Комалха,
- Кей-Мохк,
- Кхоьрга,
- Къолие,
- Кхенах,
- КхеретӀе,
- Кхоруотта,
- Кхуорах,
- Кхоьриечу,
- Къож-Вийнача,
- Лакха Ӏаьжгиечу,
- Лала,
- Лаха Ӏаьжгиечу,
- МазантӀе,
- Мочча,
- Мешиех,
- Мештие,
- МегӀал Кий,
- Мийла,
- МогӀуста,
- Моцкъара (ТӀерла),
- Моцкъара (Нашха),
- Моштара,
- Мозарга,
- Мушечу,
- Муьжгана,
- Никара,
- Нохараста,
- Орзуме-Кхаьлла,
- Очакх,
- Пешха,
- Пийжа,
- Саканан-Жела,
- Сахьана,
- Сенах,
- Сехьа-ГериетIе,
- Ткъуйсте[2] (Ткъуйистие[3]),
- Тарха,
- Терттие,
- Тиша-БархӀа,
- ТӀийисте,
- Тишли,
- ТӀолие,
- Угана,
- Уьйтта,
- Уьшна,
- Хьаьхильга[4] (Хьаьхильгие[5]),
- Хьайбаха,
- Хьай,
- Хьачи-Чу,
- Хьайхара,
- Хьаьга,
- Хьижахк,
- Хьоче-Коча,
- ХӀийла,
- ЦӀенчу-Мехка,
- ЦӀечу-Аьхке,
- ЧӀармаха,
- ЧӀуша,
- Шуьнда,
- Эйсалашка,
- Элда-Пхьа,
- Ялхара.
- Гуьмсе — Гуьмсан кӀоштан йукъе.
- Азамат-Йурт,
- БоргӀане,
- Гезлой-Эвла,
- Дарбанхи,
- Джалка,
- Илсхан-Йурт,
- Ишхой-Йурт,
- Керла-Билта ,
- Керла-ГӀоьрдала,
- Керла-Шоьна,
- Керла-Энгана,
- Боти-Йурт,
- Къеди-Йурт,
- Лакха-Нойбоьра,
- Лаха-Нойбоьра ,
- Мелчхе,
- Ойсхар,
- Берза-Боьра,
- Хьаьнгаш-Йурт,
- Энгал-Йурт,
- Нах бехна дӀайайна меттигаш:
- Балта-Йурт,
- Висийта-Йурт,
- Дади-Йурт[6],
- Дауд-Йурт,
- Ӏумаханан-Йурт,
- Шовдана[7].
- Итон-Кхаьлла — Итон-Кхаьллан кIоштан йукъе.
- Виедача,
- Гамха,
- Бобаш-ГутӀа,
- БугӀара,
- ГутӀа,
- Гучан-кхелли,
- Доьра,
- Башан-кхелли,
- Кейшта,
- Кхокхада,
- КӀонжаха,
- Лаккха Исхой,
- Лаккха-Хьерах,
- Лаха Исхой,
- Лаха-Хьерах,
- Мух мерка,
- Сондур-ара,
- Тас-ГутӀе,
- Тусхара,
- ТӀалкхелли,
- Уш-Кхелли,
- Хаз-кхелли,
- Хьелда,
- ЦӀамда,
- ЦӀуьника,
- ЧӀуо,
- Шок-кхелли,
- Нах бехна дӀатесна эвлаш:
- Авст-кхелли,
- Айн-кхелли,
- Алда-кхелли,
- Амкхелли,
- Аттин бӀовтӀа,
- БӀавла,
- БIовха,
- Бален-Хьевхьа,
- Барснаха,
- Баснаха,
- Бассаха,
- Бассахьа,
- Бек-кхелли,
- Бенгара,
- Бечига,
- Ботурча,
- БӀовтӀара,
- Васар-кхелли,
- Ганза,
- Гор-Йист,
- Гуьйда,
- Гурха
- Гуьйда,
- ГӀезир-кхелли,
- Даккхара,
- Дакна-Ара,
- Дакан-Чу (Дакан-Аганчу),
- Дан-кхелли,
- Деш-кхелли,
- Доркъул-Чу,
- Дуьрчание,
- Желашка
- Жайние,
- Жела,
- Заза-Мерка,
- Ида,
- Иезанчу,
- Ирзие,
- ИсмаьӀил-кхелли,
- Итт-куьллишка,
- Калхьада,
- Кешта,
- Кийр босса,
- Котта,
- Коч,
- Кумарт-кхелли,
- Кхал,
- Керистие,
- Кхорах,
- Къиелгие,
- Къовкъие,
- КӀента,
- Ларуо-кха,
- Луьнки,
- Мазлатанe,
- MаӀа-кхелли (Маъа-кхелли),
- Меда,
- Мехьт-кхелли,
- Мотпхьа,
- Муьст-кхелли,
- Муьжие ара,
- Муьжи-Чу,
- Муьши-Чу,
- Оьлгуза,
- Пийж-Басса,
- Пийжеда,
- Пкъиера,
- ПуогІа,
- Пхьакоча,
- ПхьалгӀашка,
- Пуожапхьаруо,
- Пуожах,
- Сайра,
- Сакан йистие,
- Сехьампа,
- Сиел-кхелли,
- СиелиетӀа,
- Соьса,
- Тиш-Цацах,
- Тонга,
- Тоьха,
- Туышт-кхелли,
- ТӀуга,
- ТӀуьйли,
- ТӀуягушсана,
- Узмат-Кхелли,
- Хилдиехьа,
- ХутӀе-КӀажа,
- Хьавхьа,
- Хьавхичу,
- Хьаьнга,
- Муьстие кха,
- Хьехадара,
- Хьоза-Чу,
- Хьуьрика,
- ЦIелтокхуме,
- Цацах,
- ЦӀекхелли,
- ЦӀийла,
- Курчалой-ГӀала (Курчалой) — Курчалойн кIоштан йукъе.
- Ӏаларой-Эвла,
- Аьхкинчу-Борзе,
- Ачаршка,
- БӀачи-Йурт,
- Белта,
- Гелдагана,
- ЖагӀларги,
- ЖугӀурта,
- Коьран-Бена,
- Курчалой-ГӀала,
- Майртуп,
- НикӀи-ХитӀа,
- РегӀатӀа,
- Хьиди-КӀотар,
- Ахьмад-Йурт,
- Цоци-Эвла,
- Энакхаьлла,
- Ялхой-Мохк.
- Нах бехна дӀатесна меттигаш :
- ЖагӀ-Ӏинан кӀотар (Айт-Кхаьлла),
- Ӏусум-КӀотар,
- Новр-ГӀала — Невран кӀоштан йукъе.
- Алпатово
- Дальни
- Ишоре
- Гал-ГӀала
- Капустино
- Клинковн-кӀотар
- Козлов-кӀотар
- Корнеевн-кӀотар
- Кречетово
- Левобережни
- Майорски
- Макан-ГӀала
- Мирни
- Салт-ГӀала
- Керла Солкушино
- Новотерски
- Обильни
- Постни
- Рубежни
- Савельевски
- Свободни
- Селиванкин-кӀотар
- Семиколодцев
- Суворовски
- Ульяновски
- Фрунзенски
- Чернокозово
- Юбилейни
- Нажи-Йурт — Нажи-Йуьртан кIоштан йукъе.
- Айти-Мохк
- Байтарке
- Бас-ГӀоьрдала
- Бена
- Беной-Ведана
- Бетт-Махка
- Бешал-Ирзе
- Билта
- БуланхитӀа
- БулгӀат-Ирзе
- Гендаргана
- Гилна
- Гуьржи-Мохк
- ГӀалайтӀе
- ГӀансолчу
- ГӀоьрдала
- Даьттаха
- Девлатби-Отар
- Денги-Йурт
- Замай-Йурт
- Зандакъ-Ара
- Зандакъ
- Керла Замай-Йурт
- Коьран-Бена
- Лоьма-КӀорца
- Мескита
- МехкаштӀехьа
- Нажи-Йурт
- Оьси-Йурт
- Пхьача
- Оьла-Мохк
- РогӀа-КӀажа
- Сесана
- Симсара
- СоврагӀа
- СогунтӀа
- Стерч-Керчашка
- Татай-Отар
- ТӀуртӀи-КӀотар
- Хьашти-Мохк
- Хьочи-Ара
- ЦӀоьнтара
- Чеччалхе
- Чуьрча-Ирзе
- Шовхала-Берд
- Шоьна
- Энгана
- Ӏалара
- Ӏалхан-КӀотар
- Ӏиса-Йурт
- Ӏожи-Йурт
- Нах бехна дӀатесна меттигаш :
- Ишхой-Отар,
- МоӀси-КӀотар,
- Чари-Мохк,
- ЧӀаган-Кха.
- Соьлжа-ГӀала — Соьлжа-ГӀалин кӀоштан а, республикин а коьрта гӀала.
- Ӏалхан-ГӀала,
- Ӏалхан-Чурт,
- Бамат-Йурт,
- Беркат-Йурт,
- Гикало,
- Коьрте,
- Дочу-Борзе,
- Баса-ГӀала,
- Галне,
- БердакӀел,
- ГӀулара,
- Примыкани,
- Лаха-Варанда,
- Октябрьски,
- Красностепновски,
- Мамакхин-КӀотар,
- Чурт-ТогӀи,
- Победенски,
- Радужни,
- Гунашка,
- Керла-Йурт,
- Бартхой,
- Нагорни,
- Ӏумхи-КӀотар,
- Долинск,
- Аьхкин-Борзе,
- Шинасуьйра-йукъ,
- Хьач-ХитIе
- Мехкадаьттан-Йурт,
- Йоккха АтагӀа,
- Девкар-Эвла,
- ТогӀи,
- Чечана,
- ЧӀишка,
- Керла-Варанда,
- Керла-ЦӀоьнтара,
- ЧӀаьнти-Йурт,
- Ярашмаьрда,
- Хан-ГӀала.
- Нах бехна дӀайайна меттигаш:
- Арцу-Йурт[8],
- Алкханча-Йурт,
- Ачехи,
- Аьккхий-Йурт,
- БухIан-Йурт
- Галай–Йурт,
- Гойтамаран-Йурт,
- Гунаш-Йурт,
- Доьлакх-Йурт,
- Жима-Чечана,
- Кемсийн-Йурт,
- Кули-Йурт,
- Кхойкху–Йурт,
- Къасим-Йурт,
- Луллу-Йурт[9],
- МаIас,
- Назар-Йурт,
- Сарачан-Йурт,
- Суьйра-Коьрт,
- Хьачмат-Йурт,
- Хьажин-Эвла,
- Хьаччин–КIотар,
- Хьанакхин-Йурт,
- Хьидин-Йурт,
- ТIуртIин-Котар,
- Таьш-Кхаьлла,
- Шуотой-Йурт,
- Чехкара[10],
- ЧIаьнти [11],
- ЭгIашбатой-Йурт,
- Эндари-Йурт,
- Йагин-Йурт[12],
- Iалхан-Чу,
- Iашхой-КIотар,
- Iаьмирханангачу[13].
- ЧӀулга-Йурт — Теркан кIоштан йукъе.
- Аьчка-ХитӀе,
- Бена-Йурт,
- Горагорск,
- Банкин-Йурт,
- Эскин-КӀотар,
- Лакха Невре,
- Лаха Невре,
- Макан-Йурт,
- Макан-КӀотар,
- Минеральни,
- НогӀамирзин-Йурт,
- Эмсуле,
- ӀамтӀе-КӀотар,
- Ӏелин-Йурт.
- ТӀехьа-Марта — ТIехьа-Мартанан кIоштан йукъе.
- Буммат,
- ВаларгтӀе,
- Шовдана-Йурт,
- Заки-Эвла,
- Котар-Йурт,
- Керла-Шара,
- СемаӀашка,
- Ӏашхой-КӀотар,
- Хаьмбин-Ирзе,
- ШаӀми-Йурт,
- Нитти-КӀотар,
- Хьалха-Марта (Урус-Мартан) — Хьалха-Мартан кIоштан коьрта гӏала ю.
- ГӀойтӀа,
- ГихтӀа,
- Ӏалхан-Йурт,
- Олхазар-КӀотар,
- Шалажа,
- Мартан-Чу,
- Роьшни-Чу,
- ГӀой-Чу,
- Таьнги-Чу,
- Гихчу,
- ГӀой-Йист,
- КӀохцал-Ирзе,
- Доулт-Мирзан-КӀотар [14]
- Нах бехна дӀайайна меттигаш :
- Iаьрж-Алий-Чу,
- АгIин-КIотар,
- БIакин-КIотар,
- БатӀалан-КIотар,
- Беной-КIотар,
- Берси-КIотар,
- Биерам,
- Боьрдкъин-КIотар,
- Гелан-КIотар,
- Гелиханан-Ирзо,
- Дацин-КIотар,
- Дубин-КIотар,
- ЖагI-Iинчу,
- ЖаргӀа-Йурт,
- Жиелие,
- Зерган-Чу,
- Калин-КIотар,
- Курчала,
- Кусур-Йурт,
- Нихалой-КIотар,
- Пешхой-КIотар,
- Селха-Качу,
- Устарханан-КIотар,
- Хилдехьарой-КIотар,
- Хьадин-Йурт,
- Хьачарой-КIотар,
- ЧIаьнтий-КIотар,
- ЧIуьнгарой-ГIойтIе,
- ЧIуьнгара,
- Шалин-КIотар,
- Шин-Iинчу,
- Шовдана-Чу,
- ЭгIашбатой-ГIойтIе,
- Юьспан-КIотар,
- Ӏалханан-Ирзе.
- Шара-Орга (Шаро-Аргун) — ЧӀебарлойн кIоштан йукъе.
- Буне,
- ДӀай,
- Ихара,
- Куланха,
- Къоьзана,
- Орса,
- Макажа,
- Нохч-Кела,
- Садуо,
- Тунжайн овл,
- ХӀинда,
- Хо,
- ЦӀикара,
- Нах бехна дӀатесна эвлаш :
- Абил-Эвла,
- Ӏалхан овл,
- Ананчи,
- Ӏарпи овл,
- Арие овл,
- Ачол,
- БагӀай овл,
- БастIе-Ирзо,
- Батин овл,
- Бассахуо,
- Бейсхор-Ирзо,
- Бекхай овл,
- Битара овла,
- Богачара,
- Борзал,
- Босой-КIотар,
- ГӀези овл,
- ГIонтIе,
- Горга-Ламе,
- ДIобаса,
- Дангар овл,
- Дундайн овл,
- Дургойн овл,
- Желашка,
- Жубиг овл,
- Зиелашка,
- Зиверха,
- Инкота,
- КIошта,
- Келой-Баса,
- Кхийкхайн овл,
- Кула,
- Лаьшкара,
- Нижала,
- Маънех,
- Мали овл,
- Миммайн овл,
- Нуй,
- Эбуз овл,
- Осхара овл,
- Пхьарайн овл,
- ПхьатIе,
- ПатӀайн овл,
- Саьрбала
- Сарукха,
- ТӀундакхуо,
- Тамбийн овл,
- Торсунан овл,
- ТӀушик овл,
- Хьевхьа цӀогуние,
- Хьаркъаруо,
- ЦӀиндойн овла,
- ЦIинтиг,
- ЧIиш-Чу,
- ЧIуна,
- Чарадойн овла,
- ЧӀара овл,
- Чубахкинача,
- Чуьрейн мохк[15].
- Шела (Шали) — Шелан кIоштан коьрта гIала ю.
- Эвтара,
- Мескар-Эвла,
- Гермачиг,
- Жима-АтагӀа,
- Чуьйри-Эвла,
- Дуби-Эвла,
- БелгӀатой-Эвла,
- Сиржа-Эвла,
- ЭгIашта.
- ХӀима (Химой) — Шаройн кIоштан коьрта гIала ю.
- Шара,
- Шикъара,
- ЖогӀалда,
- Кенхи,
- Кири,
- Лаха-Хашалда,
- Хилиди,
- Хашалда,
- Нах бехна дӀатесна эвлаш :
- Аьлти-овл,
- Босса,
- Берд-КӀел,
- Борша-Куллаш,
- БутӀи,
- ГӀалайн-Корта,
- ГӀази-Кха,
- ГовлтӀа,
- Етткерчие,
- ЖангӀолда,
- Ке-боссуо,
- Кочие,
- КӀеса,
- КӀесала,
- Мозхие,
- МӀалчу-ХитӀе
- Сандаха,
- Серчихи,
- ХӀанкъула,
- Хуланда,
- Хьакъмада,
- Хьер-Кха,
- ХӀиндой овл,
- ХӀиндугӀа,
- ХӀиндуштара,
- Цейкара,
- ЦӀеса,
- Чайра,
- Чихалда,
- Чор-Хьехие,
- Эсилда,
- Шелковски — Шелковскан кIоштан йукъе.
- Гребенски,
- Бурунски,
- Воскресеновски,
- Восход,
- Мирни,
- Зелёни,
- Червлённи-Узлови,
- Оьрза-Эвла,
- ГIарчагIан-Эвла,
- Харьковски,
- Йоккха-Шедрин,
- Песчани,
- Рунни,
- Каргалински,
- Оьрза-ГӀала,
- Бороздиновски,
- Дубовски,
- Курдюковски,
- Коби,
- Парабоч,
- Жима Шедрин,
- Старогладовски,
- Сарису,
- Шелкозаводски.
- Шуьйта — Шуьйтан кIоштан йукъе.
- Бекум-кхелла,
- ГӀаьттин-Кхаьлла,
- Бена,
- Борзе,
- Вашандара,
- Ваьрде,
- Гоьргача,
- ГӀуш-Корта,
- Дехьа-Йисте,
- Жима Хьорсана,
- Зонах,
- Лакха-Варанда,
- Мус-Кхаьлла,
- Мусолт-Эвла,
- Нихала,
- Пхьаьмта,
- РегӀдукъа,
- Саьтта,
- Суьжа,
- Тумса,
- Улус-Керт,
- Уьрд-Юхе,
- Хьакка,
- Хьал-Кела,
- Хьалкина,
- Хьена-Кхаьлла,
- Йуккъера-Кела,
- Нах бехна дӀаяйна меттигаш :
- БашлагIа,
- Бети-Ирзе,
- Гуьлса,
- Дакин-Дукъ,
- Дарга-Юхе,
- ЗазаргIан,
- Зурзукъа,
- Маьршан-Кхаьлла,
- Нуйдукъ,
- Орсунха,
- Сона,
- Суорота,
- ЦIагуна,
- Чалхи-Чу,
- Аьнле,
- Iонгу-Чу,
- БIара-Баса,
- Ваьрдила,
- Зандакъ-Ирзе[16],
- Мужи-Чу,
- МурсIел-Дукъе,
- Новорзу,
- Пхьари,
- Тумаран-ЗIок,
- Чаймехке[15].
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ ЧЕЧЕНСКИЕ НАСЕЛЕННЫЕ ПУНКТЫ В ТЕРСКОЙ ОБЛАСТИ И ДЕМОГРАФИЧЕСКАЯ ПОЛИТИКА ЦАРСКОЙ АДМИНИСТРАЦИИ
- ↑ Муслим Мурдалов, Чечня археологическая, или Случайная находка Кавказской Нефертити
- ↑ Сулейманов, 2006, с. 46.
- ↑ Сулейманов, 2006, с. 45.
- ↑ Сулейманов, 2006, с. 48.
- ↑ Карта Кавказа 1896 года на немецком
- ↑ Карта Кавказа авторства Мальмана
- ↑ Военно-топографическая пятиверстная карта Кавказского края 1926 года
- ↑ Чармер (Кельн, Германия)
- ↑ Специальная карта Западной части России Шуберта 1826-1840 годов
- ↑ Карта Кавказских земель изданная Семеном Броневским
- ↑ Карта Кавказских земель изданная Семеном Броневским
- ↑ 1818 г. Закладка крепости "Грозная" Архивйина 2017-10-19 — Wayback Machine
- ↑ Военно-топографическая пятиверстная карта Кавказского края 1926 года
- ↑ 1 2 1936 Карта РККА - юг СССР 1:200,000
- ↑ Карта генштаба РККА юга России • 2 км
Литература
бӀаьра нисйан- Сулейманов А. С. Топонимия Чечни. — Грозный: ГУП "Книжное издательство", 2006. — 711 с. — 5000 экз. — ISBN 598896002-2.